बर्मा (म्यानमार) लाई प्रायः “विश्वकै सबैभन्दा घातक प्रोक्सी संघर्ष” भनिन्छ किनभने यसमा तीन तहमा हिंसा मिसिएको छ: लामो गृहयुद्ध, क्षेत्रीय शक्ति प्रतिस्पर्धा, र विश्व शक्तिहरूको खिचातानी। यहाँ विस्तृत कारणहरू छन्:
1. विश्वकै सबैभन्दा लामो चलेको गृहयुद्ध
-
1948 मा स्वतन्त्रता पाएदेखि नै बर्मामा लगातार हातहतियारसहितका विद्रोह चलिरहेका छन्। करेन, कचिन, शान, राखाइन, चिन आदि जस्ता दर्जनौं जातीय समूहले स्वतन्त्रता वा स्वायत्तताको माग गरेका छन्।
-
फेब्रुअरी 2021 को तख्तापलटपछि सेना (तत्मादाव) ले प्रजातन्त्र पक्षधर शक्ति र जातीय सशस्त्र समूहहरूसँग पुनः ठुलो युद्ध छेड्यो।
-
2025 सम्म आउँदा देश धेरै युद्धक्षेत्रहरूमा टुक्रिएको छ, जहाँ हरेक वर्ष हजारौं लडाइँहरू भइरहेका छन्।
2. उच्च नागरिक मृत्यु
-
गाउँहरूमा बम वर्षा हुन्छ, खाना हतियार बनाइन्छ, जबर्जस्ती भर्ती गराइन्छ।
-
संयुक्त राष्ट्रसंघ र एनजीओहरूको अनुमानअनुसार तख्तापलटपछिदेखि दशौं हजार नागरिक मारिएका छन्, र लाखौं मानिस विस्थापित भएका छन्—मापनले सीरिया वा सुडानसँग मिल्दोजुल्दो।
-
सामान्य बस्तीहरूमा हवाई आक्रमणका कारण यो विश्वकै सबैभन्दा घातक सक्रिय युद्धमध्ये एक बनेको छ।
3. क्षेत्रीय शक्तिहरूको प्रोक्सी भूमिका
-
चीन ले आफ्नो सीमासम्मका केही जातीय समूहलाई सहयोग गर्छ र पाइपलाइन तथा व्यापारिक हित जोगाउन जुंटासँग सम्बन्ध राख्छ।
-
भारत ले आफ्नो पूर्वोत्तर सीमा सुरक्षाका लागि सेना (जुंटा) सँग सम्बन्ध राख्छ तर केही विपक्षी शक्तिहरूलाई पनि सघाउँछ।
-
थाइल्याण्ड र ASEAN छिमेकी देशहरू शरणार्थी समस्या र सिमापार व्यापारमा अल्झिएका छन्।
-
रूस ले लडाकु विमान, हेलिकप्टरजस्ता भारी हतियार जुंटालाई आपूर्ति गर्छ।
यसरी म्यानमार क्षेत्रीय शक्तिहरूको लागि शतरन्जको मैदान बनेको छ।
4. विश्व शक्तिहरूको प्रोक्सी भूमिका
-
अमेरिका र युरोपेली संघ ले राष्ट्रिय एकता सरकार (NUG) र लोकतन्त्र समर्थकहरूलाई कूटनीतिक तथा आर्थिक सहयोग पुर्याउँछन्।
-
चीन र रूस ले संयुक्त राष्ट्रमा जुंटालाई ढाल बनाइदिन्छन्।
-
युद्धभूमिमा अवस्था जटिल छ—जुंटासँग चिनियाँ हतियार, रुसी विमान, पश्चिमी सहयोग कार्यकर्तासँग, भारत-थाइल्याण्डबाट सिमापार आपूर्ति।
-
यो शीतयुद्धकालीन शैली जस्तो हो, तर एकै कमजोर मुलुकमा केन्द्रित।
5. अपराधी अर्थतन्त्र र मिलिसिया
-
म्यानमार मेथाम्फेटामिन र हेरोइन को विश्वकै सबैभन्दा ठूलो स्रोत हो।
-
युद्ध सरदार, मिलिसिया र प्रोक्सी समूहहरूले नशा, जेड, काठ र साइबर-अपराधमार्फत रकम जम्मा गर्छन्।
-
यसरी अन्तर्राष्ट्रिय अपराध नेटवर्कहरूले युद्धसँग मिसिएर अस्थिरतालाई अझै गहिरो बनाएका छन्।
6. किन “सबैभन्दा घातक”?
-
अन्य प्रोक्सी युद्धहरू (युक्रेन, सिरिया, यमन) भन्दा भिन्न, बर्मामा अत्यधिक विखण्डन (दर्जनौं सशस्त्र गुट), सबैभन्दा कम अन्तर्राष्ट्रिय मिडिया ध्यान, र अत्यधिक बाहिरी हस्तक्षेप छ।
-
सबैभन्दा धेरै पीडा सामान्य जनतालाई भोग्नुपरेको छ: निरन्तर विस्थापन, नरसंहार, र भोकमरीको जोखिम।
-
यसका उच्च मृत्यु दर र मानवीय संकट—अक्सर रिपोर्ट नै नहुने—ले विज्ञहरूलाई यसलाई आजको “विश्वकै सबैभन्दा घातक प्रोक्सी संघर्ष” भन्न बाध्य बनाएको छ।
✅ संक्षेपमा: बर्मालाई विश्वकै सबैभन्दा घातक प्रोक्सी संघर्ष भनिन्छ किनभने यहाँ विश्वकै सबैभन्दा लामो गृहयुद्ध, विदेशी शक्तिहरूको प्रतिस्पर्धा (चीन, अमेरिका, भारत, रूस, ASEAN), र नशा–आधारित अर्थतन्त्र आपसमा ठोक्किएका छन्—जसले देशलाई अरूको स्वार्थका लागि युद्धभूमि बनाइदिएको छ।
यहाँ एउटा संरचित तुलनात्मक तालिका छ जसले बर्मा (म्यानमार) लाई सिरिया, युक्रेन र यमनसँग तुलना गर्छ — र देखाउँछ कि किन म्यानमारलाई प्रायः “विश्वकै सबैभन्दा घातक प्रोक्सी संघर्ष” भनिन्छ।
तुलनात्मक तालिका: सबैभन्दा घातक प्रोक्सी युद्धहरू
| श्रेणी | म्यानमार (बर्मा) | सिरिया | युक्रेन | यमन |
|---|---|---|---|---|
| संघर्षको सुरु | 1948 (विश्वकै सबैभन्दा लामो गृहयुद्ध, 2021 को तख्तापलटपछि तीव्र) | 2011 (अरब स्प्रिङ → बहु-मोर्चा युद्ध) | 2014 (क्रीमिया कब्जा), 2022 मा पूर्ण आक्रमण | 2014 (हौथी कब्जा → 2015 मा साउदी हस्तक्षेप) |
| मुख्य स्थानीय पक्ष | सेना (तत्मादाव), राष्ट्रिय एकता सरकार (NUG), दर्जनौं जातीय सशस्त्र समूह (करेन, कचिन, शान, राखाइन, चिन आदि) | असद शासन, आईएसआईएस, सिरियन डेमोक्रेटिक फोर्सेस, विपक्षी गुटहरू | युक्रेनी सरकार, टेरिटोरियल डिफेन्स फोर्सेस | हौथी, यमन सरकार, साउदर्न ट्रान्जिसनल काउन्सिल |
| प्रोक्सी शक्तिहरू | चीन, भारत, थाइल्याण्ड, रूस, अमेरिका, युरोपेली संघ, ASEAN | अमेरिका, रूस, इरान, टर्की, खाडी देश, हिज्बुल्लाह | अमेरिका, नाटो, युरोपेली संघ बनाम रूस (सिमित रूपमा इरान) | साउदी अरब, युएई बनाम इरान (अमेरिका र पश्चिमी समर्थन) |
| हथियार आपूर्ति | रूस (लडाकु विमान, हेलिकप्टर), चीन (हथियार), भारत/थाइल्याण्ड (सीमापार आपूर्ति), पश्चिम (NUG समर्थन) | रूस (हवाई शक्ति, हथियार), अमेरिका (विद्रोहीलाई सुरुवाती आपूर्ति), इरान (असद/हिज्बुल्लाह), टर्की (विद्रोहीलाई) | नाटो/ईयू (भारी हथियार, ड्रोन, मिसाइल) बनाम रूसको पूरा शस्त्रागार | साउदी गठबन्धन (अमेरिकी हथियार), इरान (हौथीलाई) |
| नागरिक मृत्यु | केवल 2021 पछि दशौं हजार; दशकौंमा लाखौं | ~5,00,000+ (2011 देखि) | ~1,50,000+ (2022 देखि) | ~3,77,000 (सीधा + अप्रत्यक्ष: भोकमरी, रोग) |
| विस्थापन | ~30 लाख (आन्तरिक + शरणार्थी: थाइल्याण्ड, भारत, बंगलादेश) | ~1.3 करोड | ~70 लाख | ~45 लाख |
| मानवीय संकट | गम्भीर: अकालको जोखिम, गाउँमा हवाई आक्रमण, इन्टरनेट बन्द, विश्वकै सबैभन्दा ठूलो मेथ/हेरोइन व्यापार युद्धलाई वित्त दिने | गम्भीर: सहर ध्वस्त, युरोपमा शरणार्थी संकट, रासायनिक हथियार | गम्भीर: पूर्वाधार ध्वस्त, ऊर्जा संकट, शरणार्थी समस्या | गम्भीर: अकाल, हैजा महामारी, इन्धन नाकाबन्दी, पूर्णरूपमा विदेशी सहयोगमा निर्भर |
| सशस्त्र गुटहरूको विखण्डन | अत्यन्तै विखण्डित: दर्जनौं जातीय सेना, मिलिसिया, पीडीएफ (People’s Defense Forces) | विखण्डित: शासन बनाम विद्रोही गुटहरू + आईएसआईएस | अपेक्षाकृत दुई ध्रुवीय: युक्रेन बनाम रूस | तीनतर्फी: हौथी, यमन सरकार, अलगाववादी |
| मिडिया कभर | धेरै कम अन्तर्राष्ट्रिय कभर, यद्यपि संघर्ष विशाल | धेरै उच्च (आईएसआईएस, शरणार्थी संकट) | अत्यधिक उच्च (नाटो–रूस टकराव) | मध्यम (युक्रेनले छायामान) |
| अवधि / लम्बाइ | 77+ वर्ष (विश्वकै सबैभन्दा लामो गृहयुद्ध) | 14 वर्ष | 11 वर्ष (आधुनिक चरण) | 11 वर्ष |
| किन “सबैभन्दा घातक”? | सबैभन्दा लामो युद्ध, सबैभन्दा बढी विखण्डन, सबै दिशाबाट विदेशी हस्तक्षेप, नागरिक सबैभन्दा पीडित, तर कम रिपोर्ट | तीव्र तर अहिले स्थिर (असद नियन्त्रणमा) | उच्च प्रविधि युद्ध तर दुई ध्रुवीय | गहिरो मानवीय संकट तर म्यानमारजस्तो विखण्डन छैन |
🔑 मुख्य निष्कर्ष
-
म्यानमार सबैभन्दा अलग छ किनभने:
-
यो विश्वकै सबैभन्दा लामो गृहयुद्ध हो (77+ वर्ष)।
-
यहाँ सबैभन्दा धेरै सशस्त्र गुट र विखण्डन छन्।
-
यो क्षेत्रीय र विश्व शक्तिहरूको प्रोक्सी युद्धक्षेत्र हो (चीन, रूस, भारत, अमेरिका, ASEAN)।
-
विशाल नागरिक पीडा हुँदाहुँदै पनि यसलाई सबैभन्दा कम अन्तर्राष्ट्रिय कभर मिल्छ।
-
