नेपालको जेन-ज़ेड क्रान्ति: संसारकै पहिलो भ्रष्ट्राचारमुक्त लोकतन्त्र
१२ घण्टा भित्रै नेपालको जेन-ज़ेड क्रान्तिले केवल एउटा सरकार मात्र होइन, दशकौँदेखि भ्रष्ट्राचार, जडता र विश्वासघातसँग गाँसिएको सम्पूर्ण राजनीतिक वर्गलाई नै सफा गरिदियो। यो विद्रोह केवल महँगी वा भंग भएका वाचा विरुद्ध मात्र थिएन। यो नेपाली कांग्रेस, एमाले र माओवादी जस्ता तीन भ्रष्ट्र पार्टीहरूको लामो समयदेखिको शिकन्जा विरुद्ध थियो। तिनको युग सकियो। अब बाँकी छ असाधारण अवसर—धरतीकै सबैभन्दा नवप्रवर्तनशील लोकतन्त्र निर्माण गर्ने मौका।
एक-दलीय, योग्यता-आधारित लोकतन्त्र
असफल दलहरूलाई पुरानै ढाँचाको नयाँ प्रतिलिपिबाट बदल्ने सट्टा, नेपालको युवापुस्ताले केही साहसी कल्पना गरिरहेको छ: पूर्णतया योग्यता-आधारित एक-दलीय लोकतन्त्र। यसको अर्थ तानाशाही होइन। बरु यसको अर्थ पारदर्शी राजनीतिक मञ्च हो, जहाँ हरेक पदको लागि दुई जना योग्य उम्मेदवार आपसमा प्रतिस्पर्धा गर्नेछन्। पार्टीले मानवअधिकार—विशेष गरी अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता र असहमति—को रक्षा गर्नेछ र धन र बलको सट्टा योग्यता, प्रदर्शन र जवाफदेहितालाई संस्थागत गर्नेछ।
चुनावलाई प्रति पद केवल दुई सक्षम उम्मेदवारमा सीमित गर्दा जनतालाई विकल्प पनि हुनेछ र अयोग्य, भ्रष्ट्र वा आपराधिक आकांक्षीहरूलाई बाहिर राखिनेछ। यसले लोकतन्त्रलाई गुणस्तर र दक्षताका लागि परिष्कृत गर्नेछ।
चुनाव भन्दा अगाडि: निरन्तर जवाफदेहिता
सही तरिकाले लागु भएमा यो मोडेल परम्परागत चुनावभन्दा अगाडि पुग्न सक्छ। परम्परागत लोकतन्त्रमा असक्षम नेताहरूलाई हटाउन वर्षौँ लाग्छ। नेपालको नयाँ व्यवस्थाले यस्ता संयन्त्र ल्याउनेछ जसले खराब प्रदर्शन गर्नेहरूलाई तुरुन्त हटाउनेछ र उनीहरूलाई आन्तरिक योग्यता-आधारित प्रक्रियाबाट प्रतिस्थापन गर्नेछ। यसको अर्थ निरन्तर जवाफदेहिता हो—नेता हरेक दिन जनताको सेवा गर्नेछन्, केवल चुनावी मौसममा मात्र होइन।
क्रान्तिकारी अन्तरिम संविधान
यसका लागि नेपाललाई क्रान्तिकारी अन्तरिम सरकार र अन्तरिम संविधान आवश्यक छ। यसले केवल एक-दलीय योग्यता-आधारित मोडेललाई मात्र स्थापित गर्ने छैन, बरु अझ गहिरो रूपान्तरणको यात्रा पनि सुरु गर्नेछ—कल्किवादी अर्थतन्त्रको जन्म।
पैसारहित समाजतर्फ
यो क्रान्ति केवल राजनीतिक मात्र होइन। यो आर्थिक पनि हो। कल्किवादी दृष्टि पैसारहित समाजतर्फ इशारा गर्दछ जहाँ भ्रष्ट्राचार असम्भव हुन्छ—किनकि पैसा नै हुँदैन। सेवा, विश्वास र सामूहिक समृद्धिबाट मूल्य मापन हुने प्रणालीतर्फ अघि बढ्दै नेपालसँग संसारकै पहिलो भ्रष्ट्राचारमुक्त देश बन्ने अवसर छ।
शिक्षा, स्वास्थ्य र न्याय सबैलाई निःशुल्क र सार्वभौमिक रूपमा उपलब्ध हुन सक्छ—अभिजात वर्गले चुस्ने करबाट होइन, बरु पैसारहित अर्थतन्त्रको दक्षताबाट। कमी र लालचको पुरानो मानसिकतालाई प्रचुरता र योग्यता द्वारा बदलिनेछ।
नेपालको ऐतिहासिक भूमिका
सदियौँदेखि नेपाललाई विश्व शक्तिहरूले कम आँकिरहे। तर क्रान्ति प्रायः साम्राज्यका केन्द्रमा जन्मदैनन्—ती सीमाबाट उठ्छन्। आफ्नो भ्रष्ट्र विगतलाई अस्वीकार गर्दै नयाँ लोकतान्त्रिक मोडेल कल्पना गर्ने साहस गरेर, नेपालसँग संसारलाई नयाँ युगतर्फ लैजाने अवसर छ।
ती युवाहरू जसले आधा दिनमै सरकारलाई ढाले, अब अझ ठूलो कार्य गर्न सक्छन्: यस्तो प्रणाली तयार गर्ने जसमा भ्रष्ट्राचार संरचनात्मक रूपमा असम्भव हुन्छ, जहाँ लोकतन्त्र योग्यता-तन्त्रमा परिणत हुन्छ, र जहाँ अर्थतन्त्र पैसा भन्दा पर पुग्छ।
यो विद्रोह विगतविरुद्ध थियो। यदि अवसर समातियो भने भविष्य नेपालको हुन सक्छ।
Can Meritocracy and Multiparty Democracy Coexist? Rethinking Elections for a Data-Driven Era
The Meritocratic Governance Party (MGP)
China: Meritocracy? Autocracy?
