अमेरिकी डलर र अमेरिकाको व्यापार घाटा

US And China: Structural Imbalances

 

---

1. अमेरिकी डलर र अमेरिकाको व्यापार घाटा

अमेरिकी डलरको “अत्यधिक विशेषाधिकार” (exorbitant privilege) को स्थिति अमेरिकाको लगातार व्यापार घाटामा ठूलो भूमिका खेल्छ। किनभने डलर विश्वको आरक्षित मुद्रा हो:

• डलरको वैश्विक माग: अन्य देशहरूलाई व्यापार निपटान (तेल, वस्तु, कमोडिटी) का लागि डलर चाहिन्छ। यसले अमेरिकी सम्पत्तिहरू (ट्रेजरी बन्ड, रियल इस्टेट, सेयर) को माग उच्च राख्छ, जसले डलर बलियो बनाइराख्छ।

• बलियो डलर = सस्तो आयात, महँगो निर्यात: संरचनात्मक रूपमा बलियो डलरले अमेरिकी निर्यातलाई महँगो र आयातलाई सस्तो बनाउँछ, जसले घाटा बढाउँछ।

• वैश्विक वित्तीय केन्द्र: विदेशी सरकार र कम्पनीहरूले अमेरिकी ऋणलाई प्राथमिकता दिन्छन्, जसले अमेरिका आफ्नो घाटा सजिलै वित्तपोषण गर्न सक्षम हुन्छ।

यसलाई प्रायः ट्रिफिन दुविधा (Triffin Dilemma) भनिन्छ: यदि डलरलाई विश्वको आरक्षित मुद्रा रहनुपर्छ भने, अमेरिकाले संसारलाई डलर तरलता उपलब्ध गराउनै पर्छ—र त्यो केवल लगातार चालु खाता घाटा चलाएर सम्भव हुन्छ।

त्यसैले डलरको भूमिका अमेरिकाको ठूलो र स्थायी घाटाको संरचनात्मक व्याख्या हो।

---

2. केवल वस्तु व्यापारभन्दा बाहिर हेर्दा

यदि तपाईं केवल वस्तु व्यापार मात्र होइन, सेवा, लगानी आम्दानी, र विदेशी सञ्चालन समेत जोड्नुहुन्छ भने चित्र यति असन्तुलित देखिँदैन:

• सेवा क्षेत्रमा अधिशेष: अमेरिका सेवामा (वित्त, सफ्टवेयर, परामर्श, उच्च शिक्षा, मनोरञ्जन) ठूलो अधिशेष चलाउँछ। हलिउड, वाल स्ट्रिट, सिलिकन भ्याली, कन्सल्टिङ फर्महरूले अर्बौँ डलर कमाउँछन्।

• लगानी आम्दानी सन्तुलन: अमेरिकी कम्पनीहरूले विदेशमा ठूलो नाफा कमाउँछन्—Apple, Microsoft, Google, Pfizer जस्ता—र यो नाफा प्रायः अमेरिका फर्काइन्छ।

• शुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय स्थिति: अमेरिका कागजमा संसारको ऋणी देखिए पनि, अमेरिकी सम्पत्तिहरू विदेशमा बढी रिटर्न दिन्छन् तुलनामा ती सम्पत्तिहरू जसलाई विदेशीहरूले अमेरिकामा राखेका छन्।

त्यसैले केवल वस्तु-व्यापार घाटा हेर्दा स्थिति गम्भीर देखिन्छ, तर सेवा र लगानी आम्दानी जोड्दा चालु खाता घाटा वस्तु घाटाको करिब आधा रहन्छ।

---

3. के सबै देशसँग अधिशेष चलाउनु हानिकारक हुन्छ?

हो, लगातार अधिशेष चलाउँदा पनि नकारात्मक असर हुन्छ:

• वैश्विक असन्तुलन: अधिशेषको अर्थ तपाईं उत्पादन बढी गर्छन् तर उपभोग कम, र बाँकी विदेशी मागमा निर्भर रहनुहुन्छ। यसले वैश्विक मन्दी वा संरक्षणवाद (protectionism) को समयमा असुरक्षित बनाउँछ।

• घरेलु खपत दबाइन्छ: अधिशेष अर्थतन्त्रहरूले प्रायः तलब दबाउँछन् वा मुद्रा अवमूल्यन गर्छन् प्रतिस्पर्धी रहन। यसको नोक्सानी उपभोक्तालाई हुन्छ।

• राजनीतिक प्रतिक्रिया: ठूलो अधिशेष भएका देशहरूलाई अन्य देशहरूले “फ्रि-राइडिङ” (मुफ्त लाभ लिने) भनेर आरोप लगाउँछन्। चीन, जर्मनी, जापानमाथि अमेरिकाले लगातार यसरी आरोप लगाउँदै आएको छ।

• वित्तीय विकृति: अधिशेष कतै लगानी गर्नुपर्छ। चीनले खरबौँ डलर अमेरिकी ट्रेजरीमा लगानी गरेको छ। यसरी उसले डलर प्रभुत्वको आलोचना गर्दै पनि त्यसलाई नै बलियो बनाइरहेको छ।

त्यसैले अधिशेष पनि घाटाजस्तै समस्याजनक हुन सक्छ।

---

4. अमेरिकाको घाटा र चिनको अधिशेष: ऐना प्रतिबिम्ब

• अमेरिका: डलरको भूमिका र उपभोक्ता मागका कारण स्थायी घाटा।

• चीन: निर्यात-आधारित मोडल र दबिएका तलबका कारण स्थायी अधिशेष।

• दुबै मिलेर विश्व अर्थतन्त्रको आधा हिस्सा हुन्—चीन वस्तु पठाउँछ, अमेरिका डलर पठाउँछ।

तर यो प्रणाली सधैँ चल्दैन। यदि अमेरिकाको घाटा असह्य भयो, वा चीनले घरेलु खपत बढायो भने, वैश्विक सन्तुलन भंग हुन्छ र नयाँ आरक्षित मुद्रा प्रणाली (बहुध्रुवीय मुद्रा, डिजिटल मुद्रा, वा वस्तु-आधारित प्रणाली) आउन सक्छ।

---

✅ सारांश:

• अमेरिकी डलरको आरक्षित मुद्रा भूमिका अमेरिकाको घाटाको मुख्य कारण हो।

• सेवा र विदेशी आम्दानी जोड्दा अमेरिकाको स्थिति बढी सन्तुलित देखिन्छ।

• लगातार अधिशेषले घरेलु खपत दबाउँछ र वैश्विक तनाव बढाउँछ।

• अमेरिकाको घाटा र चिनको अधिशेष एउटै सिक्काका दुई पाटा हुन्—विश्वव्यापी सन्तुलन जो पहिले नै दबाबमा छ।

---

2025→2035 को ध्यानमा राखेर तयार गरिएको १० वर्षको परिदृश्य 

---

आधारभूत शक्ति (सबै परिदृश्यमा साझा)

• पैसाको नेटवर्क प्रभाव: इनभ्वाइसिङ, रिजर्भ, र अमेरिकी पूँजी बजारको गहिराइले USD को प्रभुत्व कायम राख्छ।

• म्याक्रो मिश्रण: अमेरिका—वस्तु घाटा, तर सेवाहरू र विदेशी आम्दानीले आंशिक सन्तुलन। चीन—निर्यात-आधारित मोडेल अझै बलियो तर प्रॉपर्टी संकट, जनसांख्यिकी, र भू-राजनीतिक दबाब।

• प्रविधि: छिटो सीमा-पार भुक्तानी (CBDCs, टोकनाइज्ड डिपोजिट, स्टेबलक्वाइन) ले लागत घटाउँछ तर नयाँ मुद्रा लंगर हुन पर्याप्त होइन।

• नीति जोखिम: टैरिफ, निर्यात नियन्त्रण, प्रतिबन्ध, र औद्योगिक नीति पैटर्न मोड्न सक्छ तर तुरुन्त तोड्न सक्दैन।

---

परिदृश्य A — “Status Quo+”: डलर सर्वोच्च रहिरहन्छ

तंत्र: रिजर्भ मुद्रा जडत्व, फेड समर्थन, र अमेरिकी वित्तीय बजारको गहिराइले USD लाई केन्द्रमा राख्छ। ऊर्जा र प्रमुख कमोडिटी अझै USD मा मूल्याङ्कन; संकटको बेला “फ्लाइट-टु-डलर”।

संभावित चित्र:

• अमेरिका: चालु खाता घाटा रहिरहन्छ तर प्रबन्धनीय। सेवामा अधिशेष (सफ्टवेयर, वित्त, मनोरञ्जन, शिक्षा) र विदेशी आम्दानीले वस्तु घाटा केही हदसम्म भर्छ।

• चीन: अधिशेष थोरै घट्छ तर सकारात्मक रहन्छ।

• युरोप/जापान: विविधीकरणका कुरा, तर व्यवहारिक कदम सिमित।

• ग्लोबल साउथ: “चीन+1” उत्पादन लाभान्वित; कमोडिटी निर्यात अझै चीनमा निर्भर।

जोखिम: टैरिफ लहरले लागत बढाउँछ तर प्रणाली भंग गर्दैन; मुख्य खतरा अमेरिकी राजकोषीय असन्तुलन।

---

परिदृश्य B — “Multipolar Money”: बहुध्रुवीय रिजर्भ प्रणाली

तंत्र: रिजर्भ व्यवस्थापक र कम्पनीहरूले विविधीकरण गर्छन्—EUR र CNY मा इनभ्वाइसिङ, क्षेत्रीय मुद्रा ब्लक, कमोडिटी-लिङ्क्ड सम्झौता। CBDC/FX प्रणालीले USD को प्रभुत्वलाई अलि कमजोर पार्छ।

संभावित चित्र:

• अमेरिका: डलरको हिस्सा बिस्तारै घट्छ; फंडिङ लागत बढ्छ; चालु खाता घाटा केही घट्छ।

• चीन: एशिया/BRI व्यापारमा CNY को प्रयोग बढ्छ, तर पूँजी नियन्त्रणले यसलाई पूर्ण “सुरक्षित सम्पत्ति” बन्न दिदैन।

• भारत/युरोप/जापान/यूके: क्षेत्रीय व्यापारमा आफ्ना मुद्रा प्रयोगमा सानो वृद्धि।

• वैश्विक: तरलता क्षेत्रीय; बहु-मुद्रा जोखिम र जटिलता बढ्छ।

जोखिम: प्रतिबन्ध वा टैरिफ ब्लकले प्रक्रिया चाँडो पार्न सक्छ; युरो संकटले ढिलो।

---

परिदृश्य C — “China Flips”: उपभोग-आधारित पुनर्सन्तुलन

तंत्र: प्रॉपर्टी संकट र वृद्ध जनसंख्या कारण चीन घरेलु आय वृद्धि, सामाजिक सुरक्षा, र सेवा क्षेत्रमा लगानीतर्फ धकेलिन्छ। मुद्रा बढी लचिलो, आयात (उपभोक्ता र सेवा) बढ्छ।

संभावित चित्र:

• चीन: चालु खाता अधिशेष घट्छ वा अस्थायी; घरेलु खपत विकासको मुख्य स्रोत।

• अमेरिका: वस्तु घाटा थोरै घट्छ; सेवाको निर्यात (पर्यटन, शिक्षा, आईपी, वित्त) चीन/एशियामा बढ्छ। डलरको भूमिका झण्डै जस्ताको तस्तै।

• कमोडिटी निर्यातक (एशिया, लाटिन अमेरिका, अफ्रिका, मध्य पूर्व): चीनी खपत बढ्दा फाइदा।

• युरोप/जापान/कोरिया/ताइवान: प्रतिस्पर्धात्मक दबाब, उच्च-प्रविधि विशेषज्ञतामा धकेलिन्छ।

जोखिम: यदि चीनले सामाजिक सुरक्षा सुधार सफलतापूर्वक गर्न सकेन भने वा वित्तीय संकट गहिरियो भने।

---

वाइल्ड कार्ड — “Tokenized Dollar Rail”

तंत्र: अमेरिकी स्टेबलक्वाइन/टोकनाइज्ड डिपोजिट मुख्यधारामा।

नतिजा: डलरको नेटवर्क प्रभाव अझै बलियो—even यदि प्रयोग बैंक प्रणाली बाहिर सर्छ।

---

के लगातार अधिशेष हानिकारक हुन्छ?

हो, किनकि:

• घरेलु खपत दबिन्छ, असमानता बढ्छ।

• विदेशी मागमा निर्भरता बढ्छ, झटका खतरनाक।

• राजनीतिक प्रतिक्रिया (टैरिफ, प्रतिबन्ध, “फ्रि-राइडर” आरोप)।

• अधिशेष विदेशी सुरक्षित सम्पत्तिमा लगानी गर्नुपर्छ, जसले अन्य देशको मौद्रिक नीतिलाई आयात गर्छ।

---

हेर्नुपर्ने संकेतहरू

1. वैश्विक रिजर्भ संरचना (IMF COFER)।

2. व्यापार इनभ्वाइसिङमा USD/EUR/CNY को हिस्सा।

3. CBDC/स्टेबलक्वाइन प्रयोग मात्रा।

4. अमेरिकी चालु खाता—सेवा+आम्दानी बनाम वस्तु घाटा।

5. चीनको घरेलु खपत GDP को प्रतिशत।

6. टैरिफ ब्लक र न्यूनतम दर (२०% जस्ता)।

---

नीति लीभर

• अमेरिका: उत्पादनशीलता (AI, R&D), आव्रजन, खुला पूँजी बजार।

• चीन: घरेलु आय वृद्धि, सेवा क्षेत्र विस्तार, वित्तीय-कानूनी ढाँचा मजबुत।

• अन्य अधिशेष अर्थतन्त्र: तलब वृद्धि, घरेलु लगानी।

• वैश्विक: भुक्तानी मापदण्डको अन्तरसञ्चालन, टोकनाइज्ड मुद्रा नियमन।

---

अन्तिम निष्कर्ष

• परिदृश्य A: डलर सर्वोच्च, अमेरिका घाटा चलाउँछ तर प्रबन्धनीय।

• परिदृश्य B: डलरको हिस्सा घट्छ, बहु-मुद्रा प्रणालीले जटिलता बढाउँछ।

• परिदृश्य C: चीनको अधिशेष घट्छ, खपतले विश्व विकासलाई अघि बढाउँछ; डलर अझै मजबुत।

सबभन्दा सम्भावित अवस्था: A + B को मिश्रण, आंशिक C, बीचमा नीतिगत झटका।

---