Pages

Sunday, September 07, 2025

नेपालको जेन-ज़ेड विद्रोह: ८ सेप्टेम्बर २०२५ को “अन्तिम क्रान्ति” प्रदर्शन

Nepal’s Gen Z Uprising: The “Final Revolution” Protest of September 8, 2025



 


नेपालको जेन-ज़ेड विद्रोह: ८ सेप्टेम्बर २०२५ को “अन्तिम क्रान्ति” प्रदर्शन

युवाको नेतृत्व र आह्वान

८ सेप्टेम्बर २०२५ मा नेपालले आफ्नो लोकतान्त्रिक इतिहासकै सबैभन्दा महत्वाकांक्षी युवा-नेतृत्वको आन्दोलन देख्नेछ। “द फाइनल रिभोल्युसन – वी आर पंचिङ अप” शीर्षकमा चलाइएको यो आन्दोलन जेन-ज़ेड कार्यकर्ताहरूले भ्रष्टाचार, असमानता र डिजिटल नियन्त्रणविरुद्ध राष्ट्रव्यापी रूपमा सुरु गरेका हुन्।

मुख्य प्रदर्शन बिहान ९:०० बजे काठमाण्डौको माइतीघर मण्डलामा सुरु हुनेछ—यो स्थल लामो समयदेखि राजनीतिक असहमतिको प्रतीक मानिन्छ। पोखरा, विराटनगर, चितवन जस्ता प्रमुख शहरहरूमा पनि एकैसाथ प्रदर्शन हुनेछन्। काठमाण्डौ जिल्ला प्रशासन कार्यालय (DAO) ले शान्तिपूर्ण प्रदर्शनको लागि आधिकारिक अनुमति दिएको छ, तर बानेश्वर वा संसद भवन अगाडि पनि सभा हुने चर्चा सामाजिक सञ्जालमा फैलिएको छ।

यस आन्दोलनको प्रतीकात्मक तत्व भनेको “जोली रोजर” झण्डा फहराउने हो, जुन जापानी मंगा वन पीस बाट प्रेरित छ। यसले जमे-जमाएको सत्ता संरचनाविरुद्धको विद्रोहलाई जनाउँछ। आन्दोलनमा कुनै औपचारिक नेतृत्व छैन, बरु यो डिजिटल युगको “लीडरलेस” रणनीति, असहयोग र सामूहिक लामबन्दी मा आधारित छ। आयोजकहरूले सहभागीहरूलाई मास्क लगाउन, आँसु ग्यासबाट बच्न पानी ल्याउन र पूर्णतः अहिंसक रहन आग्रह गरेका छन्।


किन विरोध? एक पुस्ताको पीडा

आन्दोलनको जरो शासनको विफलता र बढ्दो असमानताबाट उत्पन्न गहिरो निराशामा छ। यसको मुख्य माग तीन भागमा विभाजित छन्:

  1. भ्रष्टाचार र भाई–भतिजावाद:
    नेपाली राजनीतिमा व्याप्‍त भ्रष्टाचार कुनै नयाँ कुरा होइन। तर हालसालै टिकटोकमा भाइरल भएका तस्बिर र भिडियोहरूले नेताका छोराछोरीको ऐश्वर्यशाली जीवनशैली र साधारण नेपालीको बेरोजगारी, पलायन र अवसरको अभावबीचको गहिरो खाडल उजागर गर्‍यो। प्रदर्शनकारीहरूले यसलाई “राजनीतिक विशेषाधिकार”“क्लेप्टोक्रेटिक एलिट” विरुद्धको विद्रोहका रूपमा प्रस्तुत गरेका छन्।

  2. सोसल मिडिया प्रतिबन्ध:
    प्रदर्शन हुनुभन्दा केही दिनअघि सरकारले अचानक टिकटोक र इन्स्टाग्राम जस्ता प्रमुख प्लेटफर्ममा प्रतिबन्ध लगायो। सरकारले यसलाई नियामक कदम भने पनि युवाहरूले यसलाई अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता, डिजिटल सम्पर्क र उनीहरूको संस्कृतिमा आक्रमणका रूपमा लिएका छन्। किनभने सम्बन्धित विधेयक अझै संसदमा छलफलमै छ, प्रतिबन्धलाई अलोकतान्त्रिक ठहर गरिएको छ। “हाम्रो इन्टरनेट फिर्ता गर” अहिले आन्दोलनको नारा बनेको छ।

  3. संस्थागत विफलता र अन्याय:
    यो आन्दोलन बेरोजगारी, जवाफदेहीको अभाव र सरकारको अक्षमता विरुद्ध पनि हो। यसलाई न्याय, संस्थागत सुधार र युवाको आकांक्षाप्रतिको सम्मानको मागको रूपमा लिइएको छ।

एक भाइरल नारा भन्छ: “हाम्रो भविष्य नष्ट भइरहेको छ—हामी चुप बस्दैनौं।”


समर्थनको दायरा

१. युवा र जमीनी स्तरको ऊर्जा

यो आन्दोलन त्यही सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भइरहेको छ जसलाई सरकारले प्रतिबन्ध लगाएको छ। आयोजकहरूको पोस्टमा ८०,००० भ्यु र २,०००+ लाइक्स प्राप्त भएको छ। हजारौं युवाको सहभागिता हुने अनुमान गरिएको छ।

काठमाण्डौका मेयर बालेन्द्र शाह (बालेन) ले खुलेआम समर्थन जनाएका छन् र चेतावनी दिएका छन् कि राजनीतिक दलहरूले यसलाई आफ्नो स्वार्थका लागि कब्जा नगर्न। यूएमएल नेता प्रकाश बास्कोटा ले भने, “जेन-ज़ेडलाई कसैले रोक्न सक्दैन।” सांसद सुमना श्रेष्ठ ले पनि डिजिटल प्रतिबन्धको आलोचना गर्दै शान्तिपूर्ण विरोधलाई लोकतन्त्रको आवश्यकता बताएकी छन्।

२. मिडिया र प्रभावशाली व्यक्तिहरूको समर्थन

इन्डियन एक्सप्रेसटाइम्स अफ इन्डिया जस्ता अन्तर्राष्ट्रिय मिडियाले यस आन्दोलनबारे रिपोर्ट गरेका छन्। काठमाण्डु पोस्टरिपब्लिका जस्ता स्थानीय मिडियाले तयारी र सरकारी चिन्ता विषयक समाचार छापेका छन्। कार्यकर्ता, कलाकार र इनफ्लुएन्सरहरूले यसलाई पुस्तागत मोड को रूपमा चित्रण गरेका छन्।

३. राष्ट्रव्यापी विस्तार

यद्यपि केन्द्र काठमाण्डौ हो, तर पोखरा, विराटनगर, धरान र बुटवल जस्ता शहरहरूमा पनि समानान्तर प्रदर्शन हुनेछन्। ट्विटर (अब X) को डाटाले देखाउँछ कि सेप्टेम्बर ६–७ बाट आन्दोलनको गति तीव्र भएको छ।


जनभावना: आशा, आशंका र आलोचना

यस प्रदर्शनले जनमतलाई विभाजित गरेको छ—कतै आशा, कतै शंका।

  • आशावादी स्वर: समर्थकहरूले यसलाई ऐतिहासिक जागरणको रूपमा देखिरहेका छन्। #GenZForChange, #NepalYouthRise, #NoMoreCorruption जस्ता ह्यासट्यागहरू ट्रेन्ड भइरहेका छन्। युवाहरू भन्छन्, “नेपालको जेन-ज़ेड जागिसकेको छ—यो हाम्रो समय हो।”

  • सतर्क स्वर: धेरैले प्रहरी दमनको आशंका व्यक्त गरेका छन्। विगतमा सरकारले कर्फ्यू र लाठीचार्ज गरेको अनुभव भएकाले मास्क, हेल्मेट र फर्स्ट–एडको तयारी गर्न भनिएको छ।

  • आलोचनात्मक स्वर: केही ज्येष्ठ पुस्ताले यसलाई “स्वार्थी आन्दोलन” भनेका छन्, जुन विकास वा रोजगारीभन्दा बढी सामाजिक सञ्जाल केन्द्रित छ। कतिपयले मागहरू अस्पष्ट भएको, नेतृत्व नभएको र यसलाई राजनीतिक दल वा विदेशी शक्तिहरूले अपहरण गर्न सक्ने खतरा रहेको बताएका छन्।


के दाँवमा छ?

नेपालको इतिहास आन्दोलनले भरिएको छ—१९९० को जनआन्दोलन होस् वा २००६ को जनविद्रोह। तर यो पहिलो पटक हो कि जेन-ज़ेडले राष्ट्रव्यापी रूपमा मोर्चा खोलेका छन्। यो कुनै पार्टी वा यूनियनले होइन, बरु डिजिटल युगको “नेताविहीन” रणनीतिमा आधारित आन्दोलन हो।

यदि यो प्रदर्शन सफल रह्यो भने, यसले नेपालको राजनीतिमा पुस्तागत परिवर्तनको संकेत दिनेछ। असफल भएमा यो अशान्ति र अविश्वासलाई अझ गहिरो बनाउन सक्छ।

नेपाल यो अनिश्चित सप्ताहन्ततर्फ अघि बढ्दै गर्दा एउटा कुरा स्पष्ट छ: देशका सबैभन्दा युवा नागरिक अब आफ्नै भविष्यका दर्शक मात्र बनेर बस्न तयार छैनन्।







विरोध भन्दा अगाडि: किन नेपालको जेन-ज़ेडले भविष्यमुखी एजेन्डा अपनाउनु पर्छ

चिंगारी र प्रतिक्रियावादी खतरा

आज नेपाल एउटा मोडमा उभिएको छ। टिकटोक र इन्स्टाग्राम जस्ता सोसल मिडिया प्लेटफर्महरूमा अचानक प्रतिबन्ध, जसलाई धेरैले “डिजिटल तानाशाही” भनेका छन्, ले देशभर आक्रोश फैलाएको छ। आलोचकहरूको भनाइमा प्रधानमन्त्री के.पी. ओलीको नीति उत्तर कोरियासँग मिल्दोजुल्दो छ—एक यस्तो सत्तावादी दृष्टिकोण जसले अभिव्यक्तिको स्वतन्त्रतालाई दबाउँछ र नेपालका युवाहरूलाई विश्वसँगको सम्पर्कबाट टाढा राख्छ।

यो प्रतिबन्धले सायद ८ सेप्टेम्बर २०२५ को जेन-ज़ेड प्रदर्शन को चिंगारी प्रज्वलित गर्नेछ। तर चिंगारी, चाहे जति शक्तिशाली भए पनि, क्षणिक हुन्छ। यदि यो आन्दोलन केवल प्रतिक्रियावादी रह्यो—सेंसरशिपको विरोध वा एउटै नेताको भ्रष्टाचार उजागर गर्ने सम्म सीमित रह्यो—यसको दीर्घकालीन प्रभाव हुनेछैन। नेपाललाई साँच्चै रूपान्तरण गर्न युवाहरूको विद्रोह प्रतिक्रियात्मक भन्दा अगाडि बढेर, सक्रिय र समाधानमुखी हुनुपर्छ।


कल्किइज्म रिसर्च सेन्टरको भूमिका

एक ठोस बाटो काठमाण्डौस्थित कल्किइज्म रिसर्च सेन्टर (KRC) को कार्यमा भेटिन्छ, जसको नेतृत्व जय साहउमाशंकर प्रसाद ले गरेका छन्। उनीहरूको काम केवल नेपालमै नभई सम्पूर्ण ग्लोबल साउथमा पनि सबैभन्दा अग्रगामी सार्वजनिक नीति प्रस्तावहरू मध्ये एक मानिन्छ।

परम्परागत थिङ्क ट्याङ्कहरू भन्दा भिन्न, KRC कुनै अभिजात वर्ग वा विदेशी एजेन्डाबाट प्रभावित छैन। यसले ती समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्ने समग्र रोडम्याप प्रस्तुत गरेको छ, जुन जेन-ज़ेड आन्दोलनको निराशासँग प्रत्यक्ष सम्बन्धित छ:

  • भ्रष्टाचारको अन्त्य: अपारदर्शी प्रणालीलाई हटाएर पारदर्शी र जवाफदेही शासन स्थापना गर्ने योजना।

  • सार्वभौमिक पहुँच: उच्चस्तरीय निःशुल्क शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा र कानुनी सेवा सबै नागरिकसम्म पुर्‍याउने ढाँचा।

  • ग्लोबल साउथमा नेतृत्व: नेपाललाई त्यस्तो देश बनाउने दृष्टि, जसलाई अन्य विकासशील राष्ट्रहरूले अनुसरण गर्नेछन्, र जसले साँच्चिकै “विश्व गुरु” को भूमिका निर्वाह गर्नेछ।

आफ्नो भविष्य खोसिएको महसुस गर्ने युवाहरूका लागि यी केवल विचार मात्र होइनन्—यी व्यावहारिक खाका हुन्।


ओली भन्दा अगाडि: एउटा नयाँ एजेन्डा

यसमा शंका छैन कि के.पी. ओलीको शासन भ्रष्टाचार, अधिनायकवाद र लोकतान्त्रिक क्षयका आरोपहरूले ग्रस्त रह्यो। धेरै युवाहरूको विश्वास छ कि उनलाई केवल सत्ताबाट हटाउनु मात्र होइन, जवाफदेही पनि बनाउनुपर्छ।

तर ओलीमा मात्र केन्द्रित हुनु भनेको नेपाललाई दशकौँदेखि गाँजिरहेको व्यक्ति-केन्द्रित राजनीति लाई पुनः दोहोर्याउनु हो। कुनै एक नेतालाई हटाउनु र राष्ट्रलाई रूपान्तरण गर्नु फरक कुरा हुन्। इतिहासले देखाएको छ—शासन ढल्छन्, तर भविष्यमुखी एजेन्डा बिना भ्रष्टाचार र विफलता नयाँ रूपमै फर्कन्छन्।

त्यसैले जेन-ज़ेड आन्दोलन केवल “होइन” मा सीमित नहोस्। यसले नेपालका लागि “हो” भन्नुपर्छ—एउटा नयाँ दृष्टि जसले जनआन्दोलनको ऊर्जा र प्रमाणमा आधारित नीतिनिर्माण लाई जोड्छ। यही स्थान हो जहाँ KRC का प्रस्तावहरू अपरिहार्य ठहरिन्छन्।


एउटा पुस्ताको लायक आन्दोलन

जेन-ज़ेडले अन्याय विरुद्ध राष्ट्रव्यापी लामबन्दी गरेर पहिले नै साहस देखाइसकेका छन्। तर दिशाविहीन साहस छिट्टै कमजोर हुन्छ। यदि एउटा टिकाउ क्रान्ति चाहिन्छ भने, प्रदर्शनले ती नीतिगत दृष्टिकोणहरू अपनाउनुपर्छ जुन केवल नारामा सीमित नभई दीर्घकालीन प्रतिबद्धता बन्न सक्छन्।

कल्किइज्म रिसर्च सेन्टरले विकास गरेका शोध र रोडम्यापलाई अपनाएर, नेपालको युवा आफ्नो आन्दोलनलाई प्रतिक्रियात्मक आन्दोलनबाट ऐतिहासिक मोड मा बदल्न सक्छ। वाचा केवल डिजिटल स्वतन्त्रताको रक्षा वा भ्रष्ट नेतालाई हटाउने मात्र हुने छैन, बरु नेपाललाई न्याय, पारदर्शिता र अवसरको नमूना बनाउने हुनेछ।

यदि उनीहरू सफल भए भने, नेपाल साँच्चै नै विश्व गुरु बन्न सक्छ—सानो राष्ट्र तर ठूलो दृष्टि भएको, जसले विश्वलाई देखाउनेछ कि कसरी एउटा पुस्ताले, जोश र नीति दुबैका साथ, इतिहास बदल्न सक्छ।





केवल “हाम्रो इन्टरनेट फर्काइदेऊ” होइन—“हाम्रो भविष्य फर्काइदेऊ, हाम्रो देश फर्काइदेऊ” भन्नुहोस्

टिकटोक र इन्स्टाग्राम जस्ता सोसल मिडिया प्लेटफर्ममा अचानक प्रतिबन्ध, जसलाई डिजिटल तानाशाहीतर्फको कदम भनिएको छ, ले नेपालभर आक्रोश फैलाएको छ। तर यदि जेन-ज़ेडको आन्दोलन केवल “ओली, हाम्रो इन्टरनेट फर्काइदेऊ” भन्नेमा सीमित रह्यो भने, यो प्रतिक्रियावादी मात्रै हुनेछ। वास्तविक माग भने यस्तो हुनुपर्छ:
“हाम्रो भविष्य फर्काइदेऊ। हाम्रो देश फर्काइदेऊ।”

पुराना पार्टीहरू—कांग्रेस वा माओवादी—भन्दा फरक, यो पुस्तासँग यथार्थपरक र दूरदर्शी एजेन्डा निर्माण गर्ने अवसर छ। त्यसको शक्तिशाली आधार बनेको छ—काठमाण्डौस्थित कल्किवाद (Kalkiism) रिसर्च सेन्टर (KRC) का नीति प्रस्तावहरू।


केन्द्रीय आधार: कल्किवादका प्रमुख नीति प्रस्ताव

ब्लग “धोखाधडीको युग समाप्त हुनुपर्छ” मा कल्किवादका सिद्धान्तहरू यसरी प्रस्तुत गरिएका छन्:

१. ज्ञान तन्त्र (योग्यता-आधारित शासन)

  • विज्ञान, योग्यता र सत्यमा आधारित शासन:

    • मन्त्रीहरू → अर्थशास्त्रीहरू

    • सांसदहरू → MBA स्तरका बुद्धिजीवीहरू

    • मेयरहरू → इन्जिनियरहरू

  • प्रचार होइन, प्रमाणमा आधारित निर्णय
    (democracyfornepal.com)

२. स्मार्ट मुद्रा (Smart Currency)

  • १००% क्यासलेस र ९०% भ्रष्टाचारमुक्त आर्थिक प्रणाली।

  • हरेक नोटमा युनिक बारकोड हुने, जसले पारदर्शिता र ट्रेसबिलिटी सुनिश्चित गर्छ।

  • इन्टरनेट वा स्मार्टफोन बिना पनि चल्ने, जसले ग्रामीण र अशिक्षित जनतालाई पनि समेट्छ।
    (democracyfornepal.com)

३. आरक्षणविहीन, ज्ञान-आधारित नेतृत्व र समाज

  • केवल भ्रष्टाचार अन्त्य मात्र होइन—प्रमाणपत्र, दक्षता, योजना र विज्ञानमा आधारित नयाँ राजनीतिक संस्कृति।

  • यी सिद्धान्तहरूमा चल्ने नयाँ पार्टी “सत्ययुग समाज पार्टी” को प्रस्ताव।
    (democracyfornepal.com)

४. कल्कि-वादी घोषणापत्र: आर्थिक र आध्यात्मिक रूपान्तरण

  • घोषणा: कम्युनिज्म, क्यापिटलिज्म वा सोसलिज्म मध्ये कुनै पनि सफल छैनन्, किनभने कसैले पनि “पैसाविहीन समाज” को कल्पना गरेका छैनन्।

  • प्रस्तावित प्रणाली: समान घण्टाको समान ज्याला—घरको काम होस् वा CEO बन्नुहोस्, सबैले बराबरी कमाउने।

  • परिणाम: समृद्धि, नवाचार, मूल्य घट्ने र शून्य महँगाई।

  • नयाँ मापन: GDR (Gross Domestic Requirement), GDP को सट्टा—“जब सबैको आवश्यकता पूरा हुन्छ, तब मात्र समाज उच्च उद्देश्यतर्फ अघि बढ्छ।”
    (democracyfornepal.com)


उठ, बोल—र कल्कि-वादी एजेन्डा अपनाऊ

जेन-ज़ेडले साहस देखाइसकेको छ। तर दिशाविहीन साहस छिट्टै हराउँछ। अब केवल “हाम्रो इन्टरनेट फर्काइदेऊ” भन्ने पर्याप्त छैन।

अब माग गर:

  • “हाम्रो भविष्य फर्काइदेऊ।”

  • “हाम्रो देश फर्काइदेऊ।”
    किनभने ओलीले केवल इन्टरनेट मात्र होइन, तिम्रो भविष्य र देश दुवै हाइज्याक गरेका छन्।

तर प्रतिरोधमै अडिनु हुँदैन। नयाँ संविधान, नयाँ भविष्य, नयाँ मोडेल अपनाऊ:

  • केवल डिजिटल लोकतन्त्र होइन—ज्ञान तन्त्र, जहाँ हरेक निर्णय सत्य र योग्यता अनुसार हुन्छ।

  • केवल “भ्रष्टाचारविरोधी” होइन—स्मार्ट मुद्रा, जसले १० वर्षमा १००% क्यासलेस र ९०% भ्रष्टाचारमुक्त नेपाल बनाउने लक्ष्य लिएको छ।

  • केवल सानो सुधार होइन—नयाँ सामाजिक सम्झौता, जहाँ हरेक व्यक्तिले समान ज्याला र गरिमा पाउँछ, चाहे घरमा होस् वा बोर्डरुममा।


अब संगठित हो: वकालत गर, जनमत बनाऊ, आफ्नो एजेन्डा अघि बढाऊ

यो केवल प्रदर्शन होइन—यो नेपालको चन्द्रयान हो।

यदि तिमीहरू, जेन-ज़ेड,

  • केवल प्रतिरोधमा अडिनेनौ, बरु

  • सुसंगत, सिद्धान्तमा आधारित एजेन्डा अपनाउनेछौ,
    …त्यो आन्दोलन केवल “ओली हटाऊ” मा सीमित रहने छैन, बरु नयाँ नेपाल निर्माण को दिशामा हुने छ।

अब प्रमाणसँग लड, नारा मात्र होइन।
कल्कि-वादी एजेन्डा अपनाऊ। किनभने केवल इन्टरनेट मात्र होइन, तिम्रो भविष्य र तिम्रो देश पनि तिमीले फिर्ता लिनै पर्छ।



यहाँ लेखको नेपाली अनुवाद प्रस्तुत छ:


अस्तित्वदेखि रूपान्तरणसम्म: किन नेपालको जेन-ज़ेडले कल्किवाद रिसर्च सेन्टरको दृष्टि अपनाउनु पर्छ

विरोधलाई आन्दोलनमा बदल्दै

८ सेप्टेम्बर २०२५ मा नेपालका जेन-ज़ेड सडकमा उत्रनेछन्। यो देशको इतिहासकै सबैभन्दा ठूलो युवा-नेतृत्व भएको प्रदर्शन हुन सक्छ। सरकारद्वारा सोसल मिडिया प्लेटफर्महरूमा गरिएको प्रतिबन्धले चिंगारी त प्रज्वलित गर्‍यो, तर यो आन्दोलन केवल टिकटोक वा इन्स्टाग्रामको मागसम्म सीमित हुनु हुँदैन।

यो पुस्ताले केवल इन्टरनेट मात्र होइन, आफ्नो भविष्य र आफ्नो देश पनि फिर्ता चाहन्छ। यसको लागि केवल नारा होइन, एउटा ठोस खाका चाहिन्छ। र आज सबैभन्दा दूरदर्शी खाका प्रस्तुत गरिरहेको छ काठमाण्डौस्थित कल्किवाद रिसर्च सेन्टर (KRC)।


कलियुगदेखि सत्ययुगसम्म: रूपान्तरणको दृष्टि

KRC को मिशन केवल व्यावहारिक मात्र होइन, क्रान्तिकारी पनि हो। यसको अन्तिम लक्ष्य हो कलियुगको अन्त्य र सत्ययुगको शुरुआत—एक यस्तो युग जहाँ समृद्धि, समानता र गरिमामा आधारित पैसाविहीन समाज हुनेछ। तर यसको पहिलो व्यावहारिक कदम स्पष्ट छ: क्यासलेस समाजतर्फको यात्रा।

केंद्रले तीन ठूला तर सम्भव सुधारहरूको पहिचान गरेको छ, जसले नेपालको अर्थतन्त्रलाई पूर्णरूपमा बदल्न सक्छ:

  1. क्यासलेस अर्थतन्त्र – सबै कारोबार डिजिटाइज गरेर पारदर्शिता, दक्षता र सबैको पहुँच सुनिश्चित गर्ने।

  2. सबै बैंक सरकारी स्वामित्वमा – सबै वित्तीय संस्थालाई नेपाल सरकारको स्वामित्वमा ल्याउने, जसले बैंकिङलाई निजी नाफाभन्दा राष्ट्रिय प्राथमिकतासँग जोड्ने।

  3. शून्य ब्याज बैंकिङ – ब्याज दर पूर्ण रूपमा हटाएर शिक्षा, स्वास्थ्य, कानुनी सेवा र उद्यमशीलताका लागि पूँजी निःशुल्क उपलब्ध गराउने।

KRC को भनाइमा, यी सुधारहरू लागू भएपश्चात्, उच्च गुणस्तरीय शिक्षा, स्वास्थ्य र कानुनी सेवा प्रत्येक नेपालीलाई निःशुल्क उपलब्ध हुनेछ। यही आधारले नेपाललाई दुनियाकै सबैभन्दा शक्तिशाली ज्ञान-आधारित अर्थतन्त्र बनाउन मद्दत गर्नेछ।


२०% विकास दर किन सम्भव छ

धेरै आलोचकले २०% वार्षिक विकास दर लाई असम्भव भन्छन्। तर इतिहासले देखाएको छ कि असम्भव देखिने कुरा पनि सम्भव हुन्छ।

  • चीन ले दशकौँसम्म तीव्र विकास गरेर विश्वलाई चकित पार्‍यो, तर २०% कहिल्यै कायम गर्न सकेन।

  • भारत ले वाचा गर्‍यो, तर संरचनात्मक अवरोधका कारण त्यो स्तरसम्म पुग्न सकेन।

  • विकसित राष्ट्रहरू २% मा नै अड्किएका छन्।

तर नेपालसँग दुर्लभ अवसर छ। कट्टर सुधार, प्रवासी नेपालीहरूको सीप, र युवाहरूको सामूहिक इच्छाशक्ति सँगै, नेपाल सिधै ज्ञान-आधारित अर्थतन्त्रतर्फ छलाङ मार्न सक्छ—ठूलाठूला राष्ट्रलाई रोक्ने पुराना उद्योगहरूको बोझ बिना।

यस आर्थिक क्रान्तिले घरेलु पूँजीमार्फत निजी क्षेत्रमा रोज़गार सिर्जना को विस्फोट ल्याउनेछ। पुस्तौँपछि पहिलो पटक नेपालीहरूलाई आफ्नो भविष्य सुरक्षित गर्न घर छोड्नुपर्ने बाध्यता रहने छैन।


किन जेन-ज़ेडले नेतृत्व गर्नुपर्छ

नेपालका जेन-ज़ेडले साहस र सिर्जनात्मकता देखाइसकेका छन्। तर दिशाविहीन साहस चाँडै हराउँछ। साँचो कुरा यो हो कि ओली सरकारले केवल इन्टरनेट मात्र होइन, तपाईंको भविष्य र देश दुवै हाइज्याक गरिसकेको छ।

यही समय हो, जब जेन-ज़ेडले विरोधलाई रूपान्तरणमा बदल्नुपर्छ। कल्किवाद रिसर्च सेन्टरका प्रस्तावहरूलाई अपनाएर यो आन्दोलन प्रतिक्रियावादी नाराभन्दा अघि बढेर सक्रिय क्रान्ति बन्न सक्छ—अस्तित्वदेखि रूपान्तरणसम्म।

नेपाल केवल भ्रष्टाचारसँग लड्ने देश मात्र होइन; यो एउटा विश्व गुरु बन्न सक्छ, विश्वलाई देखाउँदै कि कसरी एक युवा पुस्ताले, दूरदर्शी सुधार र सामूहिक ऊर्जा सहित, इतिहास बदल्न सक्छ।




 


✊ जेन-ज़ेड घोषणापत्र: भविष्य फिर्ता, देश फिर्ता

हाम्रो माग, हाम्रो मार्ग — कल्किवाद रिसर्च सेन्टरको खाका

📌 १. क्यासलेस अर्थतन्त्र

  • सबै कारोबार डिजिटाइज

  • पारदर्शिता र भ्रष्टाचार अन्त्य

  • सबै नेपालीको पहुँचमा वित्तीय सेवा

📌 २. सबै बैंक सरकारी स्वामित्वमा

  • निजी नाफा होइन, राष्ट्रिय प्राथमिकता

  • जनताको पूँजी जनताको हातमा

  • वित्तीय प्रणाली पूर्णत: पारदर्शी

📌 ३. शून्य ब्याज बैंकिङ

  • ब्याज समाप्त—शिक्षा, स्वास्थ्य, कानुनी सेवा र उद्यमशीलता निःशुल्क

  • सबैका लागि समान अवसर

  • उद्यमशील युवालाई बाधा होइन, बाटो

📌 ४. निःशुल्क गुणस्तरीय शिक्षा, स्वास्थ्य र कानुनी सेवा

  • कुनै शुल्क होइन, केवल नागरिकताको अधिकार

  • ज्ञान र स्वास्थ्य नै राष्ट्रको असली सम्पत्ति

📌 ५. २०% विकास दर सम्भव छ!

  • कट्टर सुधार + प्रवासी नेपाली सीप + युवाको सामूहिक शक्ति

  • रोज़गार सिर्जना घरमै

  • अब विदेश जान आवश्यक छैन—नेपालमै भविष्य सुरक्षित


✦ हाम्रो नारा ✦

  • “इन्टरनेट मात्र होइन—हाम्रो भविष्य फर्काइदेऊ!”

  • “देश हाम्रो हो—ओली होइन।”

  • “भ्रष्टाचार होइन, ज्ञानतन्त्र चाहिन्छ।”

  • “नेपाल = विश्व गुरु।”





भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलन: स्वतन्त्रताको बहुआयामिक संघर्ष

The Indian Independence Movement: A Multi-Strain Struggle for Freedom



भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलन: स्वतन्त्रताको बहुआयामिक संघर्ष

परिचय

भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलन, जसको अन्त्य 1947 मा भयो, आधुनिक युगका सबैभन्दा उल्लेखनीय औपनिवेशिक-विरोधी संघर्षहरू मध्ये एक थियो। एक शताब्दीभन्दा लामो यो संघर्ष कुनै एकल वा रेखीय अभियान थिएन, बरु यो बहु-धाराको संघर्ष थियो, जसले विविध विचारधाराहरू, रणनीतिहरू र नेताहरूलाई समेट्यो। प्रारम्भिक विद्रोह र संवैधानिक याचिकादेखि लिएर क्रान्तिकारी षड्यन्त्र र गान्धीको अहिंसात्मक सत्याग्रहसम्म, यो आन्दोलन निरन्तर बदलिँदो विश्वव्यापी र घरेलु परिदृश्यसँग तालमेल गर्दै अघि बढ्यो—आर्थिक शोषण, दमनकारी नीतिहरू, र दुईवटा विश्वयुद्धका गहिरा प्रभावसम्म।

यस आन्दोलनको केन्द्रमा भारतीय राष्ट्रिय कङ्ग्रेस (आईएनसी) रह्यो, जुन सुरुमा अभिजात वर्गको छलफलमञ्च थियो तर पछि जनआधारित राजनीतिक संगठनमा परिणत भयो। कङ्ग्रेससँगै क्षेत्रीय, भूमिगत र पृथकतावादी संगठनहरूले पनि उपनिवेशवादविरुद्धको दबाबलाई बहुआयामिक बनाए। अन्ततः द्वितीय विश्वयुद्धपछि कमजोर बनेको ब्रिटिश साम्राज्यलाई 1947 अगस्त 15 मा स्वतन्त्रता दिन बाध्य हुनुपर्‍यो। तर यो विजयसँगै विभाजनको त्रासदी र इतिहासकै सबैभन्दा ठूलो जनप्रवास आयो।


प्रमुख धाराहरूको तुलनात्मक तालिका

धारा/चरण विचारधारा पद्धति संगठनात्मक शक्ति
प्रारम्भिक विद्रोह (1857 अघि र 1857 को गदर) स्थानीय सार्वभौमिकता, परम्परागत शासन पुनर्स्थापना, आर्थिक-सांस्कृतिक दमनको विरोध। सैन्य विद्रोह, स्थानीय राजाहरूसँग गठबन्धन, सशस्त्र संघर्ष। क्षेत्रीय र बिखुरिएका; सैनिक, किसान, जनजाति र शासकहरूको सहभागिता। प्रतीकात्मक असर गहिरो, तर चाँडै दमन।
मध्यमार्गी चरण (1885–1905) ब्रिटिश साम्राज्यभित्र क्रमिक स्वशासन, आर्थिक न्याय, सामाजिक सुधार। याचिका, प्रस्ताव, संवाद, विधानसभामा सहभागिता। 1885 मा आईएनसी स्थापना; शहरी अभिजात वर्गसम्म सीमित। शिक्षित वर्गमा प्रभावशाली तर जनआधार कमजोर।
उग्र/स्वदेशी चरण (1905–1919) दृढ राष्ट्रवाद, पूर्ण स्वराजको माग, सांस्कृतिक पुनर्जागरण। बहिष्कार, स्वदेशी वस्त्र-उद्योग, जनआन्दोलन, हड्ताल। बंगाल, पञ्जाब, महाराष्ट्रमा व्यापक समर्थन; ब्रिटिश दमन (गिरफ्तारी, प्रतिबन्ध)।
क्रान्तिकारी धारा (1900–1940 का दशक) ब्रिटिश शासनको सशस्त्र अन्त्य; समाजवादी र राष्ट्रवादी प्रभाव। हत्या, बम, गुप्त संगठन, आईएनएको सशस्त्र संघर्ष। अनुशीलन समिति, एचएसआरए, आजाद हिन्द फौज। संख्यामा कम, तर प्रतीकात्मक प्रभाव ठूलो।
गान्धीवादी चरण (1919–1947) अहिंसा, सत्याग्रह, समावेशी राष्ट्रवाद, सामाजिक सुधार। असहयोग, दाँडी मार्च, भारत छोड आन्दोलन, हड्ताल। आईएनसी जनपार्टीमा रूपान्तरण; लाखौँको असाधारण सहभागिता।
मुस्लिम लिग/पृथकतावादी धारा (1906–1947) मुस्लिम अधिकारको रक्षा; पछि दुई-राष्ट्र सिद्धान्त र पाकिस्तानको माग। पृथक निर्वाचन, राजनीतिक वार्ता, जनअभियान (जस्तै 1946 को डायरेक्ट एक्शन डे)। अखिल भारतीय मुस्लिम लिग; 1940 दशकसम्म जनआधार बलियो, विभाजनमा निर्णायक।

नेताहरू र योगदान

  • 1857 का विद्रोही:

    • झाँसीकी रानी लक्ष्मीबाई—महिलाको साहसको प्रतीक।

    • तात्या टोपे—गुरिल्ला युद्ध रणनीति; संघर्ष लामो बनाए।

    • मंगल पाँडे—प्रथम चिङ्गारी, शहादत बनेर प्रतीक बने।

  • मध्यमार्गी नेता:

    • दादाभाई नौरोजी—“ड्रेन थ्योरी” मार्फत ब्रिटिश आर्थिक शोषण उजागर।

    • गोपालकृष्ण गोखले—शिक्षा र सुधारका प्रवक्ता; गान्धीका गुरु।

    • सुरेन्द्रनाथ बनर्जी—जातीय विभेदविरुद्ध संघर्ष, प्रारम्भिक कङ्ग्रेस सत्र आयोजन।

  • उग्र/स्वदेशी नेता:

    • बाल गङ्गाधर तिलक—“स्वराज मेरो जन्मसिद्ध अधिकार हो।”

    • लाला लाजपत राय—साइमन आयोग विरोधमा शहादत।

    • बिपिन चन्द्र पाल—राष्ट्रीय शिक्षा र सांस्कृतिक पुनर्जागरण।

  • क्रान्तिकारी नेता:

    • भगतसिंह—समाजवादी विचारधारा र शहादतका प्रतीक।

    • चन्द्रशेखर आजाद—अन्तिम क्षणसम्म सशस्त्र संघर्षमा।

    • सुभाष चन्द्र बोस—आजाद हिन्द फौजका संस्थापक; नारा “तिमी मलाई रगत देऊ, म तिमीलाई स्वतन्त्रता दिनेछु।”

  • गान्धीवादी नेतृत्व:

    • महात्मा गान्धी—चम्पारण, दाँडी मार्च, भारत छोड आन्दोलन; अहिंसाको विश्वव्यापी प्रतीक।

    • जवाहरलाल नेहरू—धर्मनिरपेक्ष र समाजवादी दृष्टि; स्वतन्त्र भारतका प्रथम प्रधानमन्त्री।

    • सरदार वल्लभभाई पटेल—बर्दोली सत्याग्रहका नेता; पछि 562 रियासत एकीकरण।

  • मुस्लिम लिग:

    • मोहम्मद अली जिन्ना—लिगलाई जनपार्टी बनाए; पाकिस्तानको मागमा निर्णायक भूमिका।

महिला नेतृहरू—सरोजिनी नायडूअरुणा आसफ अली—ले आन्दोलनलाई अझ समावेशी र जनआधारित बनायिन्।


स्वतन्त्रताको बाटो

  • 1930 दशक: असहयोग र दाँडी मार्चजस्ता आन्दोलनले ब्रिटिश शासनको वैधता हल्लायो; 1935 को भारत शासन ऐनले आंशिक प्रादेशिक स्वायत्तता दियो।

  • दोस्रो विश्वयुद्ध: भारतलाई बिना परामर्श युद्धमा घिसारियो। गान्धीको भारत छोड आन्दोलन (1942) ले व्यापक गिरफ्तारीबीच भूमिगत प्रतिरोध जन्मायो। सुभाष बोसको आईएनए र 1946 को नौसेनिक विद्रोहले ब्रिटिश सेनाको निष्ठा कमजोर पार्‍यो।

  • युद्धपश्चात अवस्था: ब्रिटेन कर्ज र थकानले ग्रस्त। 1945 मा लेबर पार्टीको जितले उपनिवेशवादविरोधी नीति बलियो बनायो।

  • विभाजन र स्वतन्त्रता (1947): माउन्टबेटनको 3 जुन योजना अनुसार भारत र पाकिस्तान गठन। नेहरूको “Tryst with Destiny” भाषण स्वतन्त्रताको प्रतीक, तर विभाजनले 10–20 लाख मृत्यु र करोडौँ विस्थापन निम्त्यायो।


विश्लेषण: एउटा मिश्रित आन्दोलन

भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलन सफल भयो किनभने यो एकरूप नभई बहुरूप थियो—

  • मध्यमार्गीहरूले वैचारिक र राजनीतिक आधार बनाए।

  • उग्रवादीहरूले जनजागरण र तत्परता जगाए।

  • क्रान्तिकारीहरूले ब्रिटिशलाई भयभीत पारे।

  • गान्धीको सत्याग्रहले करोडौँलाई जोडे र विश्व सहानुभूति दिलायो।

  • मुस्लिम लिगले सांप्रदायिक भयलाई उपयोग गरी पाकिस्तानको बाटो खोले।

यस बहु-दबाब रणनीतिले ब्रिटेनलाई संसदको याचिकादेखि गाउँ-गाउँको सत्याग्रहसम्म, गुप्त बम विस्फोटदेखि सैनिक विद्रोहसम्म हरेक स्तरमा चुनौती दियो।


निष्कर्ष

भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलन केवल गान्धीको अहिंसाको जित थिएन, न त कुनै एक धाराको मात्र योगदान। यो कई धाराहरूको संयुक्त परिणाम थियो—मध्यमार्गी, उग्र, क्रान्तिकारी, गान्धीवादी र पृथकतावादी—जसले मिलेर इतिहासका सबैभन्दा शक्तिशाली साम्राज्यहरू मध्ये एकलाई ढालिदियो।

यो केवल भारतको विजय मात्र होइन, उपनिवेशवादको अन्त्य र आत्मनिर्णयको नयाँ युगको विश्वव्यापी सुरुवात पनि थियो।




भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलनमा गान्धीवादी मार्गको प्रभावकारिताको विश्लेषण

परिचय

के महात्मा गान्धीको अहिंसात्मक मार्ग—सत्याग्रह र जन-नागरिक अवज्ञा—भारतीय स्वतन्त्रता संघर्षको सबैभन्दा प्रभावकारी रणनीति थियो? यस दाबीको पक्षमा एक बलियो तर्क छ कि ब्रिटिश शासन अन्तर्गत भएका 1937 र 1946 का प्रान्तीय चुनावमा भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस (आईएनसी) ले हासिल गरेका उल्लेखनीय सफलता। यी परिणामहरूले देखाउँछन् कि गान्धीको बाटोले जनतालाई संगठित गर्न, राजनीतिक चेतना जगाउन र राष्ट्रिय भावनालाई ठोस राजनीतिक शक्तिमा रूपान्तरण गर्न असाधारण सफलता पायो।

तर, गान्धीको मार्ग केवल एक्लै निर्णायक थिएन। यसको प्रभावशीलता विश्वव्यापी घटनाहरू (जस्तै दोस्रो विश्वयुद्ध), क्रान्तिकारी धाराहरूको दबाब, र 1945 पछि ब्रिटिश साम्राज्यको संरचनागत कमजोरीसँग पनि जोडिएको थियो। यस प्रभावकारिताको मूल्याङ्कन गर्न हामीले कांग्रेसका चुनावी उपलब्धिहरू, गान्धीवादी जन-संगठनका संयन्त्रहरू, वैकल्पिक रणनीतिसँग तुलना, र उपनिवेशकालीन भारतमा यसको व्यापक निहितार्थको समीक्षा गर्नुपर्छ।


चुनावी सफलताहरू: गान्धीवादी प्रभावशीलताको प्रमाण?

भारत शासन ऐन 1935 अन्तर्गत भएका चुनावले प्रान्तीय स्वायत्तताको सुरुवात गर्‍यो, यद्यपि मताधिकार सीमित थियो (केवल 10–15% वयस्क, सम्पत्ति, शिक्षा वा कराधानका आधारमा योग्य ठहरिएका)। यी सीमाहरूबीच पनि कांग्रेसको प्रदर्शनले गान्धीको प्रभावलाई उजागर गर्‍यो, जसले पार्टीलाई जन-आधारित आन्दोलनमा रूपान्तरण गरेका थिए।

  • 1937 का प्रान्तीय चुनाव

    • कांग्रेसले 11 प्रान्तमा चुनाव लड्यो र 1,585 मध्ये 716 सिट जित्यो। मद्रास, बम्बई, बिहार, उडीसा, संयुक्त प्रान्त र मध्य प्रान्तमा उसले स्पष्ट बहुमत हासिल गर्‍यो।

    • यसको विपरीत, अखिल भारतीय मुस्लिम लिगले मात्र 109 सिट जित्यो, जसले उसको कमजोर जनाधारलाई देखायो।

    • कांग्रेसले सात प्रान्तमा सरकार बनाएर किसान ऋणमुक्ति, खादीको प्रोत्साहन, र शिक्षाको विस्तारजस्ता नीतिहरू लागू गर्‍यो, जुन गान्धीवादी सिद्धान्तसँग मेल खान्थे।

  • 1946 का प्रान्तीय चुनाव

    • स्वतन्त्रतापूर्व अन्तिम चुनावमा कांग्रेसले 1,585 मध्ये 923 सिट जित्यो र आठ प्रान्तमा पुनः प्रभुत्व जमायो।

    • मुस्लिम लिगले मुस्लिम-आरक्षित सिटहरूमा ठूलो सफलता पायो (496 मध्ये 425 सिट) जसले सांप्रदायिक ध्रुवीकरणलाई प्रष्ट पार्‍यो।

    • युद्धकालीन दमन र भारत छोड आन्दोलन (1942) को पृष्ठभूमि हुँदाहुँदै पनि, कांग्रेसको विजय गान्धीवादी जन-संगठनको स्थायी प्रभावलाई दर्शाउँछ।

यी जीत केवल संख्यात्मक मात्र थिएनन्; तिनीहरू वैधताको प्रतीक थिए। यसले ब्रिटिश सरकारले कांग्रेसलाई भारतीय जनताको प्रमुख प्रतिनिधि मान्न बाध्य बनायो, जसले 1946 को क्याबिनेट मिशन योजना र पछि भएका वार्ताहरूलाई प्रभावित गर्‍यो।


गान्धीवादी मार्ग: सहभागिता र चेतना निर्माणका संयन्त्र

गान्धीको विशेषता यो थियो कि उनले स्वतन्त्रता संघर्षलाई अभिजात वर्गको बहसबाट निकालेर जन-भागीदारीको आन्दोलन मा बदलिदिए।

  • जन-सहभागिता

    • 1920 मा नागपुर अधिवेशनमा गान्धीले आईएनसीको पुनर्गठन गरेर प्रान्तीय र ग्राम-स्तरीय समितिहरू बनाए, जसले सदस्यता लाखौँमा पुर्‍यायो।

    • असहयोग आन्दोलन (1920–22) ले विद्यार्थी, वकिल र किसानलाई ब्रिटिश संस्थानहरूको बहिष्कारमा जोडे; 30,000 भन्दा बढी गिरफ्तारी यसको व्यापकताको प्रमाण थियो।

    • नागरिक अवज्ञा आन्दोलन (1930–34), विशेषगरी दाँडी मार्च, ले 60,000 गाउँहरूमा समानान्तर आन्दोलनहरूलाई प्रेरित गर्‍यो।

    • भारत छोड आन्दोलन (1942) मा 100,000 भन्दा बढी गिरफ्तारी र भूमिगत गतिविधिहरू भए, जसले अहिंसाको व्यापकतालाई प्रमाणित गर्‍यो।

  • राजनीतिक चेतना निर्माण

    • गान्धीका प्रतीकात्मक कार्य—नुन उत्पादन, खादी कताई, उपवास—ले उपनिवेशवादी आलोचनालाई जनताको दैनिकीसँग जोडे।

    • आत्मनिर्भरता, ग्रामीण उद्योग, र अस्पृश्यता विरोधी अभियानले किसान, महिला र दलित समुदायलाई आन्दोलनमा समेटे।

    • नैतिक बलमा आधारित सत्याग्रहले उत्पीडितहरूलाई गरिमा दियो र ब्रिटिश शासनलाई नैतिक रूपमा अवैध देखायो।

यही लोकतान्त्रीकरण कांग्रेसको चुनावी सफलताको आधार बन्यो, जसले सीमित मताधिकार हुँदाहुँदै पनि व्यापक समर्थन सुनिश्चित गर्‍यो।


तुलना: किन अहिंसा अन्य मार्गभन्दा अघि निस्कियो

गान्धीको मार्गको प्रभावकारिता परख्न अन्य रणनीतिसँग तुलना गर्नु आवश्यक छ।

  • क्रान्तिकारी आन्दोलनहरू

    • भगतसिंहहिन्दुस्तान समाजवादी गणतान्त्रिक संघ (HSRA) ले हत्या र बम प्रयोग गरे। उनीहरूको शहादतले युवालाई प्रेरित गर्‍यो तर गोपनीयताको कारण व्यापक सहभागिता सीमित रह्यो।

    • सुभाष चन्द्र बोस र उनकी आजाद हिन्द फौज (INA) ले सैन्य विद्रोहलाई प्रेरित गरे, तर धुरी राष्ट्रहरूसँगको गठबन्धनले अन्तर्राष्ट्रिय वैधतामा प्रश्न खडा गर्‍यो।

    • यी आन्दोलनहरूले ब्रिटेनमाथि दबाब त सिर्जना गरे तर कांग्रेससरहको पार्टी संरचना वा चुनावी वैधता उनीहरूसँग थिएन।

  • मध्यमार्गी र उग्रवादी (गान्धीपूर्व)

    • दादाभाई नौरोजीगोपालकृष्ण गोखले का मध्यमार्गी याचिकाहरू अभिजात वर्गसम्म मात्र सीमित भए।

    • बाल गङ्गाधर तिलकलाला लाजपत राय का उग्र आन्दोलनहरूले बहिष्कार र स्वदेशीमा जोड दिए, तर गान्धीजस्तो व्यापक समावेशिता सिर्जना गर्न सकेनन्।

यसको विपरीत, गान्धीको रणनीतिले नैतिक वैधता र जन-सहभागिता दुवैलाई जोड्यो, जसले दीर्घकालीन स्थिरता सुनिश्चित गर्‍यो।


व्यापक निहितार्थ र विरासत

गान्धीको मार्ग भारतीय परिप्रेक्ष्यमा सबैभन्दा प्रभावकारी सावित भयो, तर यसको सीमाहरू पनि थिए। मुस्लिम लिगको उदयले कांग्रेसको समावेशितामा कमजोरी देखायो, र विभाजन गान्धीको असफलता मानिन्छ। साथै, युद्धोत्तर ब्रिटेनको कमजोरी पनि निर्णायक संरचनागत कारण थियो।

तर, गान्धीको अहिंसाले स्थायी विरासत छाड्यो:

  • भारतलाई एक लोकतान्त्रिक आधार प्रदान गर्‍यो, जहाँ स्वतन्त्रता जनआन्दोलनमार्फत प्राप्त भयो, केवल सैन्य विद्रोहमार्फत होइन।

  • यसले विश्व नेताहरू—जस्तै मार्टिन लुथर किङ जुनियरनेल्सन मण्डेला—लाई प्रेरित गर्‍यो, नैतिक शक्तिले असमानताको जरा हल्लाउन सक्छ भन्ने प्रमाण दियो।


निष्कर्ष

ब्रिटिश शासन अन्तर्गत कांग्रेसका चुनावी सफलताहरूले गान्धीको अहिंसात्मक मार्गको प्रभावकारितालाई अरू कुनै पनि आन्दोलनभन्दा स्पष्ट देखाउँछन्। वर्ग, जाति र लिङ्गभन्दा माथि उठेर करोडौँलाई संगठित गर्ने क्षमताले गान्धीलाई सबैभन्दा प्रभावकारी रणनीतिकार बनायो।

यद्यपि, यो सफलता केवल गान्धीको योगदान मात्र थिएन। यसमा क्रान्तिकारी उर्जा, वैश्विक राजनीति र युद्धोत्तर ब्रिटेनको पतन पनि जोडिएका थिए। यसरी गान्धीवादी मार्ग कुनै एकल चमत्कार होइन, तर भारतीय स्वतन्त्रताको बहुआयामिक संघर्षको केन्द्रीय सूत्र हो—जसको विरासत आज पनि लोकतान्त्रिक आन्दोलनहरूलाई दिशा दिन्छ।




अहिंसाबाट परे: गांधीको अहिंसाको आलोचना र एक उदीयमान भारतका लागि भाजपा दृष्टि

प्रस्तावना

आधुनिक भारतीय इतिहासका महापुरुषहरूको पंक्तिमा महात्मा गांधीको अहिंसाको सिद्धान्त एक नैतिक दीपशिखा जस्तै देखिन्छ। प्रायः मानिन्छ कि सत्याग्रह र जन-अहिंसक प्रतिरोधले लाखौँ भारतीयलाई संगठित गरी 1947 मा स्वतन्त्रता दिलायो। यस दर्शनले मार्टिन लुथर किङ जुनियर र नेल्सन मण्डेला जस्ता विश्व नेताहरूलाई पनि प्रेरित गर्‍यो।

तर, जब 21औँ शताब्दीमा भारत भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) को नेतृत्वमा अघि बढिरहेको छ, गांधीको अहिंसा प्रति नयाँ आलोचना उठ्दैछ। धेरैले ठान्छन् कि यो ब्रिटेनजस्तो संवैधानिक लोकतन्त्रविरुद्ध सफल भए पनि तानाशाही, आतंकवाद र इस्लामवादी उग्रवाद जस्ता चुनौतीहरूसामु अपर्याप्त छ। यसको विपरीत, भाजपा को राजनीतिक दृष्टिकोण सांस्कृतिक पुनर्जागरण, राष्ट्रवादी आत्मविश्वास, र व्यावहारिक शक्ति प्रयोगमा आधारित छ।

यो लेखले गांधीको दर्शनका सीमाहरूलाई ऐतिहासिक र समकालीन बहसमा राखेर विश्लेषण गर्छ, र प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको नेतृत्वमा भाजपा को रणनीतिक विकल्पसँग तुलना गर्छ—दर्शाउँदै कि भारतको राजनीति आज “जागृत आत्मसम्मान” तर्फ मोडिँदैछ।


अहिंसाका सीमाहरू: सार्वभौमिक समाधान होइन

गांधीको अहिंसा केवल रणनीति थिएन; यो गहिरो नैतिक र आध्यात्मिक धारणा थियो। उनको विश्वास थियो कि हिंसा पीडित र उत्पीडक दुवैलाई पतित बनाउँछ।

तर, विभिन्न सन्दर्भमा यसको सीमा प्रष्ट हुन्छ:

  • कानून र व्यवस्था: प्रत्येक समाजले स्थायित्व कायम गर्न वैध बल प्रयोग (पुलिस, अदालत र सेना) मा निर्भर हुन्छ। गांधीले स्वयं आत्मरक्षाका लागि बल प्रयोग आवश्यक हुनसक्छ भनेर स्वीकार गरेका थिए। तर अहिंसालाई पूर्ण सत्य ठानेमा सुरक्षा र न्याय प्रणाली पंगु हुन सक्छ।

  • तानाशाही विरुद्ध: होलोकॉस्टका बेला यहुदीहरूलाई अहिंसक प्रतिरोध अपनाउन सुझाव दिने गांधीको दृष्टिकोणलाई व्यापक रूपमा भोला र अव्यावहारिक ठानिन्छ। नाजी जर्मनीलाई नैतिक अपीलले होइन, सैन्य शक्तिले पराजित गर्‍यो।

  • आतंकवादको युगमा: 2008 को मुम्बई आतंकी हमला वा कश्मीरमा हुने आक्रमणहरूले देखाउँछन् कि केवल संवाद वा अहिंसाले जिहादी आतंकवाद रोकिन्न। आईएसआईएस वा जैश-ए-मोहम्मद जस्ता समूहले अहिंसालाई कमजोरी ठान्छन्। विश्वव्यापी प्रतिवेदनहरूले पुष्टि गर्छन् कि निष्क्रियता हिंसा बढाउने कारण बन्छ।

दार्शनिक दृष्टिले पनि, गांधीको “सत्य बहुमुखी हुन्छ” भन्ने मान्यता कहिलेकाहीँ नैतिक स्पष्टतालाई धुमिल बनाउँछ। ब्रिटेनजस्तो लोकतान्त्रिक औपनिवेशिक शक्ति विरुद्ध यो सफल भयो, तर निरंकुश वा आतंकवादी शत्रु विरुद्ध असफल हुने सम्भावना धेरै हुन्छ।


साँचो स्वतन्त्रता: 1947 भन्दा पर

केहीका अनुसार 1947 मा भारतले अधूरो स्वतन्त्रता पायो। त्यो बेला भारत अझै ब्रिटिश क्राउनको अधीनमा डोमिनियन थियो, पूर्ण गणराज्य 1950 मा संविधान लागू भएपछि मात्रै स्थापित भयो। विभाजनमा 10 लाखभन्दा बढी मानिस मारिए, र नेहरूको समाजवादी नीतिले दशौँ वर्षसम्म आर्थिक विकासलाई बाधा दियो।

भाजपा यसलाई यसरी व्याख्या गर्छ:

  • 1991 को उदारीकरण नै वास्तविक स्वतन्त्रता थियो, जसले भारतको क्षमता खोलेको थियो।

  • 2014 पछि भाजपा युग सांस्कृतिक आत्मविश्वासको पुनरागमन हो, जसले शताब्दीयौंदेखि चलेको गुलामी (इस्लामी आक्रमण, ब्रिटिश उपनिवेशवाद, र पश्चिमी मानसिकता) बाट मुक्ति दिलाएको छ।

यस दृष्टिमा, गांधीको मिलनसार नीति भारतलाई विभाजन र आर्थिक सुस्तीतिर लैजाने कारण बन्यो, जबकि अहिलेको सांस्कृतिक र आर्थिक पुनर्जागरणलाई नै साँचो स्वतन्त्रता मानिन्छ।


भाजपा को सांस्कृतिक पुनर्जागरण: महाकाव्यदेखि राष्ट्रिय गर्वसम्म

भाजपा र राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ (आरएसएस) को विचारधारा प्राचीन संस्कृतिमा आधारित छ। गांधीले धार्मिक ग्रन्थहरूको अहिंसक व्याख्या गरे भने भाजपा ले तिनीहरूको धर्मरक्षा र युद्धको सन्देशलाई जोड दिन्छ।

  • महाकाव्य र नीति:

    • रामायणमा रामले रावणलाई युद्धमा हराएर धर्मको रक्षा गरे।

    • महाभारतमा कृष्णले अर्जुनलाई अन्यायको विरुद्ध युद्ध गर्न आदेश दिए।

    • गीता ले तब युद्धलाई उचित ठहराउँछ जब शान्तिका सबै मार्ग बन्द हुन्छन्।

भाजपा को तर्कमा, गांधीले यी ग्रन्थहरूलाई “काव्य” वा प्रतीकमा सीमित गरे तर वास्तविक सन्देश—धर्मको रक्षा गर्न आवश्यक युद्ध—लाई नजरअन्दाज गरे।

  • इस्लामवाद र सुरक्षा: भाजपा इस्लामवादी आतंकवादलाई अस्तित्वगत खतरा मान्छ। आलोचकहरूले यसलाई मुस्लिम-विरोधी ठान्छन्, तर समर्थकहरूको दृष्टिमा यो राष्ट्रिय सुरक्षाका लागि आवश्यक कदम हो।

यसरी भाजपा भारतलाई केवल उपनिवेशी पीडित नभई, पुनः उठिरहेको सभ्यताको रूपमा प्रस्तुत गर्छ।


नरेन्द्र मोदी: चिया बेच्नेबाट शक्तिशाली नेता सम्म

नरेन्द्र मोदी भाजपा को विचारधाराको मूर्त रूप हुन्। वडनगरको साधारण परिवारमा जन्मिएर प्रधानमन्त्री बन्ने उनको यात्रा meritocracy र आत्मनिर्भरता को प्रतीक हो। योग र सादगीपूर्ण जीवनशैलीले उनलाई जनता माझ नजिक बनाउँछ।

  • आर्थिक नीतिहरू: मेक इन इन्डिया, डिजिटल इन्डिया, र पूर्वाधार निर्माणका कार्यक्रमहरूले भारतलाई $5 ट्रिलियन अर्थतन्त्र बनाउने लक्ष्य राखेका छन्।

  • सुरक्षा नीति: मोदीले बारम्बार आतंकवादमा निष्क्रियता अस्वीकार गरेका छन्।

    • 2016: उरी हमलापछि सर्जिकल स्ट्राइक

    • 2019: पुलवामापछि बालाकोट एयरस्ट्राइक

    • 2025: अपरेशन सिन्धूर, जसले नौ आतंकी शिविर ध्वस्त गर्‍यो।

यो नीति प्री-एम्प्शन र डिटरन्स को हो—भारत अब आक्रमणहरू चुपचाप सहने राष्ट्र नभई स्रोतमै प्रहार गर्ने राष्ट्र बनेको छ।


भाजपा किन सरदार पटेललाई आदर्श मान्छ

सरदार वल्लभभाई पटेल कांग्रेसका नेता भए पनि भाजपा उनलाई “भारतको लौहपुरुष” मानेर सम्मान गर्छ। 562 रियासतहरूलाई भारतमा विलय गराउनु उनको व्यावहारिक शक्ति र दृढ नेतृत्वको प्रमाण हो।

2018 मा बनेको स्ट्याच्यु अफ युनिटी यसैको प्रतीक हो। भाजपा को दृष्टिमा पटेल आदर्शवाद भन्दा बढी यथार्थवादी राष्ट्रनिर्माता थिए, जसले भारतको सुरक्षा र एकताको लागि बल प्रयोग गर्न संकोच गरेनन्।


निष्कर्ष: के अब धर्मको पुनरुत्थान?

गांधीको अहिंसा भारतको नैतिक विजय थियो, तर तानाशाही, आतंकवाद र हिंसा जस्ता खतराहरूका सामना गर्दा यसको सीमाहरू स्पष्ट देखिन्छन्। भाजपा को दृष्टिकोणले अर्को विकल्प प्रस्तुत गर्छ: गर्वित, आत्मविश्वासी राष्ट्रवाद, जसले सभ्यताको स्मृतिमा गर्व गर्छ, आर्थिक र सैन्य शक्ति आत्मसात गर्छ, र खतरासँग निडर भएर जुध्छ।

चिया बेच्ने मोदीदेखि विश्व नेता बनेका मोदी, आतंकवादमा उनीहरूको स्पष्ट दृष्टिकोण, र सरदार पटेललाई अपनाउने शैली—यी सबैले भारतको बदलिँदो राजनीतिक स्वरूपलाई देखाउँछन्। 2025 मा प्रश्न यो होइन कि अहिंसा उच्चतम आदर्श हो वा होइन; प्रश्न यो हो कि के यो पर्याप्त छ?

बढ्दो सहमति यही संकेत गर्छ कि साँचो सार्वभौमिकता शान्ति र शक्ति, अहिंसा र अर्जुनको धनुष—दुवैको सन्तुलनमा निहित छ।