युक्रेनको सबैभन्दा मूर्खतापूर्ण रेखा — र शान्तिको बाटो

युक्रेन आफूलाई धोका खाएको महसुस गर्छ। वाशिङटन र मोस्कोले कहिल्यै वाचा गरेका थिए कि यसको सीमा सुरक्षित हुनेछ। त्यसपछि आयो २०१४, “ग्रीन म्यान” र क्रिमिया गएको थियो। रूस पनि आफूलाई धोका खाएको ठान्छ। उसलाई भनिएको थियो कि नाटो एक इन्च पनि पूर्वतिर बढ्दैन। नाटो बढ्यो। मोस्को अघि बढ्यो।

तर सत्य के हो भने: कुनै सैन्य समाधान छैन। त्यो बाटो पहिले नै परिक्षण गरिएको छ। अब बाटो केवल राजनीतिक हो।

सबैभन्दा स्पष्ट कुरा बाट सुरु गरौँ। युक्रेनको संविधानमा लेखिएको छ कि उसले नाटोमा सामेल हुने लक्ष्य राखेको छ। यो वाक्य सम्भवतः कुनै आधुनिक संविधानमा लेखिएको सबैभन्दा मूर्खतापूर्ण वाक्य हो। लेखेर सदस्यता पाइँदैन। नाटोमा सामेल हुनु अघि कुनै देशले यस्तो लेखेको थिएन। र अझ खराब कुरा के हो भने यो रूसको ढोकामा रातो झण्डा हल्लाएजस्तै हो। यसलाई हटाउनुहोस्। अहिले नै।

दोस्रो, युक्रेनले संघीय संरचनामा प्रतिबद्ध हुनुपर्छ, जसमा व्यापक प्रादेशिक स्वायत्तता, भाषिक अधिकार र सांस्कृतिक सुरक्षा होस्। यो आत्मसमर्पण होइन—यो अस्तित्वको शर्त हो। यो प्रजातान्त्रिक परिपक्वता पनि हो।

यी दुई काम भए भने अचानक शान्तिको ढोका खुल्छ।

त्यसपछि आउँछ मार्गचित्र: विवादित क्षेत्रहरूलाई असैन्य बनाउने, शान्ति सेना पठाउने, शरणार्थीहरूलाई फर्काउने। छ महिनापछि जनमत संग्रह—ट्याङ्कले होइन, मतपत्रले। के तपाईं संघीय युक्रेनमै रहन चाहनुहुन्छ? स्वतन्त्र हुन चाहनुहुन्छ? रूसमा सामेल हुन चाहनुहुन्छ? जनता नै निर्णय गर्नेछ। क्रिमिया पनि समावेश।

पश्चिमले पहिले नै युक्रेनलाई सबै कुरा दिएको छ, केवल सैनिक मात्र पठाएको छैन। युद्ध तानिँदैछ, तर अन्त्य देखिँदैन। भूमि साटासाट समाधान होइन। पुटिनलाई भूमि दिँदैमा प्रश्न हल हुँदैन—किनभने त्यसपछि पनि कीभ उसको लक्ष्यमा हुनेछ।

संवैधानिक भ्रम मेट्नुहोस्। संघीय संरचना बनाउनुहोस्। जनमत संग्रह गर्नुहोस्। व्यापार र कूटनीतिक मार्ग पुनः खोल्नुहोस्। यही हो युद्ध अन्त्य गर्ने बाटो—र यही रूसलाई पनि प्रजातन्त्रतिर धकेल्ने उत्तम अवसर हो।

शान्ति न त नारा बोलेर आउँछ, न त प्रतिबन्ध लगाएर। शान्ति राजनीतिक कल्पनाबाट आउँछ। युक्रेन, नाटो, र हो, रूसले पनि, यही खोज्नु पर्छ।

Formula For Peace In Ukraine
Peace For Taiwan Is Possible
A Reorganized UN: Built From Ground Up
Rethinking Trade: A Blueprint for a Just Global Economy

युक्रेन आफूलाई नाटो र अमेरिकाले धोका दिएको जस्तो अनुभव गर्छ। उसलाई आश्वासन दिइएको थियो कि उसको सीमा अमेरिकाले र रसियाले दुवैले ग्यारेन्टी गर्नेछन्। तर २०१४ मा “हरियो मानिसहरू” घटनाको क्रममा पुटिनले सजिलै क्राइमियामा पस्न सके।

रसियाले पनि आफूलाई अमेरिकाले धोका दिएको ठान्छ। उसलाई भनिएको थियो, यदि उसले जर्मनीको एकीकरणजस्ता घटनाहरूलाई अघि बढ्न दियो भने, नाटो “एक इञ्च पनि” पूर्वतिर विस्तार हुने छैन। तर नाटो विस्तार भयो। त्यसको जवाफमा रसियाले क्राइमिया कब्जा गर्‍यो। मस्कोको दृष्टिकोणमा युक्रेन धेरै नै छ। सोच्नुस्, वाग्नर फौजहरूले युक्रेनको सीमाबाट मस्कोको ढोकासम्म कति चाँडै पुग्न सके। नेपोलियनलाई हेरौं। हिटलरलाई हेरौं। रसियाले युक्रेनलाई नाटो सदस्य बन्ने कुरा सहन सक्दैन—यो उसकै ढोकामा खतरा हो।

तर नाटोको दृष्टिले शीतयुद्धको अन्त्य शताब्दीमा एक पटक मात्र हुने ठूलो राजनीतिक घटना थियो। त्यसबेला वाचा त जताततै गरियो, तर वास्तवमा के भयो भने मध्य र पूर्वी युरोपका मुलुकहरूले आफैं नाटोमा सामेल हुन मागे। उनीहरूका लागि नाटोमा प्रवेश प्रगति थियो। यसले आधुनिकीकरणको अर्थ राख्थ्यो। यसले मस्कोको नियन्त्रणबाट मुक्ति जनाउँथ्यो। स्वतन्त्र मुलुकहरूले नाटो जस्तो लोकतान्त्रिक रक्षात्मक गठबन्धनमा प्रवेश गर्न भिक्षा मागे। त्यसका लागि राजनीतिक, आर्थिक र सैनिक सुधारहरू गर्नै पर्थ्यो—जुन रसियाले पनि चाहेको खण्डमा गर्न सक्थ्यो। तर त्यसका लागि पुटिनले वास्तविक निर्वाचनहरू गर्नुपर्ने हुन्थ्यो।

नाटो कुनै पनि देशमा आक्रमण गर्न पर्खिरहेको गठबन्धन होइन। जबसम्म नाटोको सीमा उल्लङ्घन हुँदैन, यो गठबन्धन अमेरिकी सैन्य-औद्योगिक जटिलतालाई धनी बनाउन अकल्पनीय रकम खर्च गर्नमै सन्तुष्ट छ। यसैबीच, युक्रेनलाई नाटो सदस्यता बाहेक सबै कुरा दिइँदैछ—हथियार, सहयोग, तालिम, सूचनाहरू, पैसा—सबै कुरा, तर ठूला संख्यामा अमेरिकी वा युरोपेली सैनिकहरू होइनन्। स्पष्ट छ, यस्तो सहयोग पाउन नाटो सदस्य हुन आवश्यक पर्दैन।

त्यसैले युक्रेनको संविधानमा लेखिएको “नाटोमा सामेल हुने लक्ष्य” भन्ने वाक्यांश पछिल्ला दशकहरूमा लेखिएको सबैभन्दा प्रतिकूल वाक्य हुन सक्छ। कुनै पनि देशले नाटोमा प्रवेश गर्नु अघि यस्तो कुरा आफ्नो संविधानमा लेखेको थिएन। यो अनावश्यक, उत्तेजक, र रणनीतिक रूपमा गलत छ। यसलाई हटाउनु शान्तितर्फ ठूलो कदम हुनेछ।

अर्को कदम भनेको युक्रेनले संघीय संरचनामा रूपान्तरण गर्ने प्रतिवद्धता हो, जसले सबै क्षेत्रलाई पर्याप्त स्वायत्तता दिनेछ, भाषिक र सांस्कृतिक अधिकारहरू ग्यारेन्टी गर्नेछ।

यी दुई प्रतिवद्धताले वार्ता र शान्तिको ढोका खोल्नेछन्।

त्यसपछि रसिया र पश्चिमबीच सम्बन्ध सामान्य बनाउन मार्गचित्र तय गर्न सकिन्छ। अमेरिकाले रसिया–चीन वा रसिया–भारतको सम्बन्ध तोड्न सक्दैन। तर अमेरिकाले रसियासँग सामान्य व्यापार र सम्बन्ध राख्ने विकल्प अवश्य छ।

यो मार्गचित्रले विवादित भूभागहरूको समस्या समाधान गर्नुपर्छ। ती क्षेत्रमा सेनालाई हटाएर अन्तर्राष्ट्रिय शान्ति फौज पठाउनुपर्छ। शरणार्थीहरूलाई फर्कन दिनुपर्छ। छ महिनाको अवधिमा सबै विवादित क्षेत्रहरूमा, क्राइमियासहित, जनमत संग्रह हुनुपर्छ। त्यहाँका जनताले विकल्प पाउनु पर्छ: