Showing posts with label trrade. Show all posts

Wednesday, July 30, 2025

ट्रम्पको टैरिफ युद्ध र वैश्विक व्यापार संकट: सुधार र सहकार्यको आह्वान

The 1962 India-China War: Two Perspectives

ट्रम्पको टैरिफ युद्ध र वैश्विक व्यापार संकट: सुधार र सहकार्यको आह्वान

विश्व व्यापार एक गम्भीर मोडमा आइपुगेको छ। डोनाल्ड ट्रम्पको दोस्रो कार्यकालमा अमेरिका बहुपक्षीय संस्थाहरूको क्षरण गर्दै, सम्पूर्ण विश्व आर्थिक प्रणालीलाई एकपक्षीय रूपमा पुनःपरिभाषित गर्न खोज्दैछ। भारतको १९९१ को ऐतिहासिक आर्थिक उदारीकरणले देशलाई तीव्र विकासको बाटोमा लग्यो, तर अझै धेरै संरचनात्मक सुधारहरू आवश्यक छन्। तर आजको व्यापार संकटको केन्द्रमा भारत होइन—अमेरिका हो—जसले विश्व व्यापार संगठन (WTO) लाई निष्क्रिय बनाउँदै, युरोप, चीन, क्यानडा, मेक्सिको र भारतमा एकैसाथ दबाब सिर्जना गरिरहेको छ।

यो कुनै वार्ता होइन, आदेश हो। र आदेश, त्यो पनि एकपक्षीय, आजको आपसी निर्भरता रहेको विश्व प्रणालीमा स्वीकार्य हुन सक्दैन।

विश्व व्यापारको बदलिंदो स्वरूप

अमेरिका अझै पनि विश्वको सबैभन्दा ठूलो उपभोक्ता बजार हो, र त्यसैले यसको प्रभाव कायम छ। तर दोस्रो विश्वयुद्धपछिको व्यापारिक संरचना—र शीतयुद्धपछिको उदारीकरण प्रणाली—अब चर्किएको छ। चीनको उदय त सबैलाई थाहा छ, तर त्यसैको छायाँमा उठिरहेको ग्लोबल साउथ को वृद्धि—दक्षिण एसिया, अफ्रिका, ल्याटिन अमेरिका—एक दोस्रो “चीन” सरह विशाल छ।

विश्व व्यापार संगठन, जसले कहिले विश्व व्यापारलाई सन्तुलित राख्न सहयोग गरेको थियो, अहिले अमेरिकाको असहयोगका कारण अपाङ्ग भएको छ। WTO को अपील निकायमा न्यायाधीशहरूको नियुक्ति रोकिनु यसको उदाहरण हो। यसको परिणाम स्वरूप, आजको व्यापार प्रणाली शक्ति आधारित र एकपक्षीय धक्काधक्कीमा परिणत हुँदैछ। ट्रम्पको टैरिफ नीति यसको प्रमुख प्रतीक हो।

ट्रम्पको टैरिफ नीति: गरीबमाथि कर, धनीलाई छुट

ट्रम्पको टैरिफ नीतिले १८९० को म्याककिन्ली टैरिफ युग सम्झाउँछ—पुरानो संरक्षणवादको पुनरावृत्ति, जुन आजको विश्व सन्दर्भमा न कुनै व्यवहारिकता राख्दछ, न त कुनै वैज्ञानिक समर्थन। प्रख्यात अर्थशास्त्रीहरू—बायाँ र दायाँ दुबै धारका—यसप्रति आलोचनात्मक छन्। यस्तो व्यापक टैरिफले दीर्घकालीन समृद्धि सुनिश्चित गर्दैन।

धेरै अमेरिकी आयातकर्ताहरूले टैरिफ लाग्नु अगाडि सामान भित्र्याए, तर त्यो अस्थायी राहत मात्रै थियो। महँगी फेरि चुलिँदैछ। उपभोक्ताको खर्च घट्दैछ। ट्रम्पको लोकप्रियता ३० प्रतिशतभन्दा तल झरेको सर्वेक्षणहरूले देखाएका छन्।

टैरिफहरू अप्रत्यक्ष रूपमा उपभोग करजस्तै हुन्छन्—जो गरिब र मध्यम वर्गमा बढी असर पार्दछ। त्यसैबीच, ट्रम्पले धनी वर्गका लागि कर छुट ल्याएका छन्। परिणामतः, यो एक किसिमको "नीचाबाट माथिल्लो वर्गतर्फ" हुने धन हस्तान्तरण हो—राष्ट्रवादको आवरणमा लपेटिएको।

भारत, चीन र सुधारको आवश्यकता

भारत एक निर्णायक मोडमा छ। विश्वव्यापी व्यापारिक अशान्तिले देखाउँछ कि भारतलाई "१९९१ संस्करण २.०" चाहिएको छ। श्रम, जग्गा, ढुवानी, र प्रविधि नीतिमा आमूल परिवर्तन आवश्यक छ, जसले भारतलाई निर्यातमुखी शक्ति बनाओस्।

साथै, भारतले कूटनीतिक भूमिका पनि प्रभावशाली रूपमा खेल्नुपर्छ। चीनसँगको सीमा विवाद समाधान गर्नु अब केवल सुरक्षा मात्र होइन, रणनीतिक साझेदारीको कुरा पनि हो। भारत–चीन सहकार्यले अमेरिकाको एकपक्षीय रणनीतिको सन्तुलन गर्न सक्छ।

रूस–युक्रेन युद्ध: समाधान संवादमा

आजको विश्व राजनीतिक संकट भनेको रूस–युक्रेन युद्ध हो। केही पश्चिमी विश्लेषकहरू सैन्य समाधानको पक्षमा छन्, तर यो आत्मघाती मार्ग हो। रूस एक आणविक शक्ति हो। भारत, जुन तटस्थ छ र शान्तिको पक्षमा उभिएको छ, त्यसमाथि पनि दोषारोपण हुनु—जस्तै, रूसबाट तेल किन्नुमा—दोहोरो मापदण्ड हो। जब युरोपले नै ग्यास किनिरहेको छ, भारतलाई दोष दिने नैतिक आधार के?

रूस, युक्रेन, अमेरिका, चीन, युरोपेली संघ र भारतबीचको बहुपक्षीय शिखर सम्मेलनले दिगो समाधानको आधार राख्न सक्छ:

युद्धविराम
युक्रेनलाई NATO मा नल्याउने ग्यारेन्टी
रूसी सेनाको फिर्ती
विवादास्पद क्षेत्रमा संयुक्त राष्ट्रसंघको निगरानीमा जनमत संग्रह
रूसीभाषी अल्पसंख्यकहरूको अधिकार र सुरक्षाका लागि संघीय संरचना

यो आत्मसमर्पण होइन, यथार्थवाद हो।

प्रतिबन्धहरूको पाखण्ड

पश्चिमी प्रतिबन्धहरूको नैतिकता अहिले गम्भीर प्रश्नमा छ। अमेरिका साउदी अरबसँग व्यापार गर्छ, युरोप रूससँग ऊर्जा किन्छ—तर जब भारत र चीनले त्यही गर्छन्, उनीहरूलाई निन्दा गरिन्छ।

यदि पश्चिमले साँच्चै सैन्य जित चाहन्छ भने युक्रेनलाई खुला समर्थन किन नदिने? जवाफ स्पष्ट छ: युद्धको विस्तार कसैको हितमा छैन। त्यसैले अहिलेको नीति देखावटी हो—मौलिक होइन।

विश्वास, व्यापार र पूँजीवादको आध्यात्मिक संकट

व्यापार केवल आर्थिक लेनदेन होइन—विश्व शान्तिको मेरुदण्ड हो। तर यसको आधार विश्वास हुनुपर्छ। अमेरिका कहिले तानाशाहहरूलाई हतियार दिन्छ, कहिले नैतिक शिक्षा दिन्छ—यस्तो दोहोरो व्यवहारले विश्वासको खाडल बनाउँछ।

भारतले रूससँग सैन्य सम्बन्ध किन बनायो भन्ने कुरा पनि अमेरिका आफैंले दशकौंसम्म भारतलाई रक्षा साझेदारको रूपमा अस्वीकार गरेको कारण हो।

तर यो सबभन्दा पर गहिरो संकट छ—एक आध्यात्मिक संकट। हिन्दू धर्मअनुसार हामी कलियुग मा छौं—जहाँ लोभ, स्वार्थ, र विकृति हावी हुन्छ। बाइबलमा पनि धनको विषय सबैभन्दा बढी उल्लेख गरिएको छ।

अब समय आएको छ नयाँ सोचको—जहाँ व्यापार मात्र मुनाफा होइन, न्याय, समता र मानव मूल्यमा आधारित होस्। केही यसलाई कल्किवाद भन्छन्—विष्णुको अन्तिम अवतार जसले अधर्मको अन्त्य गरी नयाँ युग ल्याउँछ। ख्रीष्टियनहरू यसलाई मसीहको पुनरागमन भन्छन्। धर्म जे भए पनि, आकांक्षा एउटै हो: पुनर्जागरण।

असमानता अन्त्य, संस्थागत सुधार, शक्ति सन्तुलन

अमेरिका नेतृत्व गर्न सक्षम छ, तर उसले पहिले आफूभित्र सुधार गर्नुपर्छ। अहिलेको अमेरिकी असमानता चरम सीमामा छ—शीर्ष १% जनसंख्याले ९०% जनताको तुलनामा बढी सम्पत्ति राख्छ। सिनेटको प्रतिनिधित्व प्रणाली (व्योमिङ र क्यालिफोर्नियाले समान दुई सिट पाउनु) लोकतन्त्रको अपमान हो।

ट्रम्पका टैरिफले समस्याको समाधान गर्दैन, बरु झन गहिरो बनाउँछ। विदेशीहरूलाई दोष दिएर घरभित्रका समस्या समाधान हुँदैन।

विश्वव्यापी रूपमा पनि रूस, चीन र भारतजस्ता शक्तिहरूलाई प्रतिबन्धले नियन्त्रण गर्ने सोच अब अप्रासंगिक भइसकेको छ। अब यो संसार बहुध्रुवीय छ—र व्यापार प्रणालीलाई त्यसअनुसार पुनः रचना गर्नुपर्छ।

भविष्यका लागि खाका

अहिले आवश्यक छन् यी ठूला कदमहरू:

नयाँ बहुपक्षीय व्यापार संस्था, जसमा ग्लोबल साउथको आवाज प्रमुख होस्।
भारतको दोस्रो सुधार लहर, जसमा डिजिटलिकरण, हरित अर्थव्यवस्था, र उद्यम प्रोत्साहन समावेश होस्।
युद्ध होइन, संवादद्वारा शान्ति स्थापना।
संयुक्त राज्य अमेरिकाको संस्थागत लोकतान्त्रिक सुधार।

र सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण: नैतिक स्पष्टता। व्यापार युद्ध होइन। टैरिफ रणनीति होइन। र विकास त्यो होइन, जुन अन्याय र विषमताको मूल्यमा प्राप्त होस्।

विश्व अझ राम्रोको हकदार छ। आउनुहोस्, मिलेर नयाँ युगको निर्माण गरौं।