क्यालिफोर्नियामा अर्बपतिहरूमाथि प्रस्तावित एकमुष्ट ५% सम्पत्ति कर: न्याय कि जोखिम?
भूमिका: अर्बपतिहरूमाथि क्यालिफोर्नियाको राजनीतिक भूकम्प
क्यालिफोर्नियामा प्रस्तावित एकपटक लाग्ने ५% सम्पत्ति कर (Wealth Tax) ले राज्यको राजनीति र वित्तीय दर्शन दुवै हल्लाएको छ। स्पष्ट पारौं—यो योजना गभर्नर गाभिन न्युशमको प्रत्यक्ष पहल होइन। यसको पछाडि श्रम संघ र स्वास्थ्य संस्थाहरू छन्—विशेष गरी Service Employees International Union–United Healthcare Workers West (SEIU-UHW) र St. John’s Community Health (लस एञ्जलस)। यी समूहहरूले विधानसभालाई बाइपास गर्दै यो प्रस्ताव प्रत्यक्ष जनमत संग्रह (Ballot Initiative) का रूपमा ल्याएका हुन्।
(स्रोत: CalMatters, AP News, Wall Street Journal)
तिनीहरूको तर्क छ—संघीय सरकारले स्वास्थ्य क्षेत्रमा गरेको बजेट कटौतीको भार अब अर्बपतिहरूले व्यहोर्नुपर्छ। यो कदमले प्रगतिशील कार्यकर्ता र डेमोक्र्याटिक पार्टीको मुख्यधारबीच बढ्दो दूरी झल्काउँछ।
प्रस्तावको मुख्य विवरण
संरचना:
-
यो एकपटक लाग्ने ५% कर हो, जुन २०२५ सम्ममा $१ अर्ब वा सोभन्दा बढी शुद्ध सम्पत्ति भएका व्यक्तिहरूमा लागू हुनेछ।
-
कर पाँच वर्षभित्र किस्ताबन्दीमा तिर्न सकिनेछ (२०२६–२०३०)।
-
यो कर वैश्विक सम्पत्तिमा लागू हुनेछ—शेयर, अचल सम्पत्ति, गहना, कलाकृति लगायत—सिर्फ क्यालिफोर्नियास्थित सम्पत्तिमा होइन।
प्रभाव क्षेत्र:
यो करले करिब २०० क्यालिफोर्नियाली अर्बपतिहरूलाई प्रभावित गर्नेछ—जस्तै एलन मस्क, मार्क जुकरबर्ग, ल्यारी पेज, र लरेन पावेल जोब्स—यदि तिनीहरूले राज्यको आवासीय स्थिति कायम राखे।
(स्रोत: Bloomberg, CalMatters)
राजस्व अनुमान:
समर्थकहरूको अनुमानमा यो करबाट करिब $१०० अर्ब उठ्नेछ—अमेरिकाको इतिहासमै राज्य स्तरमा भएको सबैभन्दा ठूलो एकपटकको सम्पत्ति स्थानान्तरण हुनेछ।
किन अहिले?—आर्थिक पृष्ठभूमि
क्यालिफोर्निया अहिले $१२ अर्बको बजेट घाटा, बढ्दो Medi-Cal खर्च, र राष्ट्रपति ट्रम्पद्वारा हस्ताक्षरित संघीय मेडिकेड कटौतीको जोखिममा छ, जसले २०२७ बाट शुरु भएर राज्यलाई हरेक वर्ष करिब $३० अर्ब गुमाउने अनुमान छ।
विश्लेषकहरूको चेतावनी छ—यसले ३४ लाख क्यालिफोर्नियालीले स्वास्थ्य बीमा गुमाउन सक्छन्, ग्रामीण अस्पतालहरू बन्द हुन सक्छन्, र प्रिमियमहरू दोब्बर बढ्न सक्छन्।
(स्रोत: AP News, CalMatters)
SEIU-UHW का अध्यक्ष डेव रेगनका शब्दमा:
“यो कर होइन, यो जीवन-मृत्युको प्रश्न हो। संघीय कटौती बिना नयाँ राजस्व स्रोत नहुँदा क्यालिफोर्नियाको स्वास्थ्य प्रणाली धरापमा पर्छ।”
कसरी लागू गर्ने?
यो प्रस्ताव अटर्नी जनरल रोब बोंटालाई शीर्षक र सारांशको स्वीकृतिका लागि पेस गरिएको छ।
नोभेम्बर २०२६ को जनमत संग्रहमा राख्न ८.७ लाख वैध हस्ताक्षर वसन्त २०२६ सम्म सङ्कलन गर्नुपर्नेछ।
यदि यो पारित भयो भने, यसले राज्य संविधानमा संशोधन गर्नेछ। क्यालिफोर्नियाले अहिलेसम्म प्रत्यक्ष “wealth tax” पारित गरेको छैन, त्यसैले कानूनी चुनौतीहरू निश्चित छन्।
समर्थकहरूको पक्ष
-
समानता र सामाजिक न्याय
-
महामारीपछि क्यालिफोर्नियाली अर्बपतिहरूको संयुक्त सम्पत्ति $८०० अर्ब बढेको छ। समर्थकहरूको तर्क छ—५% कर तिनीहरूको अप्रत्याशित फाइदाको सानो अंश मात्र हो, जसले सार्वजनिक स्वास्थ्य र शिक्षालाई बचाउन मद्दत पुर्याउँछ।
-
-
सीमित दायरा, ठूलो असर
-
राज्यको कुल जनसंख्याको ०.००१% भन्दा कमलाई मात्र असर गर्छ, तर यसबाट राज्यको दुई वर्षको शिक्षा बजेट बराबर रकम उठ्न सक्छ।
-
-
नैतिक र राजनीतिक प्रतीक
-
प्रविधि र नवप्रवर्तनको केन्द्र क्यालिफोर्निया यदि “एकता कर” लागू गर्छ भने, त्यो राष्ट्रव्यापी नैतिक सन्देश बन्न सक्छ।
-
विरोधीहरूको दृष्टिकोण
-
पूँजी पलायनको डर
-
Howard Jarvis Taxpayers Association लगायत आलोचकहरू भन्छन्—धनी मानिसहरू राज्य छोड्नेछन्, जसले दीर्घकालीन राजस्व घटाउनेछ र अर्थतन्त्रमा नकारात्मक सन्देश पठाउनेछ।
-
-
व्यवस्थापकीय जटिलता
-
निजी कम्पनीका सेयर, कला संग्रह, वा स्टार्टअपहरूको मूल्यांकन जटिल र विवादास्पद हुन्छ। राज्यको कर निकायले ठूलो स्तरको सुधार र स्रोत चाहिन्छ।
-
-
उद्यमशीलता घटाउने डर
-
विरोधीहरू भन्छन्—“यदि सफल भयौ भने, राज्यले दण्ड दिन्छ।”
-
फ्रान्सको उदाहरण दिन्छन्—त्यहाँको सम्पत्ति करले करिब १०,००० धनी मानिसहरूलाई देश बाहिर पुर्यायो।
-
के यो संघीय नीति हुन सक्छ?
क्यालिफोर्नियाको यो प्रयोगले एउटा ठूलो प्रश्न उठाउँछ—के अमेरिका स्थायी र राष्ट्रिय स्तरको सम्पत्ति कर लागू गर्न सक्छ?
शायद शेयर-आधारित भुक्तानी (Stock-based Payments) जस्ता नयाँ अवधारणासहित?
१. संघीय स्तरमा किन आवश्यक?
-
राज्यबीचको कर प्रतिस्पर्धा रोक्न: फेडरल स्तरले पूँजी पलायनको जोखिम घटाउँछ।
-
असमानता घटाउन: शीर्ष ०.१% अमेरिकनले देशको कुल सम्पत्तिको २०% नियन्त्रण गर्छन्—१९७८ मा यो केवल ७% थियो।
-
दीर्घकालीन स्थिरता: राष्ट्रिय ढाँचा स्थानीय अस्थिरताभन्दा बढी विश्वसनीय हुन्छ।
२. “शेयर ट्रान्सफर” मोडेल—एक नवीन विचार
आपको सुझाव अनुसार, अरबपतिहरूले नगदको सट्टा गैर-मताधिकार सेयरहरू (Non-Voting Shares) सट्टा तिर्न सक्नेछन्।
-
यी सेयरहरू सरकारले संघीय सम्पत्ति कोष (U.S. Sovereign Wealth Fund) मा राख्न सक्नेछ, जसले नर्वेको तेल कोष जस्तै नागरिकलाई लाभांश वितरण गर्न सक्नेछ।
-
यसले अर्बपतिहरूलाई कम्पनीमा नियन्त्रण कायम राख्न अनुमति दिँदै नागरिकलाई प्रत्यक्ष आर्थिक लाभ दिन्छ।
३. सम्भावित फाइदा
-
आर्थिक दक्षता: निष्क्रिय पूँजी सक्रिय लगानीमा रूपान्तरण हुन्छ।
-
राजस्व सशक्तीकरण: २% संघीय सम्पत्ति करले हरेक वर्ष $२००–३०० अर्ब उठाउन सक्छ, जसले शिक्षा, स्वास्थ्य र पूर्वाधार पुनर्निर्माण गर्न सकिन्छ।
-
नागरिक स्वामित्व: अमेरिकाका नागरिकहरू देशका प्रमुख कम्पनीका प्रत्यक्ष हिस्सेदार बन्छन्।
४. चुनौती र जोखिमहरू
-
संवैधानिक अवरोध: Moore v. U.S. (2024) निर्णयले केवल "realized gains" मा करको वैधता दिएको छ—सम्पत्ति कर अझै कानूनी अनिश्चिततामा छ।
-
कार्यान्वयन कठिनाइ: निजी कम्पनी, कला वा क्रिप्टो सम्पत्तिको मूल्यांकन जटिल हुन्छ।
-
राजनीतिक जोखिम: सरकारका सेयर स्वामित्वले राजनीतिक प्रभाव वा हस्तक्षेपको डर बढाउन सक्छ।
-
वैश्विक गतिशीलता: समन्वय बिना अर्बपतिहरू ट्याक्स हेवन देशमा सर्न सक्छन्।
अन्तर्राष्ट्रिय उदाहरणहरू
-
स्विट्जरल्याण्ड: ०.१–१% दरमा दशकौँदेखि सफल सम्पत्ति कर लागू।
-
अर्जेन्टिना: २०२० मा ५.२५% “एकता कर” बाट $२.४ अर्ब उठायो।
-
नर्वे: सरकारी सम्पत्ति कोषबाट प्रत्येक नागरिकलाई वार्षिक “जनता लाभांश”।
निष्कर्ष: सफलता कर दरमा होइन, डिजाइनमा निर्भर गर्छ—विस्तृत आधार + कम दर = स्थायित्व।
अगाडि बढ्ने बाटो
यदि यो प्रस्ताव पास हुन्छ भने, क्यालिफोर्निया अमेरिकामा संपत्ति असमानताका विरुद्धको नयाँ बहस सुरु गर्नेछ।
संघीय स्तरमा “शेयर-आधारित” सम्पत्ति करले अमेरिका लाई नागरिक-स्वामित्व युग (Citizens’ Ownership Era) तिर लैजान सक्छ—जहाँ हरेक नागरिक राष्ट्रिय समृद्धिमा प्रत्यक्ष सहभागी हुन्छ।
तर सन्तुलन अति आवश्यक छ—
अत्यधिक करले पूँजी पलायन गराउँछ,
अत्यन्त हल्को करले असमानता यथावत् राख्छ।
निष्कर्ष: नैतिकता बनाम अर्थशास्त्र
क्यालिफोर्नियाको प्रस्ताव केवल बजेट सन्तुलन होइन—यो एक नैतिक जनमत संग्रह हो।
के समाजको अत्यधिक सम्पत्ति पुनः वितरण गरेर सार्वजनिक सेवाहरू जोगाइनु पर्छ?
यदि २०औँ शताब्दी आयकर र सामाजिक सुरक्षाको युग थियो,
त भने २१औँ शताब्दी सम्पत्ति उत्तरदायित्व (Wealth Accountability) को युग बन्न सक्छ—
जहाँ समृद्धि केहीको होइन, सबैको हुन्छ।
एलिजाबेथ वारेनको सम्पत्ति कर प्रस्ताव: समानता, व्यावहारिकता र आर्थिक न्यायको गहिरो अध्ययन
भूमिका: असमानताको युगमा एउटा क्रान्तिकारी विचार
सन् २०१९ जनवरीमा अमेरिकी सिनेटर एलिजाबेथ वारेनले आफ्नो राष्ट्रपति पदको अभियानका क्रममा एउटा साहसी आर्थिक विचार प्रस्तुत गरिन् — “अल्ट्रा-मिलियनियर ट्याक्स” (Ultra-Millionaire Tax)। यो केवल कर नीति होइन, एक दार्शनिक अभिव्यक्ति थियो — कि लोकतन्त्रमा जब सम्पत्ति सानो समूहमा केन्द्रित हुन्छ, शक्ति पनि त्यसैसँग सिमट्छ, र त्यो शक्ति लोकतन्त्रकै अस्तित्वमाथि खतरा बन्न सक्छ।
आज अमेरिका यस्तो अवस्थामा पुगेको छ जहाँ शीर्ष ०.१% परिवारहरूसँग देशका तल्ला ९०% परिवारहरूको संयुक्त सम्पत्तिसँग बराबर धनराशी छ।
त्यस असमानतालाई सम्बोधन गर्न वारेनले यो प्रस्तावलाई बारम्बार सुधार्दै मार्च २०२४ मा पुनः कांग्रेसमा पेस गरिन्। यस पटकका सह-प्रायोजक हुन् प्रतिनिधि प्रमिला जयपाल (D-WA) र ब्रेंडन बोइल (D-PA)।
उनको मूल नारा अझै स्पष्ट छ —
“काममा होइन, सम्पत्तिमा कर लगाऊ।”
मुख्य प्रस्ताव: कसले तिर्छ, कति र किन
१. करको संरचना
यो वार्षिक सम्पत्ति कर (Annual Wealth Tax) हो, जसले अमेरिकी नागरिकहरूले विश्वभर स्वामित्वमा राखेका सम्पत्तिहरूमा लागू हुन्छ।
यसमा समावेश हुनेछ:
-
सेयर, बन्ड र वित्तीय सम्पत्ति
-
जग्गा-जमिन र भवन
-
निजी कम्पनी र प्राइभेट इक्विटी
-
कला, गहना, याट, र $५०,००० भन्दा बढी मूल्यका निजी वस्तुहरू
-
ट्रस्ट, पेन्सन कोष, र अफशोर सम्पत्ति
यो आयकर होइन, सम्पत्ति कर हो — जसले ती “अवास्तविक नाफा” (unrealized gains) समेट्छ, जुन हालसम्म कर प्रणालीबाट बाहिर छन्।
२. करको सीमा र दर
-
पहिलो $५० मिलियनसम्म सम्पत्तिमा कर छैन।
-
$५० मिलियनदेखि $१ अर्ब सम्म २% वार्षिक कर।
-
$१ अर्बभन्दा माथि सम्पत्तिमा थप ४% सरचार्ज (कुल ६%)।
उदाहरण:
-
$१०० मिलियन सम्पत्तिवाला परिवारले $५० मिलियनमाथि २% कर तिर्नेछ = $१ मिलियन प्रति वर्ष।
-
$२ अर्ब सम्पत्तिवाला अर्बपतिले $२९–५९ मिलियन प्रति वर्ष तिर्नुपर्नेछ।
३. प्रभावको दायरा
यो कर केवल ७५,०००–१ लाख धनी परिवारहरूमा लागू हुनेछ — कुल अमेरिकी जनसंख्याको ०.०५% — बाँकी ९९.९५% नागरिकहरू यसबाट प्रभावित हुने छैनन्।
४. अनुमानित राजस्व
-
वारेनका सल्लाहकार अर्थशास्त्री इम्यानुएल साएज र गेब्रियल जुकम्यानका अनुसार: १० वर्षमा $३–३.७५ ट्रिलियन।
-
पेन व्हार्टन बजेट मोडेल अनुसार: $२.१–२.७ ट्रिलियन, यदि सशक्त कार्यान्वयन भयो भने।
-
लरेन्स समर्स जस्ता आलोचकहरू भन्छन्—कर चोरीका कारण वास्तविक राजस्व केवल $२५० बिलियन हुन सक्छ।
प्रवर्तन र निगरानी: कर चोरी रोक्ने संयन्त्र
वारेनको प्रस्ताव केवल कर उठाउने होइन, प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्ने खाका हो।
मुख्य प्रावधानहरू:
-
आन्तरिक राजस्व सेवा (IRS) लाई १० वर्षमा $१०० अर्ब अतिरिक्त बजेट।
-
प्रभावित परिवारहरूमा ३०% न्यूनतम अडिट दर।
-
अमेरिकन नागरिकता त्यागेर करबाट भाग्न खोज्नेहरूमा ४०% “एक्जिट ट्याक्स।”
-
अन्तर्राष्ट्रिय सम्पत्ति रिपोर्टिङ सम्झौताहरू मार्फत अफशोर सम्पत्ति निगरानी।
-
५ वर्षसम्म कर स्थगित गर्न सक्ने व्यवस्था, ब्याजसहित, यदि सम्पत्ति नकदमा उपलब्ध छैन भने।
मूल्याङ्कन प्रणाली एस्टेट ट्याक्स नियमहरूमा आधारित हुनेछ, र जटिल सम्पत्तिहरू (जस्तै निजी कम्पनीहरू) का लागि AI-सहायता प्राप्त मूल्याङ्कन प्रणाली विकास गरिनेछ।
राजस्वको प्रयोग: “मध्यवर्ग पुनर्निर्माण” योजना
यो करबाट उठेको रकम वारेनले “Rebuilding the Middle Class Agenda” अन्तर्गत प्रयोग गर्न चाहन्छिन्, जसमा समावेश छन्:
-
सबैका लागि निशुल्क बाल हेरचाह (Universal Child Care)
-
नि:शुल्क सार्वजनिक विश्वविद्यालय र विद्यार्थी ऋण माफी
-
हरित पूर्वाधार (Green Infrastructure) र स्वच्छ ऊर्जा परियोजना
-
स्वास्थ्य सेवा विस्तार र ग्रामीण अस्पतालहरूको सहयोग
उनले यसलाई जातीय समानतासँग पनि जोड्छिन् — यो करले कालो र ल्याटिनो समुदायबीचको सम्पत्ति खाडल घटाउन सक्ने दाबी गर्छिन्।
जनमत र समर्थनको अवस्था
वारेनको प्रस्ताव अमेरिकी जनतामा अत्यधिक लोकप्रिय छ।
-
सर्वेक्षणहरू: ६०–७०% अमेरिकीहरू, जसमा आधा रिपब्लिकन मतदाता पनि छन्, अरबपतिहरूमा सम्पत्ति करको पक्षमा छन्।
-
समर्थन: AFSCME, Tax March, Public Citizen जस्ता श्रमिक र नागरिक समूहहरूको समर्थन।
-
केही अर्बपति स्वयं: जर्ज सोरोस, एबिगेल डिज्नी, र क्रिस ह्यूजेसले २०१९ मा यसलाई समर्थन गर्दै खुला पत्रमा हस्ताक्षर गरेका थिए।
-
राजनीतिक समर्थन: बर्नी स्यान्डर्स र दुई दर्जनभन्दा बढी हाउस डेमोक्र्याटहरू सह-प्रायोजक छन्।
वारेनको तर्क सरल छ:
“अमेरिकाको कर प्रणालीले कामदारहरूलाई भारी कर तिर्न लगाउँछ, तर अरबपतिहरूलाई बिना कर नै सम्पत्ति बढाउन दिन्छ — यो अन्याय हो।”
आलोचना र प्रमुख चुनौतीहरू
१. आर्थिक प्रभाव र बजारमा विकृति
Tax Foundation का अनुसार यो करले दीर्घकालीन रूपमा:
-
GDP ०.३७% ले घटाउन सक्छ।
-
राष्ट्रिय आय १.१५% ले कम गर्न सक्छ।
-
लगानीमा जोखिमयुक्त प्रवृत्ति बढाउन सक्छ।
फ्रान्स (जहाँ १०,००० भन्दा बढी करोडपति देश छोडे) र स्वीडेन (जहाँ सम्पत्ति कर २००७ मा खारेज गरियो) का उदाहरणहरू आलोचकहरूले उद्धृत गर्छन्।
२. प्रशासनिक कठिनाइ
कला, स्टार्टअप वा बौद्धिक सम्पत्ति जस्ता गैर-तरल सम्पत्ति (Illiquid Assets) को मूल्याङ्कन कठिन र विवादास्पद हुन्छ।
शिकागो बूथ स्कूलको अध्ययनअनुसार ८२% अर्थशास्त्रीहरू भन्छन् — “सम्पत्ति कर कार्यान्वयन आयकरभन्दा धेरै कठिन छ।”
३. संवैधानिक प्रश्न
अमेरिकी संविधानको Article I, Section 9 अनुसार प्रत्यक्ष कर (Direct Tax) जनसंख्याअनुसार बाँडिनुपर्छ। आलोचकहरू भन्छन् यो कर त्यस धारालाई उल्लङ्घन गर्न सक्छ।
तर समर्थकहरू १६औँ संशोधन र कानुनी विज्ञहरू ब्रुस एकरम्यान र एर्विन चेमेरिन्स्कीका व्याख्या उद्धृत गर्दै भन्छन्—यो “अप्रत्यक्ष कर” हो, त्यसैले वैध।
४. राजनीतिक प्रतिरोध र “वर्ग युद्ध” को आरोप
रूढिवादी समूहहरूले यसलाई “Class Warfare” भन्छन्।
केही मध्यम वर्गीय व्यावसायिकहरू (डाक्टर, वकिल) डराउँछन्—भविष्यमा यो कर उनीहरूमा पनि लागू हुन सक्छ।
वैश्विक अनुभव: सफलता र असफलताबाट सिकाइ
१९९० मा OECD का १२ देशहरूमा सम्पत्ति कर लागू थियो, तर आज केवल ४ देश (स्विट्जरल्यान्ड, नर्वे, स्पेन, बेल्जियम) मा मात्र छ।
स्विट्जरल्यान्डमा यो कर ०.१–१% बीचमा रहँदै दशकमै स्थायी बनेको छ — कारण: दरहरू कम, दायरा फराकिलो र प्रशासनिक क्षमता उच्च।
तर फ्रान्स र स्वीडेनमा उच्च दर र कमजोर कार्यान्वयनले असफलता ल्यायो।
वारेनको संस्करण बढी महत्वाकांक्षी छ — तर यदि प्रवर्तन सुदृढ भयो भने यो सफल मोडेल बन्न सक्छ।
वर्तमान स्थिति (अक्टोबर २०२५ सम्म)
Ultra-Millionaire Tax Act (S.510) हाल संसदीय समितिमा रोकिएको छ र निकट भविष्यमा पारित हुने सम्भावना कम छ।
तर यसले अमेरिकी राजनीतिक बहसको स्वर बदलेको छ —
राष्ट्रपति जो बाइडेनको २०२५ को बजेटमा अरबपतिहरूमाथि उच्च पूँजीगत लाभ कर (Capital Gains Tax) समावेश हुनु वारेनको प्रभावको स्पष्ट प्रमाण हो।
भविष्यको सफलता यी कुरामा निर्भर हुनेछ:
-
आईआरएस (IRS) को सुदृढीकरण र प्राविधिक आधुनिकीकरण।
-
AI-सहायता प्राप्त सम्पत्ति मूल्याङ्कन प्रणाली।
-
अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग, जसले सम्पत्ति पलायन रोक्न मद्दत पुर्याउनेछ।
ब्रुकिङ्स इन्स्टिट्युटका अनुसार यो करले अर्थशास्त्री थोमस पिकेट्टीको “r > g” सिद्धान्त (जहाँ पूँजीको फिर्ता आर्थिक वृद्धिभन्दा छिटो हुन्छ) लाई प्रभावकारी रूपमा प्रतिरोध गर्न सक्छ।
गहिरो अर्थ: लोकतन्त्र, पूँजीवाद र नैतिक अर्थशास्त्र
वारेनको प्रस्ताव केवल आर्थिक विषय होइन, नैतिक प्रश्न पनि हो।
यो सोध्छ —
“के लोकतन्त्र टिक्न सक्छ जब धन = शक्ति बन्छ?”
यदि यो सफल हुन्छ भने, यो वैश्विक उदाहरण बन्न सक्छ — एक किसिमको “असमानताविरुद्धको आधुनिक मार्शल प्लान।”
यदि असफल भयो भने, यसले “प्रगतिशील कर प्रणाली व्यवहारिक छैन” भन्ने तर्कलाई बलियो पार्नेछ।
निष्कर्ष: अर्बपतिहरूको युगमा न्यायको राजनीति
एलिजाबेथ वारेनको सम्पत्ति कर प्रस्ताव क्रान्तिकारी पनि हो र जोखिमपूर्ण पनि।
यो सफलतालाई दण्ड दिन खोज्दैन; यसले साझा समृद्धिको न्यायपूर्ण पुनर्वितरणको माग गर्छ।
यसको सफलता नीति डिजाइन, प्रवर्तन, र राजनीतिक इच्छाशक्तिमा निर्भर हुनेछ।
भविष्यमा यो विचार शेयर-स्थानान्तरण कर, सार्वजनिक सम्पत्ति कोष, वा AI-आधारित अडिट प्रणालीको रूप लिन सक्छ।
अन्ततः प्रश्न यही रहन्छ —
“के संसारको सबैभन्दा धनी देशमा समृद्धि लोकतन्त्रको सेवा गर्नेछ — कि लोकतन्त्र धनीहरूको?”
आधुनिक सम्पत्ति करका सफल उदाहरणहरू: नर्वे, स्विट्जरल्यान्ड र स्पेनले देखाएका समानता र विकास सँगसँगै चल्न सक्छन्
भूमिका: “विकास रोक्ने कर” भन्ने मिथक
धेरै दशकदेखि सम्पत्ति कर (Wealth Tax) लाई पुँजीवादी देशहरूमा “आर्थिक विकासका लागि हानिकारक” भनेर चित्रण गरिएको छ। आलोचकहरू भन्छन्—यसले धनीहरूलाई देश छोड्न बाध्य पार्छ, लगानी घटाउँछ, र नवप्रवर्तन रोक्छ। उनीहरूले प्रायः फ्रान्स र स्वीडेनका असफल पुराना उदाहरणहरू दिन्छन्।
तर वास्तविकता भिन्न छ।
युरोपका केही देशहरू — विशेषगरी स्विट्जरल्यान्ड, नर्वे र स्पेन — दशकौँदेखि सफलतापूर्वक सम्पत्ति कर लागू गर्दै आएका छन्, र तिनीहरूले प्रमाणित गरेका छन् कि जब यो विवेकपूर्ण ढङ्गले लागू गरिन्छ,
त्यो न त अर्थतन्त्रका लागि बोझ हुन्छ, न नवप्रवर्तनको शत्रु, बरु समानता र सामाजिक सामञ्जस्यको स्रोत बन्छ।
सम्पत्ति करले सफलता दण्डित गर्दैन — यो लोकतन्त्रलाई स्थिर र समावेशी बनाउँछ।
यो सुनिश्चित गर्छ कि समृद्धि केही व्यक्तिहरूको हातमा थिचिएर बस्ने होइन, बरु समाजभर प्रवाहित हुने हो।
१. स्विट्जरल्यान्ड: एक शताब्दी पुरानो ‘क्यान्टन’ आधारित सम्पत्ति कर प्रणाली
इतिहास र संरचना
स्विट्जरल्यान्डमा सम्पत्ति करको सुरुवात २०औँ शताब्दीको सुरुवातमा भएको हो। यो संघीय होइन, तर क्यान्टन (राज्य) स्तरमा लागू हुन्छ।
आज पनि देशका सबै २६ क्यान्टनले आफ्ना दर र छूटहरू आफैं निर्धारण गर्छन्।
दरहरू साधारणतया ०.१% देखि १% बीचमा छन्, र शुद्ध सम्पत्ति (कुल सम्पत्ति - देनदारियाँ) मा लागू हुन्छ।
थ्रेसहोल्ड प्रायः CHF 100,000 ($110,000) देखि सुरु हुन्छ (व्यक्तिका लागि), र CHF 200,000 ($220,000) सम्म (दम्पतीका लागि)।
यसमा जग्गा-जमिन, सेयर, बैंक निक्षेप, कलाकृति लगायत सम्पत्ति समावेश छन्, जबकि ऋण घटाइन्छ।
कार्यान्वयन र पारदर्शिता
स्विट्जरल्यान्डको प्रणाली विकेन्द्रित र पारदर्शी छ। नागरिकहरूले प्रत्येक वर्ष आफ्नो सम्पत्तिको विवरण स्थानीय कर कार्यालयलाई बुझाउँछन्।
क्यान्टन स्तरमा प्रशासन हुँदा कर संकलनको लागत कम र अनुपालन दर (compliance rate) उच्च छ।
स्विस समाजमा कर तिर्ने संस्कृति नागरिक दायित्वको हिस्सा बनेको छ —
“कर तिर्नु भनेको साझा समृद्धिको हिस्सा बन्नु हो।”
आर्थिक प्रभाव
वेल्थ ट्याक्सको बाबजुद स्विट्जरल्यान्ड विश्वका सबैभन्दा सम्पन्न देशहरू मध्ये एक हो।
-
देश लगातार प्रति व्यक्ति आय र वैश्विक प्रतिस्पर्धा सूचकांकमा शीर्ष पाँचमा पर्छ।
-
जुरिख र जेनेभा जस्ता शहरहरू वित्त, जैविक प्रविधि र नवप्रवर्तनका विश्व केन्द्र बनेका छन्।
-
बेरोजगारी दर ३% भन्दा कम छ, र असमानता OECD देशहरूमा सबैभन्दा कम छ।
सीख: जब कर प्रणाली पारदर्शी, स्थिर र स्थानीय नियन्त्रणमा हुन्छ, तब त्यो भरोसा र दीर्घकालीन स्थायित्व ल्याउँछ — पूँजी पलायन होइन।
२. नर्वे: पारदर्शिता र नागरिक जिम्मेवारीमा आधारित कर मोडेल
इतिहास र ढाँचा
नर्वेमा सम्पत्ति करको सुरुवात १८९२ मा भएको हो, र समय-समयमा परिमार्जन गरिएको छ।
आज यो NOK 1.7 मिलियन ($150,000) भन्दा बढी सम्पत्ति भएका व्यक्तिहरूमा लागू हुन्छ।
औसत दर करिब १% वार्षिक छ, जसमा राज्य कर (०.३%) र स्थानीय कर (०.७%) समावेश छन्।
“सामाजिक पुँजीवाद” को हिस्सा
नर्वेको आर्थिक मोडेललाई “Social Capitalism (सामाजिक पुँजीवाद)” भनिन्छ।
देशको सार्वभौम सम्पत्ति कोष (Government Pension Fund Global) — जसको मूल्य $1.6 ट्रिलियनभन्दा बढी छ — तेल राजस्व र लगानी लाभबाट बनाइएको हो।
सम्पत्ति करले यस कोषसँग मिलेर आयको पुस्तान्तर पुनर्वितरण (intergenerational redistribution) सुनिश्चित गर्छ।
आर्थिक उपलब्धि
नर्वेले प्रमाणित गरेको छ कि वेल्थ ट्याक्सले विकास रोक्दैन।
-
यो विश्वका सबैभन्दा सम्पन्न र समान समाजहरू मध्ये एक हो।
-
ओस्लोमा टेक्नोलोजी स्टार्टअपहरू तीव्र रूपमा बढिरहेका छन्।
-
२०१०–२०२४ बीचमा देशको GDP वृद्धि दर औसत २% रह्यो — युरोपेली औसतभन्दा माथि।
-
८०% भन्दा बढी नर्वेजियन नागरिकहरूले सरकारमाथि विश्वास गर्छन् कि करको सदुपयोग हुन्छ।
सीख: सम्पत्ति करको सफलता कर दरमा होइन, भरोसाको संस्कृतिमा निहित हुन्छ।
३. स्पेन: लोकतन्त्रसँग जन्मिएको “पात्रिमोनियो” सम्पत्ति कर
इतिहास र राजनीतिक पृष्ठभूमि
स्पेनले आफ्नो “Impuesto sobre el Patrimonio” (पात्रिमोनियो कर) सन् १९७७ मा लागू गर्यो, देशले फ्रांको शासनपछि लोकतन्त्रतर्फको यात्रा सुरु गर्दा।
पहिले यो अस्थायी थियो, तर १९९१ मा स्थायी बनाइयो।
सन् २००८ को आर्थिक संकटमा यसलाई अस्थायी रूपमा स्थगित गरियो, तर २०११ मा पुनः लागू गरियो।
संरचना र दरहरू
यो कर €700,000 ($750,000) भन्दा बढी नेट सम्पत्तिमा लागू हुन्छ,
र मुख्य निवासको लागि €300,000 सम्म छूट छ।
दरहरू ०.२% देखि ३.७५% बीचमा छन्, जुन क्षेत्र (Autonomous Community) अनुसार फरक पर्छ।
कति क्षेत्रहरू (जस्तै Madrid) ले यो कर ०% मा राखेका छन् ताकि लगानी आकर्षित होस्,
तर Catalonia र Andalusia जस्ता क्षेत्रहरूले शिक्षा र स्वास्थ्यका लागि उच्च दरमा कर लगाउँछन्।
परिणाम र सुधारहरू
यो करबाट स्पेनले प्रत्येक वर्ष अर्बौँ युरो उठाउँछ, जसले सामाजिक सेवा र पूर्वाधारमा सहयोग पुर्याउँछ।
-
२०१४–२०२४ बीचमा देशको GDP औसत वृद्धि २.५% रह्यो — युरोजोन औसतभन्दा माथि।
-
विदेशी लगानी निरन्तर बढ्दैछ, विशेष गरी नवीकरणीय ऊर्जा र टेक क्षेत्रमा।
सीख: जब वेल्थ ट्याक्स लचिलो र स्थानीय सन्तुलनका साथ लागू हुन्छ, तब यो विकासमा अवरोध होइन, सहयोग बन्छ।
संख्याभन्दा परे: सामाजिक सामञ्जस्यको लाभ
नर्वे, स्विट्जरल्यान्ड र स्पेनमा वेल्थ ट्याक्स केवल राजस्वको माध्यम होइन —
यो सामाजिक सम्झौता (Social Contract) हो।
यसले तीन ठूला फाइदा ल्याउँछ:
-
राजनीतिक सन्तुलन कायम राख्छ: सम्पत्ति सिमित हातमा जान नदिई लोकतन्त्र सुदृढ बनाउँछ।
-
अवसरको समानता दिन्छ: शिक्षा, स्वास्थ्य र सामाजिक सुरक्षामा लगानी बढाउँछ।
-
विश्वास बढाउँछ: नागरिकहरूले करको प्रत्यक्ष फाइदा देख्छन्, जसले कर तिर्ने संस्कृतिलाई बलियो बनाउँछ।
यी देशहरूमा कर ईर्ष्या होइन, सहभागिता को प्रतीक हो।
निष्कर्ष: सम्पत्ति कर राष्ट्रलाई कमजोर होइन, बलियो बनाउँछ
स्विट्जरल्यान्ड, नर्वे र स्पेनको अनुभवले देखाउँछ —
संयमित, पारदर्शी र स्थायी सम्पत्ति कर स्वस्थ पूँजीवाद र समान समाज दुवैको लागि आवश्यक छ।
यसले विकास रोक्दैन; बरु समान र दिगो समृद्धि सुनिश्चित गर्छ।
यसले असमानता घटाउँछ, लोकतन्त्रलाई सुदृढ बनाउँछ, र समाजमा सामाजिक सामञ्जस्य बढाउँछ।
आज प्रश्न यो होइन कि वेल्थ ट्याक्स काम गर्छ कि गर्दैन,
प्रश्न यो हो — के विश्वले यो नलागु गर्ने जोखिम लिन सक्छ?
जब अर्बौँको सम्पत्ति करबिनै बढ्दैछ र सार्वजनिक सेवा संकटमा छन्।
युरोपको सन्देश स्पष्ट छ:
जब नागरिकहरूले आफ्नो क्षमताअनुसार योगदान गर्छन् र त्यसको प्रतिफल निष्पक्ष रूपमा देख्छन् — तब देश केवल समृद्ध होइन, न्यायपूर्ण र एकताबद्ध पनि बन्छ।
सम्पत्ति करका वास्तविक समस्या र व्यावहारिक समाधानहरू
सम्पत्ति कर (Wealth Tax) सैद्धान्तिक रूपमा आकर्षक विचार हो — समानता ल्याउन, असमानता घटाउन र सार्वजनिक पूर्वाधार सुदृढ बनाउन।
तर व्यवहारमा यो सरल छैन। गलत रूपमा डिजाइन गरिएको सम्पत्ति कर नवप्रवर्तन, स्वामित्व र आर्थिक स्थायित्वमा नकारात्मक असर पार्न सक्छ।
तर यदि राम्रोसँग बनाइयो भने, यो कर राजस्व पनि बढाउँछ र सामाजिक सामञ्जस्य पनि कायम राख्छ।
नीचे सम्पत्ति करसँग सम्बन्धित मुख्य समस्या र तिनका संभावित समाधानहरू उल्लेख छन् — विशेष गरी अमेरिका जस्ता देशका सन्दर्भमा, जहाँ अरबपतिहरूको सम्पत्ति र नवप्रवर्तन शक्ति दुवै विश्वव्यापी प्रभाव पार्छन्।
I. सम्पत्ति करका प्रमुख समस्या
१. संस्थापक–CEO को नियन्त्रण क्षमतामा गिरावट
टेक कम्पनीका संस्थापकहरूले प्रायः आफ्ना सेयरमार्फत कम्पनीमा नियन्त्रण राख्छन्।
यदि उनीहरूलाई हरेक वर्ष सम्पत्ति कर तिर्न सेयर बेच्नुपर्यो भने, उनीहरूको नियन्त्रण क्रमशः कमजोर हुन्छ।
यो केवल संस्थापकका लागि होइन, दीर्घकालीन अनुसन्धान र नवप्रवर्तनका लागि पनि हानिकारक हुन सक्छ।
२. गैर-तरल सम्पत्तिहरू (Illiquid Assets) को समस्या
कला, रियल इस्टेट, गरगहना, वा निजी व्यवसायहरू सजिलै नगदमा रूपान्तरण गर्न सकिँदैन।
यी बेचेर कर तिर्नुपर्ने बाध्यता मानसिक रूपमा “चोरी” जस्तो महसुस हुन सक्छ — विशेष गरी ती सम्पत्तिबाट प्राप्त आम्दानी पहिले नै करयोग्य भएको अवस्थामा।
३. सम्पत्ति वर्गको विकृति (Asset-Class Distortion)
यदि केही प्रकारका सम्पत्तिमा कर लाग्छ र केहीमा लाग्दैन भने, मानिसहरूले कर नलाग्ने श्रेणीमा आफ्नो सम्पत्ति सार्न थाल्छन् —
जसले पूँजीलाई उत्पादक क्षेत्रबाट हटाएर आर्थिक वृद्धि कमजोर पार्न सक्छ।
४. मूल्याङ्कनको जटिलता (Valuation Complexity)
निजी कम्पनी, स्टार्टअप वा कलाकृति जस्ता सम्पत्तिको प्रत्येक वर्ष मूल्याङ्कन कठिन, विवादास्पद र खर्चिलो हुन्छ।
गलत मूल्याङ्कनले कर प्रणालीको विश्वसनीयता र निष्पक्षता दुवैमा आघात पुर्याउँछ।
५. बजार जोखिम (Pro-cyclicality)
यदि बजारमा गिरावट आउँदा कर तिर्नुपर्ने समय मिल्यो भने, करदाताले घाटामा सम्पत्ति बेच्नुपर्ने अवस्था आउँछ — जसले “फायर सेल” उत्पन्न गर्छ।
६. पूँजी पलायन (Capital Flight)
धनी मानिसहरू कर नलाग्ने देश वा राज्यहरूमा सर्न सक्छन् (जस्तै सिंगापुर वा फ्लोरिडा), जसले कर-आधार घटाउँछ र स्थानीय लगानीमा गिरावट ल्याउँछ।
७. अत्यधिक ऋण र दुरुपयोग (Leverage Games)
कतिपय करदाताले कर तिर्न सम्पत्तिविरुद्ध ऋण लिन्छन्, जसले वित्तीय प्रणालीमा जोखिम र ऋण संकट बढाउँछ।
८. कानुनी र संवैधानिक चुनौती (अमेरिका विशेष)
अमेरिकी संविधानले “प्रत्यक्ष कर” जनसंख्याका आधारमा बाँडिनुपर्ने भनी उल्लेख गर्छ, जसले सम्पत्ति करको संवैधानिक वैधता अदालतमा चुनौती बन्न सक्छ।
९. प्रशासनिक बोझ (Administrative Burden)
यदि राज्यसँग पर्याप्त डेटा प्रणाली, प्राविधिक उपकरण र प्रशिक्षित कर निरीक्षकहरू छैनन् भने, सम्पत्ति करको प्रशासन महँगो र असक्षम हुन्छ।
१०. दोहोरो करको भ्रम (Double Tax Perception)
नागरिकहरूले महसुस गर्छन् कि उनीहरू पहिल्यै आयकर, सम्पत्ति कर, वा पूँजीगत लाभ कर तिरेका छन् —
त्यसैले सम्पत्ति कर “एउटै कुरामा दुईचोटि कर” जस्तो लाग्न सक्छ।
११. परोपकार र ट्रस्टमार्फत कर बचाउने उपायहरू (Philanthropy Loopholes)
धनी मानिसहरूले आफ्नो सम्पत्ति फाउन्डेशन, ट्रस्ट वा “Donor-Advised Funds” (DAFs) मा सारेर नियन्त्रण कायम राख्न सक्छन् र करबाट जोगिन सक्छन्।
१२. परिवार र ट्रस्ट संरचनाको दुरुपयोग (Family Structuring Games)
परिवारका सदस्यहरूबीच सम्पत्ति बाँडेर वा ट्रस्टमार्फत विभाजन गरेर सम्पूर्ण सम्पत्ति घटाएर देखाउन सकिन्छ —
जसले कर राजस्व घटाउँछ।
II. व्यावहारिक समाधानहरू
A. नवप्रवर्तन र नियन्त्रणको रक्षा
-
नन-भोटिङ सेयरमा कर भुक्तानीको अनुमति:
कम्पनीहरूले सम्पत्ति कर नन-भोटिङ सेयर (non-voting shares) मार्फत तिर्न सक्ने व्यवस्था, जसले संस्थापकको नियन्त्रण सुरक्षित रहन्छ। -
भोटिङ सेयरमा सीमित छुट:
कम्पनीमा ५१% मतदान अधिकारसम्म कर छुट, ताकि संस्थापकले रणनीतिक नियन्त्रण कायम राख्न सकून्।
B. तरलता (Liquidity) समस्या समाधान
-
बहुवर्षीय औसत (Multi-Year Averaging):
करको आधार ३–५ वर्षको औसत सम्पत्ति मूल्यमा राख्ने, ताकि उतारचढाव कम होस्। -
भुक्तानी स्थगन (Deferral):
५ वर्षसम्म ब्याजसहित कर तिर्न स्थगनको विकल्प। -
आय-आधारित वैकल्पिक व्यवस्था:
रियल इस्टेट वा निजी व्यवसायमा अनुमानित आयको आधारमा कर निर्धारण गर्न सकिने व्यवस्था।
C. कर छल (Tax Avoidance) रोक्ने उपाय
-
विस्तृत आधार र कम दर:
जित्तो कर दायरा व्यापक हुन्छ, त्यत्तिको कम विकृति हुन्छ। -
मानक मूल्याङ्कन विधि:
राज्यले तय गरेका निश्चित नियम र दरहरू प्रयोग गर्नाले व्यक्तिगत मूल्याङ्कनको दुरुपयोग घट्छ।
D. मूल्याङ्कन सजिलो बनाउने उपाय
-
सेफ-हार्बर तालिका:
उद्योगअनुसार निश्चित मूल्य तालिका प्रकाशित गर्ने — जस्तै टेक कम्पनीका लागि राजस्व वा EBITDA गुणक। -
न्यून-महत्वपूर्ण सम्पत्ति छुट:
$२५०,००० भन्दा कम मूल्यका कला वा वस्तुहरूलाई कर गणनाबाट बाहिर राख्ने।
E. स्थिरता कायम राख्ने उपाय
-
क्यारिब्याक नियम:
यदि बजार घट्छ भने, पहिले तिरेको अतिरिक्त कर घटाउन पाइने। -
वार्षिक मूल्य वृद्धिमा सीमा:
सम्पत्ति मूल्यमा हरेक वर्ष अधिकतम २५% सम्म मात्र वृद्धि करयोग्य मानिने।
F. पूँजी पलायन रोक्ने उपाय
-
एग्जिट कर:
नागरिकता वा कर निवासीता त्याग्दा सम्पूर्ण सम्पत्तिमा अन्तिम कर। -
ट्रेलिङ दायित्व:
देश छोडेपश्चात पनि ५–१० वर्षसम्म देशभित्रको सम्पत्तिमा कर लागू रहने।
G. ऋण-आधारित भुक्तानी नियन्त्रण
-
ब्याज कटौतीमा सीमा:
सम्पत्ति कर तिर्न लिइएको ऋणको ब्याजलाई कर कटौतीको पात्र नबनाउने।
H. प्रशासनिक र कानुनी सुदृढीकरण
-
“अरबपतिहरूमात्र” केन्द्रित शुरुवात:
पहिलो चरणमा केवल $१ अर्बभन्दा बढी नेट सम्पत्ति भएका नागरिकहरूमा कर लागू गर्ने। -
विशेष कर एकाइ:
IRS वा समान निकायमा “Ultra-High Net Worth” (UHNW) करदाताका लागि छुट्टै टोली।
I. पारदर्शिता र न्याय सुनिश्चित गर्ने उपाय
-
अन्य करहरूसँग समन्वय:
सम्पत्ति कर र सम्पत्ति-उत्तराधिकार करबीच क्रेडिट प्रणाली, ताकि “दोहोरो कर” को भ्रम हटोस्।
J. ट्रस्ट र परोपकारको दुरुपयोग रोक्ने उपाय
-
नियन्त्रण-आधारित समावेशीकरण:
यदि करदाताले फाउन्डेशन वा ट्रस्टमा नियन्त्रण राखेको छ भने, ती सम्पत्तिहरूलाई पनि करमा समावेश गर्ने। -
संबद्ध पक्षहरूको एकीकरण नियम:
परिवारका सदस्य र सम्बन्धित इकाइहरूलाई एउटै करदाताका रूपमा गन्ने नियम।
III. प्रस्तावित मोडेल: “केवल अरबपतिहरूका लागि, तल्लो सीमा सहित”
-
दायरा:
केवल $१ अर्ब वा सोभन्दा बढी नेट सम्पत्ति भएका व्यक्तिहरू। -
दर:
-
$१–१० अर्ब : १%
-
$१० अर्बभन्दा माथि : १.५%
-
-
भुक्तानी: नकद वा नन-भोटिङ सेयरद्वारा।
-
मूल्याङ्कन:
सार्वजनिक सम्पत्तिहरूमा मार्क-टु-मार्केट, निजी सम्पत्तिहरूमा उद्योग-आधारित औसत मूल्य। -
सुरक्षा:
नियन्त्रण सीमा सम्म छुट, एग्जिट कर, र १० वर्षसम्म ट्रेलिङ दायित्व। -
राजस्वको उपयोग:
“Citizens’ Opportunity Fund” मार्फत शिक्षा, अनुसन्धान र स्वास्थ्यमा लगानी।
IV. “यो चोरी जस्तो लाग्छ” — मनोवैज्ञानिक विरोधको समाधान
-
करलाई अचानक बोझ होइन, दीर्घकालीन जिम्मेवारीको रूपमा प्रस्तुत गर्नुपर्छ।
-
जनतालाई देखाउनुपर्छ — यो करले के निर्माण गर्छ, जस्तै “यो वर्ष वेल्थ ट्याक्सबाट कति विश्वविद्यालय सीटहरू र अस्पतालहरू बने।”
-
पारदर्शिता र प्रत्यक्ष परिणाम देखाउँदा विरोध सहमतिमा रूपान्तरण हुन्छ।
V. निष्कर्ष: कर होइन, साझेदारी
सम्पत्ति कर असफल हुन्छ जब यो कठोर, जटिल र दण्डात्मक हुन्छ।
तर यो सफल हुन्छ जब यो सरल, न्यायसंगत र पारदर्शी हुन्छ।
यदि यसलाई मध्यम दर, स्पष्ट नियम र नवप्रवर्तन-सुरक्षाका साथ लागू गरियो भने,
यसले न केवल असमानता घटाउँछ, बरु समाजमा साझा समृद्धि र विश्वास पनि बढाउँछ।
सत्य यही हो: कर युद्ध होइन, साझेदारी हो — जहाँ अमीर र आम नागरिक दुवै एउटै उज्यालो भविष्यमा लगानी गर्छन्।
सम्पत्ति कर बारम्बार किन असफल हुन्छ: यो आर्थिक होइन, राजनीतिक समस्या हो
दशकौँदेखि अर्थशास्त्री, प्रगतिशील नेता र सुधारकहरूले सम्पत्ति करलाई (Wealth Tax) असमानता घटाउने र सार्वजनिक सेवा सुदृढ गर्ने सबैभन्दा न्यायसंगत उपायको रूपमा देखाउँदै आएका छन्।
कागजमा यसको गणित ठ्याक्कै मिल्छ। नैतिक दृष्टिले पनि यो बलियो विचार हो।
र जनमत सर्वेक्षणहरूमा पनि जनता यसको समर्थन गर्छन्।
तर हरेक पटक यो विचार कानुन बन्नुअघि नै मर्छ।
किन?
किनभने सम्पत्ति करका समर्थकहरू गलत युद्ध लडिरहेका हुन्छन्।
उनीहरूले यो बहस हो भन्ने सोच्दछन्,
तर विरोधीहरू जान्दछन् — यो सत्ता संघर्ष हो।
बौद्धिक जित, राजनीतिक हार
सम्पत्ति करका समर्थक तथ्य, अध्ययन र न्यायका तर्क लिएर मैदानमा उत्रिन्छन्।
उनीहरू थोमस पिकेटी को प्रसिद्ध सूत्र r > g उद्धृत गर्छन् —
(अर्थात् पूँजीमा लगानीको फाइदा अर्थतन्त्रको वृद्धि दरभन्दा छिटो बढ्छ)।
उनीहरूले वारेन बफेट को भनाइ दोहोराउँछन् —
“म आफ्नी सचिवभन्दा कम कर तिर्छु।”
र सर्वेक्षणहरू देखाउँछन् कि ७०% अमेरिकी अरबपतिहरूमा कर बढाउन चाहन्छन्।
तर परिणाम के हुन्छ?
उनीहरूले तर्क जित्छन्, तर राजनीति हार्छन्।
किनभने राजनीति बहसको थलो होइन — यो युद्धभूमि हो।
असफलताहरूको पुनरावृत्ति
हरेक देशमा वेल्थ ट्याक्स लागू गर्न खोज्दा लगभग एउटै कथा दोहोरिएको छ —
विचार लोकप्रिय हुन्छ, नीतिगत रूपमा बलियो हुन्छ,
तर विरोधीहरूले कथा कब्जा गर्छन्।
१. अमेरिका — एलिजाबेथ वारेनको “अल्ट्रा मिलियनियर कर” (२०१९–२०२१)
सीनेटर वारेनको प्रस्ताव सरल थियो —
५० मिलियन डलरभन्दा माथि सम्पत्तिमा २% र अरबपतिहरूमा ३% कर।
नीति लोकप्रिय थियो, गणित ठिक थियो, समर्थन व्यापक थियो।
तर यो संसदसम्म पुगेन।
किन?
किनभने विरोधीहरूले तर्क होइन, नाटक खेले।
उनीहरूले यसलाई “समाजवाद,” “सफलताको सजाय,” र “कम्युनिज्मको सुरुवात” भनेर बदनाम गरे।
मिडियामा करको चर्चा भएन,
बरु वारेनको “व्यक्तित्व,” “टोन,” र “महिलावाद” मा बहस भयो।
विचार होइन, व्यक्तिमाथि हमला भयो।
परिणाम — प्रस्ताव मरेको।
२. फ्रान्स — पछाडि फर्किएको देश (१९८०–२०१८)
फ्रान्सले दशौँ वर्षसम्म Impôt de solidarité sur la fortune (ISF) नामक सम्पत्ति कर लागू गर्यो।
दर १–१.५% मात्र थियो, र धनीहरूलाई मात्र लागू हुन्थ्यो।
तर मिडिया र दक्षिणपन्थीहरूले यसलाई “व्यवसायविरोधी” प्रचार गरे।
केही करोडपतिहरू बेल्जियम सरेको समाचार अतिरञ्जित बनाइयो।
२०१८ मा, पूर्व-बैंकर राष्ट्रपतिको रूपमा इम्यानुएल म्याक्रोनले यसलाई “वृद्धिको बाधा” भन्दै समाप्त गरे।
विडम्बना के भने, त्यसपछि असमानता झनै बढ्यो।
३. स्वीडेन — समाजवादको प्रतीक देशले पनि छोड्यो (१९४७–२००७)
स्वीडेन, जसले दशकौँदेखि “सामाजिक लोकतन्त्रको आदर्श” बोकेको थियो,
२००७ मा वेल्थ ट्याक्स समाप्त गर्यो।
किनभने दक्षिणपन्थीहरूले यसलाई मध्यम वर्गमाथिको कर बनाए।
“तिमीले आफ्नै घरमा दुईपटक कर किन तिर्ने?” भन्ने प्रचार चलेको थियो।
लोगहरू डराए — आफूहरू पनि पछि परिन्छ भन्ने भयमा।
त्यसपछि यो नीति राजनीतिक रूपमा “छूअनसक्ने” बन्यो।
४. जर्मनी, डेनमार्क, नेदरल्याण्ड, क्यानडा — उही कथा
यी सबै देशहरूमा शक्तिशाली व्यापारिक समूह र मिडियाले
वेल्थ ट्याक्सलाई “जटिल,” “अन्यायपूर्ण,” र “वृद्धिविरोधी” भन्दै रोके।
हार तथ्यमा होइन, कथामा भयो।
सम्पत्ति करका समर्थक किन बारम्बार हार्छन्
-
तथ्यलाई शक्ति ठान्ने गल्ती।
उनीहरू सोच्दछन् — यदि तथ्यहरू स्पष्ट भए, न्याय आफैं आउँछ।
तर राजनीति तथ्य होइन, कथा को युद्ध हो। -
विरोधीको रणनीति कम आँक्ने।
धनी वर्गले बहस जित्नुपर्दैन — उनीहरूले बहस रोकिदिन्छन्।
उनीहरूले भावनात्मक प्रश्न उचाल्छन् —
“सरकारले तिम्रो पैसा खोस्ने हो?”
“यो सफलताको सजाय हो।”
डरले तथ्यलाई हराउँछ। -
जनतालाई तयार नगर्ने।
सामान्य नागरिकले महसुस गर्न सक्दैन कि वेल्थ ट्याक्सले उनीहरूलाई कसरी लाभ पुर्याउँछ।
यदि लाभ देखिएन — स्कुल, अस्पताल, रोजगारी — नीति ‘सिद्धान्त’ बनेर बस्छ। -
नीति अत्यधिक जटिल बनाउने।
यदि नीति एक वाक्यमा बुझाउन सकिँदैन,
मिडियामा तीन महिना पनि टिक्दैन।
यो जस्तो सरल हुनुपर्छ —“अरबपतिहरूमा १% कर, सबैका लागि स्वास्थ्य र शिक्षा।”
विरोधी कसरी जित्छन्
विरोधीहरूले आर्थिक बहस होइन, रणनीतिक युद्ध लड्छन्।
उनीहरू:
-
आर्थिक बहसबाट पन्छिन्छन्।
-
व्यक्तिगत आक्रमण गर्छन् (“ईर्ष्यालु समाजवादी,” “वर्ग युद्धकर्ता,” “फेल भएको प्राध्यापक”)।
-
संस्कृति युद्ध छेर्छन् — आर्थिक मुद्दालाई धर्म, पहिचान, वा जातीय प्रश्नमा रूपान्तरण गर्छन्।
-
भय फैलाउँछन् — “निवेश भाग्छ,” “रोजगारी सकिन्छ,” “सरकार तिम्रो मेहनत लुट्छ।”
-
र सबैभन्दा मुख्य — मिडियामा कथा नियन्त्रण गर्छन्।
उनीहरू जान्दछन् —
तर्क जित्नु छैन, तर्क हुनै नदिए पुग्छ।
नयाँ बाटो: सरलता र राजनीतिक तयारी
अब सम्पत्ति करका समर्थकहरूले अर्थशास्त्रीको हैसियतले होइन, आयोजकको रूपमा सोच्नुपर्ने बेला आएको छ।
यो केवल नीतिगत बहस होइन — यो आन्दोलन हो।
सफल सम्पत्ति करका लागि चाहिन्छ:
-
सादगी:
१० सेकेन्डमै बुझिने नीति —
“अरबपतिहरूमा १% कर, ताकि स्कुल र अस्पताल बनोस्।” -
दृश्य परिणाम:
नागरिकले करको प्रत्यक्ष उपयोग देख्न सकून् —
जस्तै नर्वेको सार्वभौम कोष वा अलास्काको तेल लाभांश। -
देशभक्तिको कथा:
“कर तिर्नु सजाय होइन, देशप्रतिको कर्तव्य हो।” -
मध्यम वर्गलाई जोड्ने:
देखाउनुपर्छ — यसले सबैलाई फाइदा गर्छ —
सस्तो स्वास्थ्य, राम्रो शिक्षा, र स्थिर लोकतन्त्र। -
स्थायी राजनीतिक संरचना:
केवल बहस होइन, संगठन बनाउने —
कार्यकर्ता, कानुनी तयारी, र जनता-केन्द्रित सञ्जाल।
अन्ततः वास्तविक प्रश्न
सम्पत्ति कर आर्थिक होइन — राजनीतिक निर्णय हो।
यो GDP को होइन, शक्ति वितरणको प्रश्न हो।
के हामी केही व्यक्तिहरूलाई राजनीति, मिडिया र भविष्य नियन्त्रण गर्न दिन चाहन्छौँ?
वा हामी चाहन्छौँ कि लोकतन्त्रले अर्थतन्त्रमा नियन्त्रण राखोस्?
बहस त जितिसकिएको छ,
अब प्रश्न छ — के यो कानुनमा परिणत हुन सक्छ?
उत्तर न अरबपतिहरूसँग छ, न अर्थशास्त्रीसँग —
उत्तर जनतासँग छ।
किनभने अन्ततः निर्णय जनताकै हो —
के उनीहरू न्यायपूर्ण प्रणाली चाहन्छन्, वा केवल त्यसको भ्रम?
No comments:
Post a Comment