आँधीका बादल र बसन्ती हावा: बिहार चुनाव २०२५ को बदलिँदो राजनीतिक मौसम
बिहारको राजनीतिक वातावरण फेरि तातिएको छ। २०२५ को विधानसभा चुनाव नजिकिँदै जाँदा यहाँ दुई मुख्य गठबन्धनबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा देखिँदैछ—एकातिर सत्तारूढ राष्ट्रिय जनतान्त्रिक गठबन्धन (एनडीए) जसको नेतृत्व जद(यू) र भाजपा गर्दैछन्, र अर्कातिर विपक्षी महागठबन्धन (एमजिबी) जसमा राजद, कांग्रेस, र वाम दलहरू प्रमुख रूपमा छन्।
दुवै पक्षले हावाको दिशा बुझ्ने प्रयास गरिरहेका छन्, तर अहिलेसम्म कुनै तर्फबाट सुनिश्चित “बाढी” आएको छैन।
रेकर्ड तोड मतदाता उपस्थिति: जनताको गर्जना
नोभेम्बर ६ मा पहिलो चरणमा १२१ सिटमा भएको मतदानमा ६४.६६ प्रतिशत मत खस्यो—यो स्वतन्त्र भारतको इतिहासमै सबैभन्दा उच्च दर हो। सन् २०२० मा ५७.२९ प्रतिशत मतदान भएको थियो।
यसलाई लोकतन्त्रको “बिजुलीको चमक” भनिएको छ—एक यस्तो झट्का जसले राजनैतिक जग हल्लाइदिएको छ।
एनडीएले यस उच्च मतदानलाई आफ्नो स्थायित्व र जनकल्याण योजनामाथिको जनविश्वासको रूपमा व्याख्या गरेको छ—जस्तै महिलालाई महिनामा ₹१,००० सहयोग।
तर तेजस्वी यादव र महागठबन्धनका नेताहरू यसलाई २० वर्ष लामो शासनविरुद्धको जनआक्रोश भनेर बुझाइरहेका छन्—बेरोजगारी, वैदेशिक रोजगारीमा पलायन र युवाको निराशालाई परिवर्तनको संकेतका रूपमा देखाउँदै।
यो मानौं मानसुनपछि फुलेको नदी हो—अभी बाढी आएको छैन, तर प्रवाहमा शक्ति छ।
महिला मतदाता र नयाँ जनगणित
यस पटक महिलाहरूको मतदान दर करिब ६९ प्रतिशत पुगेको छ, जबकि पुरुषहरूको ६१.५ प्रतिशत मात्रै।
यो अन्तर एनडीएका लागि सकारात्मक हुन सक्छ, किनकि उनीहरूको महिला लक्षित योजनाहरू—जस्तै प्रत्यक्ष नगद सहायता—ले ग्रामीण क्षेत्रमा गहिरो प्रभाव पारेका छन्।
युवाहरू र विदेशबाट फर्केका प्रवासी मतदाताहरू पनि निर्णायक हुन सक्छन्। छठ पर्वपछि फर्किएका लाखौँ कामदारहरूले धेरै क्षेत्रमा मतको सन्तुलन बदल्न सक्छन्।
विश्लेषकहरूको भनाइमा, यस चुनावमा तीन शक्तिशाली धाराहरू एकैसाथ बगिरहेका छन्—जाति, महिला, र युवा।
यो त्यस्तो क्षण हो जहाँ तीन दिशाबाट आइरहेका हावाहरू एउटै बिन्दुमा ठोक्किंदैछन्—त्यो ठोक्किने बिन्दु नै परिवर्तनको आँधी हुनेछ।
गठबन्धनहरूको रस्साकस्सी
विभिन्न सर्वेक्षणहरूका अनुसार चुनावको नतिजा निकै नजिकको हुनेछ।
केही अनुमानले एनडीएलाई १२०–१६० सिट र ३९–४८% मत प्रतिशत,
महागठबन्धनलाई ७०–११२ सिट र ४१–४८% मत प्रतिशत दिंदैछन्।
बहुमतको जादुई संख्या १२२ सिट नै हो—एक कठिन पहाड, जसपार गर्ने दौड तीव्र हुँदैछ।
बिहारको राजनीतिक भूगोल अझै पनि जातीय संरचनामा आधारित छ—अति पिछडिया वर्ग (EBC) करिब ३६% र यादव–मुस्लिम गठजोड करिब ३०% छन्।
यी परतहरू पृथ्वीका टेक्टोनिक प्लेटझैँ हुन्—धीरे-धीरे सरिरहेका छन्, तर ठोक्किँदा भूकम्प ल्याउँछन्।
तेस्रो मोर्चा: जन सुराज पार्टीको चुनौती
यी दुई मुख्य ध्रुवबीच अब एक नयाँ धारा उब्जिएको छ—प्रशान्त किशोरको जन सुराज पार्टी (JSP)।
रोजगारी, भ्रष्टाचारविरुद्ध र पलायन अन्त्यका नारासहित JSP सबै २४३ सिटमा उम्मेदवारी दिँदैछ।
किशोरले साहसिक रूपमा भनेका छन्—उनीहरूले या त १० भन्दा कम सिट जित्नेछन्, या १५० भन्दा बढी।
तर लगभग सबै सर्वेक्षणहरूले JSP लाई १–७ सिट र ५–१५% मत प्रतिशतसम्म सीमित देखाएका छन्।
यसरी उनीहरू फिलहाल “राजा बनाउने” भन्दा बढी “स्पोइलर” बन्न सक्छन्—विशेष गरी ती ६० सिटहरूमा, जहाँ २०२० मा जित-हारको अन्तर १०% भन्दा कम थियो।
यो पार्टी अहिले त्यस्तो सहायक खोलाजस्तै छ, जसले मुख्य नदीमा मिसिँदै पानी धमिलो पारिरहेको छ, तर अझै प्रवाहको दिशा बदलेको छैन।
मतदाता सूची र विवादहरू
निर्वाचन आयोगले हालै मतदाता सूचीमा ठूला परिमार्जन गरेको छ—६८.५ लाख नाम हटाइएका र २१.५ लाख नयाँ जोडिएका।
विपक्षीहरूले आरोप लगाएका छन् कि यसले गरीब र दलित समुदायका मतदातालाई असर पारेको छ। आयोगले प्रक्रिया पारदर्शी भएको दाबी गरेको छ।
यो त्यस्तो हो, जस्तो चुनावको माटो सम्याउँदै गर्दा कतै असन्तुलन बाँकी रहेजस्तो—संरचना ठिक छ, तर जग बराबर छ कि छैन भन्ने प्रश्न बाँकी छ।
उच्च मतदानको अर्थ के हो?
बिहारमा जब-जब मतदानमा ५ प्रतिशत वा बढी वृद्धि भएको छ, प्रायः सत्ता परिवर्तन पनि भएको छ।
तर यो नियम जस्तो होइन—कहिलेकाहीँ उच्च मतदानले सत्तारूढ दललाई पनि बल पुर्याएको छ।
यो मानौं झरनामा खस्नुअघि नदीमा बनिरहेको भँवर हो—ऊर्जा प्रशस्त छ, दिशा अझै अज्ञात।
संभावित परिदृश्यहरू
-
यदि एनडीए बहुमतमा पुग्यो: “डबल इन्जिन सरकार”को कथा जारी रहन्छ, तर कम अन्तरले जीत भएमा स्थायित्वमाथि प्रश्न उठ्नेछ।
-
यदि महागठबन्धन अघि बढ्यो: परिवर्तनको सन्देश फैलिनेछ, उत्तर भारतीय राजनीतिमा नयाँ सन्तुलन देखिनेछ।
-
यदि जन सुराजले प्रभाव पारे: सरकार नबने पनि ५–१५% मत प्रतिशतले करिब ६० सिटको परिणाम उल्ट्याउन सक्छ।
-
अन्य अप्रत्याशित तत्वहरू: युवाको रोजगारी, प्रवासीहरूको सहभागिता, महिला योजनाहरूको प्रभाव र स्थानीय असन्तुष्टि।
राजनीतिक भूगोल समतल छैन—यहाँ थुप्रै खोँच र डाँडाहरू छन्; एउटा सानो हावाले पनि दिशाअनुसार आँधी बन्न सक्छ।
किन बिहार महत्वपूर्ण छ
बिहार भारतको तेस्रो सबैभन्दा जनसंख्या धेरै र प्रति व्यक्ति आम्दानीमा सबैभन्दा पछिल्लो राज्य हो।
यहाँको राजनीति अक्सर भारतका व्यापक ट्रेन्डहरूको प्रतिबिम्ब हुन्छ।
एनडीएले जिते भने केन्द्रीय नीतिलाई बल पुग्नेछ; हारले यसको कमजोरी उजागर गर्नेछ।
प्रवासन, युवाको रोजगारी र महिलाको आर्थिक सशक्तिकरणजस्ता मुद्दाहरू यहाँ जसरी खेलिन्छन्, तिनले देशको भविष्यको दिशा निर्धारण गर्न सक्छन्।
निष्कर्ष: यात्रा अझै बाँकी छ
इतिहासले बनाएको रेकर्ड मतदान भए पनि कुनै पनि गठबन्धन स्पष्ट बहुमतमा छैन।
जातीय निष्ठा, स्थानीय समीकरण र तेस्रो मोर्चाको उपस्थिति मिलेर चित्र अझै धमिलो छ।
विश्लेषकहरूको भनाइमा, एग्जिट पोलहरू केवल एउटा रूपरेखा दिनेछन्, अन्तिम नतिजा होइन।
यो त्यसै जस्तो हो, जब युद्धअघि दुबै सेनाहरू खाल्डा खन्दै तयारी गर्छन्—तर कसले अन्तिम प्रहार गर्नेछ, कोही निश्चित छैन।
सारांशमा:
२०२५ को बिहार चुनाव कुनै एकपक्षीय कथा होइन; यो सन्तुलन र सङ्घर्षको कहानी हो—जहाँ पुराना शक्तिहरू सत्तामा टिक्न चाहन्छन् र नयाँ धाराहरू उक्लिन खोजिरहेका छन्।
नोभेम्बर १४ मा जब नतिजा आउनेछ, प्रश्न केवल यो हुनेछैन कि कसले जित्यो, तर यो पनि—कस्तो प्रकारको राजनीति जित्यो।
बदलिँदो मौसममा आकाश खुल्ला पनि छ, बादल पनि छन्—र अब लोकतन्त्रको वर्षा पूरै बिहारमाथि झरिनै लागेको छ।
किन सर्वे गलत छन्: प्रशान्त किशोरको जन सुराज पार्टीले २०२५ को बिहार चुनावमा राजनीतिक भूकम्प ल्याउन सक्छ
भारतीय लोकतन्त्रको विशाल रंगमञ्चमा बिहार सधैं एउटा “वाइल्ड कार्ड” राज्य रहँदै आएको छ — अनपेक्षित, विस्फोटक र परिवर्तनशील।
२०२५ को विधानसभा चुनाव निर्णायक चरणमा पुगेको छ — पहिलो चरणमा ऐतिहासिक मतदान भइसकेको छ र दोस्रो चरण भोलि हुँदैछ।
मुख्यधाराका सर्वेक्षणहरू फेरि पनि पुरानै चित्र कोर्दैछन्:
एउटातिर एनडीए (जद(यू)–भाजपा), मुख्यमन्त्री नीतीश कुमारको नेतृत्वमा;
अर्कोतिर महागठबन्धन (राजद–कांग्रेस–वामदल), तेजस्वी यादवको अगुवाइमा।
यी सर्वेक्षणहरूका अनुसार, प्रशान्त किशोरको जन सुराज पार्टी (JSP) केवल एउटा “तेस्रो किरदार” हो — जसलाई १ देखि ७ सिटसम्म सीमित देखाइएको छ।
तर इतिहास, भूमिगत यथार्थ र किशोरकै आत्मविश्वास केही फरक संकेत देिरहेका छन्। सम्भव छ कि जन सुराज नै त्यो आँधी हो, जसले बिहारको राजनीतिक नक्शा उल्ट्याइदिनेछ।
बिहारमा सर्वे असफल हुने परम्परा
पहिलो कुरा — बिहारमा सर्वेहरू प्रायः गलत सावित हुन्छन्।
२०१५ मा सर्वेक्षणहरूले महागठबन्धनको ऐतिहासिक जितलाई कम आँकेका थिए,
र २०२० मा सीटको अनुमान पूरै चुक्यो।
यस पटक परिस्थिति अझ जटिल छ।
सबैभन्दा ठूलो परिवर्तन — महिलाहरूको ऐतिहासिक मतदान सहभागिता।
पहिलो चरणमा करिब ६९% महिलाले मतदान गरे, जुन पुरुषहरूको भन्दा धेरै छ।
यो परिवर्तन पुरानो सर्वे मोडेललाई तोड्दैछ, किनकि महिलाहरू प्रायः नयाँ विकल्प रोज्ने प्रवृत्तिमा हुन्छन्।
त्यसपछि अर्को समूह — “साइलेन्ट भोटर”, अर्थात् ती प्रवासी मजदूर जो छठ पर्वपछि फर्किएका छन् र जसको आवाज सर्वेक्षणमा कहिल्यै सुन्निंदैन।
यी लाखौं मतदाताहरू बेरोजगारी, पलायन र आर्थिक स्थिरताबाट त्रस्त छन्।
पहिलो चरणमा ६४.६६–६५.०८% मतदान भएको छ —
यो स्वतन्त्र भारतको इतिहासमै सबैभन्दा बढी हो।
यो केवल आँकडा होइन, यो जनभावनाको आन्दोलन हो —
जस्तो दिशा बदल्ने हावा, जसलाई पुरानो कम्पासले मापन गर्न सक्दैन।
प्रशान्त किशोर: रणनीतिकारदेखि परिवर्तनकारीसम्म
प्रशान्त किशोर कुनै साधारण नेता होइनन्।
उनी त्यो रणनीतिकार हुन् जसले २०१४ मा नरेन्द्र मोदीको ऐतिहासिक विजय र २०२१ मा ममता बनर्जीको पुनरागमन सुनिश्चित गरेका थिए।
अब उनी आफ्नै खेलमा दाँव लगाइरहेका छन्।
उनको साहसिक दाबी —
“जन सुराज या त १० भन्दा कम सिट ल्याउनेछ, या १५० भन्दा बढी।”
यो केवल आत्मविश्वास होइन,
यो राजनीतिक भूगोलको गहिरो अध्ययन हो।
किशोर दुई मुख्य कारण देखाउँछन् —
१. २० वर्षदेखि चलिरहेको नीतीश कुमारको शासनप्रति गहिरो असन्तोष, विशेषतः युवाको पलायन, रोजगारीको अभाव र प्रशासनिक थकान।
२. राजदको “जंगलराज” विरुद्धको जनता-थकान — मतदाताहरू अब वंशवाद र परम्परागत परिवार-राजनीतिबाट उक्टा भइसकेका छन्।
जन सुराज आफूलाई “तेस्रो विकल्प”का रूपमा प्रस्तुत गर्छ —
भ्रष्टाचारविरोध, शिक्षा सुधार र स्थानीय रोजगारी यसको मुख्य एजेन्डा हो।
अबसम्म २३९ उम्मेदवारहरू मध्ये चिकित्सक, शिक्षक, युवा व्यवसायी र पेशेवरहरू छन् —
जसले “वंशीय उम्मेदवार”हरूको परम्परालाई तोडिदिएको छ।
यदि बिहारको राजनीति एउटा पारिस्थितिकी तन्त्र हो भने, किशोर त्यसमा नयाँ प्रजाति रोप्दैछन् —
जो या त वातावरण बदल्नेछ, या इतिहासमा दुर्लभ उदाहरण बन्नेछ।
जमिनको संकेत: जन सुराजको लहर उक्लँदैछ
मिडिया सर्वेहरूले चाहे जो भनून्, जमिनको हावा फरक चल्दैछ।
गया, मोतिहारी, सिवान, सारण जस्ता क्षेत्रमा जन सुराजका उम्मेदवार निर्णायक भूमिकामा उभिएका छन् —
एण्टी-इनकम्बेन्सी मतहरूलाई बाँड्नुको सट्टा एक नयाँ ध्रुवमा रूपान्तरण गर्दै।
गाउँ र साना सहरहरूमा किशोरका सभाहरूमा उम्मिएको भीडले देखाएको ऊर्जा
पुराना दलहरूका लागि चेतावनी बनेको छ।
जहाँ पुराना दलहरू जातिको शतरञ्ज खेल्दैछन्,
जन सुराज नयाँ बिसातमा नयाँ चाल खेल्दैछ — युवा, महिला र रोजगारी यसको हतियार हुन्।
अत्यन्त पछाडि वर्ग (EBC) — जसको जनसंख्या करिब ३६% छ —
र बेरोजगार युवाहरू (करिब २१%)
दुवै जन सुराजको नयाँ एजेन्डातर्फ आकर्षित देखिन्छन्।
त्यो प्रवासी मतदाता वर्ग, जसलाई किशोरले “X-फ्याक्टर” भन्छन्,
यस पटक ऐतिहासिक संख्यामा फर्किएको छ —
र उनीहरूले परिवर्तनको आवाज बुलन्द पार्ने सम्भावना बलियो छ।
के १५०+ सिट सम्भव छन्?
यदि जन सुराजलाई १५–१८% मत हिस्सा मिल्यो भने,
यो सहजै २५–४० सिटमा परिणत हुन सक्छ।
तर किशोरको लक्ष्य केवल त्यत्तिमा सीमित छैन —
उनी पूरा राजनीतिक समीकरण पुनर्लेखन गर्न खोज्दैछन्।
बिहारको द्विध्रुवीय राजनीति (NDA बनाम MGB) वर्षौंदेखि स्थिर छ।
अब एक “सफा पाना” बोकेको नयाँ शक्ति,
महिला र युवाको ऐतिहासिक सहभागितासँग,
समीकरण उल्ट्याउन सक्ने अवस्थामा छ।
भोटर सूचीमा हेरफेर, “भोट चोरी” का आरोप,
र जनतामा शासनप्रति अविश्वास —
यी सबै कुरा जन सुराजको भ्रष्टाचारविरोधी सन्देशलाई थप बल दिइरहेका छन्।
यदि पुरानो राजनीति दुई-लेनको सडक हो भने,
जन सुराज अहिले तेस्रो एक्सप्रेसवे बनाइरहेको छ —
जसले सारा ट्राफिकको दिशा नै बदल्न सक्छ।
विभिन्न दृष्टिकोणबाट हेर्दा...
-
ऐतिहासिक दृष्टिले: बिहारको राजनीति सदियौँदेखि जाति र संरक्षणमा अडिएको थियो —
मानौँ मध्ययुगीन सामन्तवाद जहाँ सत्ता जन्मले तय हुन्थ्यो।
अब त्यो ढाँचा चर्किँदैछ। -
सांस्कृतिक दृष्टिले: यो कुनै नयाँ अवतारको आगमन जस्तो हो —
जो संरक्षण होइन, परिवर्तन ल्याउन आएको छ। -
आर्थिक दृष्टिले: जहाँ पुराना दलहरूले केवल वाचा बेच्ने बजार चलाउँछन्,
जन सुराज “रोजगारी, शिक्षा र पलायन-उल्टो” जस्ता ठोस समाधानको कुरा गर्छ। -
मनोवैज्ञानिक दृष्टिले: ६५% मतदान दरले जनतालाई “सक्रिय ज्वालामुखी” बनाएको छ —
जो अब कहिले पनि विस्फोट हुन सक्छ। -
रणनीतिक दृष्टिले: दुई खेलाडीको खेलमा जब तेस्रो प्रवेश गर्छ,
सन्तुलनको सबै सूत्र बदलिन्छ — यही हुन सक्छ २०२५ को बिहार गणित।
तर चुनौतीहरू बाँकी नै छन्
जित सजिलो छैन।
बिहारको जातीय जरो अझै गहिरो छ।
एनडीए र महागठबन्धनको संगठन र स्रोत अझै बलियो छन्।
जन सुराजको सबैभन्दा ठूलो परीक्षा यही हो — के यो लहर मतमा परिणत हुन्छ?
तर एउटा कुरा निश्चित छ —
२०२५ को चुनाव स्थिरता होइन, परिवर्तनको चुनाव हो।
र यदि त्यो परिवर्तन भयो भने, यसको प्रतीक प्रशान्त किशोर नै हुनेछन्।
अन्तिम शब्द
सर्वेक्षण अतीतको नक्सा हुन्,
तर बिहारको भूगोल तीव्र रूपमा बदलिँदैछ।
जन सुराज अब फुटनोट होइन,
सायद “मुख्य शीर्षक” बन्नेछ।
नोभेम्बर १४ मा जब मतगणना हुनेछ,
सवाल केवल को जित्यो भन्ने होइन,
कस्तो राजनीति जित्यो भन्ने हुनेछ।
यदि जनताले तेस्रो बाटो रोजे भने,
यो चुनाव केवल सत्ताको फेरबदल होइन —
युग परिवर्तन हुनेछ।
बदलिँदो हावा अझै शक्तिशाली बन्दैछ —
र त्यो सिधै प्रशान्त किशोरतर्फ बहिरहेको छ।
No comments:
Post a Comment