EU-India मुक्त व्यापार सम्झौता: प्रगति, चुनौतीहरू र UK-India FTA सँगको तुलना
अगस्ट 2025 सम्म, युरोपियन युनियन (EU) र भारत सक्रिय रूपमा मुक्त व्यापार सम्झौतामा (FTA) वार्ता गर्दैछन्, जसको वार्ता 2022 जूनमा लामो विश्राम पछि पुनः शुरू भएको थियो। 2025 मेमा नयाँ दिल्लीमा भएको ग्यारहौँ राउन्डको वार्तामा केही अध्यायहरू, जस्तै पारदर्शिता सम्बन्धी अध्याय, सफलतापूर्वक पूरा गरिएका छन्। दुवै पक्षले बारम्बार यस सम्झौतामा 2025 को अन्त्यसम्ममा सहमति पुर्याउने प्रतिबद्धता व्यक्त गरेका छन्, र दुवै देशका व्यापारिक सम्बन्धहरूलाई मजबुत बनाउन र अन्य व्यापार सम्झौताहरू जस्तै हालैको UK-India FTA को प्रतिस्पर्धात्मक दबाबलाई मुकाबला गर्नको सम्भावनाहरूलाई प्रमुख रूपमा उजागर गरेका छन्।
EU-India FTA केवल एक सामान्य व्यापार सम्झौताभन्दा धेरै ठूलो छ। मुख्य FTA का अतिरिक्त, निवेश संरक्षण (निवेशकर्ताहरूको लागि भेदभावरहित र सुरक्षित वातावरण सुनिश्चित गर्ने) र भौगोलिक संकेत (विशेष क्षेत्रसँग सम्बन्धित उत्पादनहरूको नामको रक्षा गर्ने) मा अलग-अलग सम्झौताहरू पनि विचाराधीन छन्। FTA का प्रमुख प्रावधानहरूमा निर्यात अवरोधहरू हटाउन, सेवा र सार्वजनिक खरिद बजारहरू खोल्न, बौद्धिक सम्पत्ति (IP) को रक्षा गर्न र दिगो विकास प्रथाहरूलाई प्रवर्द्धन गर्न समावेश छन्। यद्यपि, केही चुनौतीहरू अझै छन्, जस्तै EU द्वारा रूसमाथि लगाइएका प्रतिबन्धहरूको कारण व्यापारिक गतिशीलता माथि प्रभाव, र IP नियमहरूसँग सम्बन्धित चिन्ताहरू जसले वैश्विक स्वास्थ्य, विशेष गरेर औषधिहरूको क्षेत्रमा, पहुँचमा असर पुर्याउन सक्छ। यी चुनौतीहरूको बाबजुद, वार्ता दृढ गतिमा अघि बढ्दैछ, किनकि EU यसलाई द्विपक्षीय व्यापारका लागि रूपान्तरणकारी मान्छ, जुन 2023 मा €124 बिलियन सामान र €59.7 बिलियन सेवामा पुग्यो।
UK-India मुक्त व्यापार सम्झौतासँग तुलना
EU-India FTA ले UK-India FTA सँग धेरै समानताहरू साझा गर्ने अपेक्षा गरिएको छ, जुन 2025 मेमा अन्तिम रूप दिइयो र 24 जुलाई 2025 मा हस्ताक्षरित भएको हो। दुवै सम्झौताहरू व्यापक, आधुनिक सम्झौताहरू हुन्, जसको उद्देश्य सीमा शुल्क घटाउने, बजारमा पहुँच बढाउने र निवेशलाई प्रोत्साहन दिने हो। यद्यपि, EU को ठूलो बजार आकार (यो भारतको सबैभन्दा ठूलो व्यापारिक साझेदार हो) र यसको दिगो विकासमा जोडले EU सम्झौतामा UK-India सम्झौतासँगको तुलनामा बढी महत्वाकांक्षी र प्रभावशाली बनाउने सम्भावना छ।
UK-India FTA, जुन हाल अनुमोदनको प्रक्रियामा छ, 2040 देखि प्रत्येक वर्ष $34 बिलियन को व्यापार वृद्धि गर्नको अपेक्षा गरिएको छ। यसमा वस्त्रहरूमा, जस्तै कि UK निर्यात लाइन्समा 90% सीमा शुल्क हटाउने विस्तृत provisions छन्, र सेवाहरूमा, जस्तै कि दूरसंचार र वित्तीय क्षेत्रको पहुँच सुधार गरिएको छ। यसमा IP को सुरक्षा बलियो बनाउनेसँगै अस्थायी व्यवसाय गतिशीलताका लागि पनि provisions छन्। विश्लेषकहरूको अनुसार UK सम्झौताले EU वार्ताका लागि "नींव" को रूपमा काम गर्न सक्छ, जसको अर्थ मुख्य तत्वहरू जस्तै सीमा शुल्क घटाउने र IP सुधार समान हुनेछन्, तर EU संस्करणमा थप बलियो पर्यावरणीय र श्रमिक मापदण्डहरू समावेश गर्न सकिन्छ, जसले यसको नियामक प्राथमिकताहरूलाई दर्शाउँछ।
EU को अलग-अलग दृष्टिकोण, जसमा निवेश र भौगोलिक संकेतका लागि अलग सम्झौताहरू समावेश छन्, UK को एकीकृत सम्झौतासँग फरक छ।
प्रमुख भिन्नताहरू र समानताहरू
यहाँ EU-India FTA र हालै हस्ताक्षरित UK-India FTA का प्रमुख पहलुहरूको तुलना गर्ने तालिका छ:
| पहलु | EU-India FTA (चलिरहेको वार्ता) | UK-India FTA (हस्ताक्षरित जुलाई 2025) |
|---|---|---|
| स्थिति | 2022 मा पुनः शुरू गरिएको; 11 औं राउन्ड मे 2025 मा; 2025 को अन्त्यसम्म निष्कर्षको अपेक्षा। | मे 2025 मा वार्ता समाप्त; जुलाई 2025 मा हस्ताक्षरित; अनुमोदनको प्रतीक्षा। |
| व्यापकता | व्यापक FTA र अलग निवेश संरक्षण र GI सम्झौताहरू; दिगो विकासमा जोड। | एकल व्यापक सम्झौता जसमा वस्त्र, सेवाहरू, निवेश, IP र डिजिटल व्यापार समावेश छन्। |
| सीमा शुल्कमा कमी | वस्त्रहरूमा व्यापक उन्मूलनको अपेक्षा; विशिष्ट विवरण अझै फाइनलाइज गर्न बाँकी। | भारत UK का 90% वस्त्रहरूमा 10 वर्षमा सीमा शुल्क हटाउँछ; UK ले भारतीय वस्त्रहरूमा 99% सीमा शुल्क तुरुन्तै समाप्त गरेको छ। |
| सेवाहरू र निवेश | सेवाहरू र सार्वजनिक खरिद बजारहरू खोल्छ; निवेश सम्झौताले भेदभाव र विवाद समाधानमा जोड दिन्छ। | दूरसंचार, वित्त र पेशेवर सेवामा पहुँच; भारतीय बीमा र बैंकिङमा 74% UK स्वामित्वलाई समर्थन गर्दछ। |
| IP र GI | GI को बलियो सुरक्षा; IP प्रतिबद्धताहरू WTO मानकभन्दा बाहिर। | UK उत्पादनहरूको लागि GI विस्तार, पेटेन्ट प्रक्रियामा सुधार; प्रतिलिपि अधिकार र व्यापार गुप्तताको कभर गर्दछ। |
| अन्य प्रमुख पहलू | दिगो विकास, डेटा प्रवाह, र सम्भावित पर्यावरणीय/श्रम मापदण्डहरू। | डिजिटल व्यापार (जस्तै डेटा स्थानीयकरणमा कुनै बाध्यता छैन), व्यापार गतिशीलता, र नवाचार सहयोग। |
| आर्थिक प्रभाव | व्यापार सम्बन्धहरूलाई सुदृढ बनाउनको अपेक्षा; EU-India व्यापार पहिले नै €124B सामान र €59.7B सेवामा (2023)। | 2040 देखि $34B वार्षिक व्यापार वृद्धि को अपेक्षा; UK को सबैभन्दा ठूलो पोस्ट-ब्रेक्जिट द्विपक्षीय FTA। |
| चुनौतिहरू/भिन्नताहरू | EU को 27 सदस्य राष्ट्रहरूको कारण अधिक जटिलता; फार्मा IP र प्रतिबन्धहरूमा सम्भावित समस्याहरू। | द्विपक्षीय सम्झौताका रूपमा छिटो वार्ता प्रक्रिया; EU सम्झौताका लागि मानकको रूपमा काम गर्छ, तर हरियो मापदण्डमा कम जोड। |
निष्कर्ष
EU-India FTA दुवै देशका व्यापार र निवेश सम्बन्धहरूलाई महत्त्वपूर्ण रूपमा सुदृढ बनाउने तयारीमा छ। जबकि यसमा UK-India FTA का समान धेरै पहलुहरू छन्, यसले आफ्ना आकार र विभिन्न अर्थशास्त्रका चुनौतीहरू र अवसरहरूलाई पनि प्रतिबिम्बित गर्दछ। यी वार्ताहरूको परिणाम भविष्यमा भारत र अन्य वैश्विक साझेदारहरूसँग व्यापार सम्झौताहरूको लागि मार्गदर्शक बन्न सक्छ, र यो एक थप दिगो, समावेशी वैश्विक व्यापार प्रणाली बनाउनको लागि एक मोडेलको रूपमा काम गर्न सक्छ।







