Game Theory and Trump’s Tariffs on India: A Strategic Analysis

---

गेम थ्योरी र ट्रम्पको भारतमाथिको ट्यारिफ: एक रणनीतिक विश्लेषण

पूर्व राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले भारतमाथि घोषणा गरेको २५% ट्यारिफ—र रूससँग भारतको व्यापारका कारण सम्भावित थप १०% दण्डात्मक शुल्क—को प्रभावको मूल्याङ्कन गर्न हामीले खेल सिद्धान्त (game theory) को प्रयोग गरेका छौँ। विशेष रूपमा, यो विश्लेषण एक गैर-सहकारी अनुक्रमिक खेल (non-cooperative sequential game) को रूपमा गरिएको हो, जसले अमेरिका र भारतबीचको रणनीतिक अन्तरक्रिया, भारतका सम्भावित जवाफहरू, र तिनका आर्थिक तथा भू-राजनीतिक परिणामहरूलाई स्पष्ट रूपमा बुझ्न सहयोग गर्छ।

---

गेम थ्योरीको ढाँचा

खेलाडीहरू (Players)

• संयुक्त राज्य अमेरिका (USA): राष्ट्रपति ट्रम्पको नेतृत्वमा व्यापार घाटा घटाउने, घरेलु उत्पादन प्रवर्द्धन गर्ने, र भूराजनीतिक दबाबमार्फत भारतलाई रणनीतिक रूपले आफ्नो लाइनमा ल्याउने प्रयास।

• भारत: निर्यात प्रतिस्पर्धा कायम राख्दै, आर्थिक क्षति न्यून गर्ने, र रणनीतिक स्वतन्त्रता (विशेष गरी रूससँगको सम्बन्ध) जोगाउने प्रयासमा।

रणनीतिहरू (Strategies)

संयुक्त राज्य अमेरिका

1. २५% ट्यारिफ लगाउने – १ अगस्ट २०२५ बाट लागु।

2. १०% थप दण्डात्मक शुल्क – भारतको रूससँगको व्यापारका कारण।

3. व्यापार सम्झौता गर्ने प्रयास – कृषि, डेरी बजार पहुँच वा रूससँगको व्यापारमा कटौतीको सट्टा ट्यारिफ घटाउने।

4. यथास्थितिमा रहनु – ट्यारिफलाई स्थगित गर्दै वार्तालाई निरन्तरता दिनु।

भारत

1. सम्झौताका लागि वार्ता – केही सर्तहरू स्वीकार गर्दै ट्यारिफ कम गराउने।

2. प्रतिशोधात्मक ट्यारिफ – अमेरिकी सामानमाथि पनि ट्यारिफ लगाउने।

3. निर्यात विविधीकरण – ASEAN, युरोप, BRICS लगायत अन्य बजारतर्फ सर्नु।

4. घरेलु बजार सुदृढ पार्ने – उपभोग र सेवा निर्यातलाई प्राथमिकता दिने।

5. यथास्थितिमा रहनु – कुनै नीतिगत परिवर्तन नगरी ट्यारिफ सहनु।

प्रतिफलहरू (Payoffs)

प्रतिफललाई गुणात्मक रूपमा उच्च (High), मध्यम (Medium), र न्यून (Low) रूपमा वर्गीकृत गरिएको छ, आर्थिक प्रदर्शन, रणनीतिक सम्बन्ध, र राजनीतिक प्रभावका आधारमा।

---

चरण १: वर्तमान स्थिति

अमेरिकाको चाल

• ट्रम्प प्रशासनले १ अगस्ट २०२५ देखि लागू हुने २५% ट्यारिफको घोषणा गरिसकेको छ।

• भारतले रूससँग ऊर्जा र हतियार किन्ने कार्यलाई लिएर थप १०% दण्डात्मक शुल्कको सम्भावना रहेको छ।

• उद्देश्यहरूमा अमेरिकी व्यापार घाटा ($1.2 ट्रिलियन २०२४ मा), घरेलु उत्पादन प्रवर्द्धन, र रूसप्रति नरम हुने मुलुकहरूलाई दबाबमा ल्याउने सामेल छन्।

भारतको स्थिति

• अमेरिका भारतको सबैभन्दा ठूलो निर्यात गन्तव्य हो (~$118 अर्ब २०२४–२५ मा), जसमा ~$45.7 अर्बको व्यापार सरप्लस छ।

• सेवाको निर्यात ($387.5 अर्ब अनुमानित) ट्यारिफबाट प्रभावित हुँदैन।

• रूससँगको रणनीतिक सम्बन्धले भारतलाई सम्झौतामा चाँडो झुक्नबाट रोक्छ।

---

चरण २: अनुक्रमिक खेलको मोडेल (Sequential Game Tree)

अमेरिका →	भारत →	अमेरिका लाभ	भारत लाभ
A1: २५% ट्यारिफ	B1: वार्ता	उच्च	मध्यम
A1	B2: प्रतिशोध	न्यून	न्यून
A1	B3: विविधीकरण	मध्यम	मध्यम
A1	B4: घरेलु ध्यान	मध्यम	मध्यम
A1	B5: यथास्थिति	मध्यम	न्यून
A2: ३५% ट्यारिफ	B1: वार्ता	उच्च	न्यून
A2	B2: प्रतिशोध	न्यून	न्यून
A2	B3: विविधीकरण	मध्यम	मध्यम
A2	B4: घरेलु ध्यान	मध्यम	मध्यम
A2	B5: यथास्थिति	मध्यम	न्यून
A3: व्यापार सम्झौता	B1: वार्ता	उच्च	उच्च
A3	B2: प्रतिशोध	न्यून	न्यून
A3	B3: विविधीकरण	मध्यम	मध्यम
A3	B4: घरेलु ध्यान	मध्यम	मध्यम
A3	B5: यथास्थिति	न्यून	मध्यम

---

चरण ३: भारतका सम्भावित उत्तरहरू

यदि अमेरिका २५% ट्यारिफ लगाउँछ

• B1: वार्ता – ट्यारिफ २०% भन्दा कम बनाउन सक्ने भए वार्ता उपयुक्त विकल्प।

• B3: विविधीकरण – ASEAN ($123 अर्ब), EU, BRICS बजारमा निर्यात शिफ्ट।

• B4: घरेलु बजार सुदृढीकरण – सेवा निर्यात र उपभोगमा ध्यान।

• B2 / B5 – जोखिमपूर्ण र घाटा हुने विकल्प।

यदि अमेरिका ३५% ट्यारिफ लगाउँछ

• B3 वा B4 – नै रणनीतिक रूपमा उत्तम।

• वार्ता महँगो र राजनीतिक रूपमा कठिन।

यदि अमेरिका वार्ताको प्रस्ताव गर्छ

• B1: वार्ता – ट्यारिफ घटाउन वार्ता गर्नु सबैभन्दा लाभदायक विकल्प।

---

चरण ४: सन्तुलन विश्लेषण (Equilibrium)

• यदि अमेरिका A1 (२५% ट्यारिफ) → भारतको उत्तम प्रतिक्रिया B1 (वार्ता) वा B3 (विविधीकरण)।

• यदि अमेरिका A2 (३५%) → भारतको उत्तम प्रतिक्रिया B3 वा B4।

• यदि अमेरिका A3 (सम्झौता प्रस्ताव) → भारतको उत्तम प्रतिक्रिया B1।

---

चरण ५: भारतका रणनीति विकल्प (प्राथमिकताको आधारमा)

1. B1: वार्ता गर्नु

• कार्य: कृषि, डेरी वा ऊर्जा स्रोतमा सर्तहरू स्वीकारेर ट्यारिफ २०% भन्दा कम ल्याउने।

• फाइदा: अमेरिकी बजार पहुँच कायम, GDP मा गिरावट न्यून।

• नोक्सान: रणनीतिक स्वायत्ततामा सम्भावित सम्झौता।

• संभाव्यता: उच्च यदि वार्ता सफल भयो भने।

2. B3: विविधीकरण

• कार्य: ASEAN, युरोप, BRICS मा व्यापार मोड्नु।

• फाइदा: दीर्घकालीन स्वायत्तता, व्यापार सन्तुलन।

• नोक्सान: तत्काल फाइदा कम, पूर्वाधार चाहिन्छ।

• संभाव्यता: उच्च, किनकि भारत पहिल्यै यस दिशामा अघि बढिरहेको छ।

3. B4: घरेलु बजार सुदृढीकरण

• कार्य: सेवा, उपभोग, MSME क्षेत्रमा लगानी।

• फाइदा: बाह्य झट्काबाट सुरक्षा।

• नोक्सान: छोटो अवधिमा प्रभाव सीमित।

• संभाव्यता: मध्यम।

4. B2: प्रतिशोध

• कार्य: अमेरिकी उत्पादनमा ट्यारिफ।

• फाइदा: बलियो कूटनीतिक सन्देश।

• नोक्सान: व्यापार युद्ध र अन्तर्राष्ट्रिय दबाब।

• संभाव्यता: न्यून।

5. B5: यथास्थिति

• कार्य: ट्यारिफ सहेर नीतिगत निष्क्रियता।

• नोक्सान: निर्यातमा ह्रास, प्रतिस्पर्धा घट्ने।

• संभाव्यता: न्यूनतम।

---

चरण ६: भारतका लागि सिफारिस रणनीति

प्राथमिक रणनीति:

B1: वार्ता गर्नु — सीमित सर्तहरू स्वीकारेर २०% भन्दा कम ट्यारिफमा सम्झौता गर्नु। $45.7 अर्बको व्यापार अधिशेषलाई उपयोग गर्ने।

वैकल्पिक रणनीति:

B3: विविधीकरण — यदि वार्ता असफल भयो वा १०% दण्ड लागू भयो भने ASEAN, EU, BRICS बजारतर्फ निर्यात मोड्नु।

पूरक रणनीति:

B4: घरेलु बजार सुदृढीकरण — सेवामूलक निर्यात र उपभोगलाई उपयोग गर्दै ट्यारिफको असर कम गर्नु।

जोगिनुपर्ने रणनीति:

B2 (प्रतिशोध) र B5 (यथास्थिति) — उच्च जोखिम, न्यून लाभ।

---

चरण ७: मुख्य विचारहरू

• भूराजनीतिक सन्तुलन: भारतले रूससँग सम्बन्ध नछोडिकन ऊर्जा विविधीकरण गर्न सक्छ।

• समय सीमा: वार्ता सफल गर्न १ अगस्टअघि निर्णय आवश्यक।

• वैश्विक तुलना: भारतमाथिको ट्यारिफ चीन (५४%) वा ब्राजिल (३०%) भन्दा कम, जसले वार्तामा स्थान दिन सक्छ।

• आर्थिक लचिलोपन: सेवा निर्यात र आन्तरिक माग भारतको बलियो पक्ष हो।

---

निष्कर्ष

गेम थ्योरीको विश्लेषण अनुसार भारतको सबैभन्दा उपयुक्त रणनीति हो:

• वार्ता गर्नु, यदि २०% भन्दा कम ट्यारिफमा सम्झौता सम्भव छ भने।

• यदि वार्ता विफल भए वा दण्डात्मक ट्यारिफ लागेमा, निर्यात विविधीकरण र घरेलु बजार सुदृढीकरण गर्नु।

• प्रतिशोध वा निष्क्रियता अवाञ्छनीय रणनीति हुन्।

भारत, आफ्नो सेवा निर्यात, आन्तरिक बजार, र रणनीतिक विकल्पहरूको भरमा यो ट्यारिफ संकटलाई व्यापार विविधीकरणको अवसरमा रूपान्तरण गर्न सक्छ।

---