कता हो न्युज मा आएको। केपी ओली को मंत्रीमंडल बाट हटाएर तपाईं चार महिना भित्र पार्टी महाधिवेशन गर्नुस भन्ने जिम्मा दिएको केही दिन पछि ईश्वर पोखरेल ले फ़्लैश गरे। म पार्टी अध्यक्ष को दावेदार। त्यो ओली विरुद्ध बगावत गरेको होइन होला। ओली को मिलोमतो मा नै होला। भने पछि बाजी मारे ओली ले। ३० वर्षे दुई दलीय भ्रष्टाचारतंत्र कालरात्रि का ज्येष्ठ नागरिक नेता हरु मध्ये आफ्नो स्वेच्छा ले अर्को पुस्ता लाई पद हस्तांतरण गर्ने पहिलो व्यक्ति। देउबा, प्रचंड, माधव, झलनाथ लाई ओली को यो अंतिम झापड़ हुन सक्छ।
देउबा लाई पार्टी भित्र चैलेंज गर्ने ५६ व्यंजन ज्येष्ठ नागरिक हरु। देउबा लाई कुनै किसिमको इंसेंटिव नै छैन पद छाड्ने। मैले छाड़े आउने भनेको उ त्यो बुढ़ा। प्रचंड त माओ ले जस्तै रयाल काढ़दै बस्ने निधो गरेका। मार्गप्रशस्त गर्नु वर्षमान पुन लाई। छैन।
ईश्वर पोखरेल को मलाई नाम र अनुहार बाहेक केही थाहा छैन। हुन त उ पनि झट्ट हेर्दा ज्येष्ठ नागरिक जस्तै देखिन्छ। तर ओली भन्दा एक पुस्ता कान्छो त हो। गगन थापा युवा नेता कहलिने देशमा ईश्वर पोखरेल मा पनि नयापन देखिन सक्छ।
संसद पुनर्स्थापना हुन्छ। त्यस पछि के हुन्छ मलाई थाहा छैन। प्रतिनिधि सभा को अंकगणित अहिले कहाँ छ मलाई अत्तोपत्तो भएन। जसपा मुझे चकमा दे गया। जसपा बल्ल निर्णायक शक्ति बनेको छ। केंद्र मा एउटा सँग। प्रदेशमा अर्को सँग। सारा देश नै कब्ज़ा।
ईश्वर पोखरेल लाई अघि सारेको केपी ओली ले आफु अब चुनाव लड़दिन, सांसद प्रधान मंत्री बंदिन भनेको हो। भने पछि शायद हिटलर त होइन कि? (केपी ओली हिटलर हुन? केपी ओली हिटलर होइनन?) केही दिन अगाडि मात्र आजीवन रिटायर नहुने घोषणा गरेका बाबुराम भट्टराई ले भने हिटलर का विरुद्ध किन एक जुट नभएको जसपा भन्दै उपेंद्र को कांध माथि बन्दुक राखेर पार्टी एकता माथि फायर दागेको दागयै।
जसपा लाई पहाड़ पसाउने योजना नै होइन बाबुरामको। मैले लेखेको संविधान बारे नानाथरि प्रश्न गर्ने? भन्दै मधेसमा जसपा सखाप पार्न पार्टी प्रवेश गरेका हुन।
हिटलर हुन पनि एउटा क्षमता चाहिन्छ। त्यो क्षमता केपी ओली मा छैन। त्यस कारण ले केपी ओली हिटलर होइनन। मेरो छोटो जवाफ। प्रश्न बाबुराम भट्टराई को। हिटलर ले जुन अति गरे त्यहाँ सम्म पुग्न नेपालको भुराजनीति ले नै दिँदैन। विश्व राजनीति ले दिँदैन। क्षमता हुँदो हो भने पनि संभव थिएन।
तर बाबुराम ले त पहिला माधव नेपाल लाई समझाइ बुझाइ गर्ने हो। केपी ओली हिटलर हो भने न जेठ २ न जेठ ३। उसँग लेनदेन को गफ नै किन गरेको? गफ बंद गर्न लगाउन सक्नुपर्यो। नसकेको खण्डमा महंथ लाई लोकतंत्र विरोधी भन्दै हिड्न भएन। बाबुराम का सहयात्री माधवले ओली सँग डील गर्न हुने, महंथ ले नहुने?
आजीवन लोकतंत्र का लागि अहिंसात्मक सफल संघर्ष गर्ने महंथ लाई एक जना माओवादी ले लोकतंत्र सिकाउने समय आएछ।
केहीले हिटलर होइन हुन सेन भनेका छन। कंबोडिया को हुन सेन। त्यसमा सघाउन भागबण्डा को राजनीति गर्दै बसेको देउबा होइन? कतिले बंगलादेश भन्दैछन। ओली लाई बोकेर त्यहाँ पुर्याउने माधव, प्रचंड, बामदेव, झलनाथ।
अदालत ले अहिलेको अवस्थामा गर्न सक्ने भनेको संसद पुनर्स्थापना हो। र त्यति गर्न आंदोलन चाहिँदैन। ओली लाई फाल्ने नफाल्ने संसदको अंक गणित ले हो। त्यो अझै मिलाएका छैनन।
संसद पुनर्स्थापना पछि एमाले संसदीय दलको नेता केपी ओली। त्यति त मान्नैपर्छ।
अहिले जे भइरहेको छ त्यो १६ बुँदे कै अर्को रूप हो। जसपा फ़ोड़ेका छन।
संसद पुनर्स्थापना पाँच दाजु भाइ देउबा, प्रचंड, माधव, उपेंद्र, बाबुराम ले गर्ने होइन। अदालत ले आफ्नो विवेकले गर्ने हो। त्यति गरे पछि थप केही गर्नु पर्दैन। पाँच दाजु भाइ हुटिटयाउ ले आकाश भने थामेकै हो।
ठाकुर समूहको बठ्याइँ : बहुमत हस्ताक्षर जुटाउन नसकेपछि कोभिड संक्रमणको बहाना निर्वाचन आयोगले एक साता नकुर्ने, अन्य कागजातका आधारमा निर्णय गर्ने ....... सचिवालयका सबै कर्मचारीमा कोभिड-१९ संक्रमण भएको बहाना बनाएको देखिन्छ । ..... जसपामा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीलाई सहयोग गर्ने कि नेपाली कांग्रेस, नेकपा (माओवादी केन्द्र), एमालेको माधवकुमार नेपाल र राष्ट्रिय जनमोर्चा सम्मिलित विपक्षी मोर्चालाई सहयोग गर्ने भन्नेमा विवाद भएपछि व्यवहारिक रूपमा फुटिसकेको छ । अब कानुनी रूपमा मात्रै फुट्न बाँकी छ । ....... आयोगका सचिव अधिकारीले ठाकुर समूहले मागेको एक साता समय कुर्ने सम्भावना कम रहेको बताए । ‘एक साताको समय मागेर निवेदन आएको भए पनि आयोगमा छलफल भइरहेको छ । एक दुई दिनमा निर्णय हुन्छ,’ सचिव अधिकारीले भने, ‘माइन्यूट नदिए पनि अरु तथ्य र प्रमाण हेरेर निर्णय हुन सक्छ ।’ ... ‘हामीले सचिवालयलाई भोलि कानुन अनुरुप जसपासम्बन्धी कागजात पेस गर्न भनेका छौं । पेस भएपछि बोर्ड बैठकले निर्णय गर्छ, ढिला हुँदैन,’ प्रमुख आयुक्त थपलियाले इकागजसँग भने ।
जसपाको आधिकारिकताबारे निर्णय छिट्टै : निर्वाचन आयोग अनुसूची १८ बमोजिमका कागजात बुझाउने म्याद आजसम्म ....... ‘हामीले आज साँझसम्मको समय दिएर पत्र पठाउन भनेका थियौं । अध्यक्ष यादव पक्षले पत्र पठाइसकेको छ, ठाकुर समूहको आइपुगेको छैन,’ थपलियाले भने, ‘ठाकुर समूहको पनि आज आइपुग्यो भने केही दिनमै कानुन अनुरुप निर्णय गर्छौं ।’
ओलीको ‘अन्तिम शकुनि जाल’ ‘यो विपक्षी गठबन्धनबाट हामीलाई अलग्याउने खेल हो । त्यसपछि माधवकुमार नेपाल-झलनाथ खनालभन्दा अविश्वसनीय मानिस कोही पनि रहेनछ देखाइनेछ । फेरि ओलीसँग मिलेपछि हामीलाई सिध्याइदिए भइहाल्यो ? त्यसपछि न मुद्दा, न पार्टी ? ओलीको यो शकुनि जालमा फँस्न कोही जानु हुँदैन ।’ उनी भन्छन्, ‘यो चारैतिरबाट पराजित भए अन्तिम जेठ २०७५ जेठ ३ मा फर्किन तयार छु भन्नु नाटकका भाषा हुन् ।' ....... ‘अब मन्त्रिपरिषद् बैठक राखी प्रतिनिधि भंग गर्ने निर्णय फिर्ता लिन्छु भनी राष्ट्रपति कहाँ पठाउनु पर्यो । त्यसो गर्ने हो भने सर्वोच्च अदालतले प्रतिनिधि सभा विघटनका हकमा केही गर्नु नै परेन । प्रधानमन्त्रीको सिफारिस सर्वोच्च अदालतमा पठाइदिनुहुन्छ, त्यसपछि सर्वोच्च अदालत यसमा अघि बढ्नै पर्दैन ।' ....... ‘यदि केपी ओली इमान्दार हुन् भने....?’ खतिवडा भन्छन्, ‘प्रधानमन्त्रीले यति मात्रै पठाए हुन्छ, प्रतिनिधि सभा विघटन गर्ने निर्णय गल्ती भएको रहेछ भने हुन्छ ।’ ....... ‘विपक्षी गठबन्धनमा रहेर सर्वोच्च अदालत विचाराधीन मुद्दा हामीले फिर्ता लियौँ भने ओलीले फेरि हामीलाई रिंग्याउन थाल्छन् । हामीले त्यो फिर्ता लिनेबित्तिकै हामी सकिन्छौं । ओली फेरि उस्ताको उस्तै हुन्छन् ? त्यसैले मुद्दा फिर्ता लिने जस्तो घातक अरु केही हुन सक्दैन ।
मुद्दा फिर्ता लिनु र एकै सासमा सकिने विष सेवन गर्नु बराबर हो ।
केपी शर्मा ओलीको माखेसाङ्लोमा परिँदैन । ........ तपाईँहरूले बुढो घाइते बाघ र लोभीको कथा सुन्नु भएकै होला ? घाइते बाघले आक्रामण गरी केही पनि खान र गर्न नसक्ने स्थिति पुगेपछि लोभीलाई सुनको बाला देखाउँछ । म केही गर्दिन आऊँ भन्छ । अनि लिन गएपछि झ्याप्प समातेर बसी-बसी खान्छ । केपी शर्मा ओलीले गर्न खोजेका त्यही हो । ......... यो जाझेल, षडयन्त्र, कपट जे-जति शब्द छन्, तिनलाई प्रयोग गर्न कुनै कसर बाँकी नराख्ने केपी पतनको अन्तिम विन्दूमा पुगेपछिको अभिव्यक्ति हो । अथवा, यो भेन्टिलेटरमा राखिएको बिरामीले बोलेको शब्द हो, पार्टीका हकमा । नत्र हामी फागुन २३ देखि यही माग राख्दै आएका हौं । हाम्रा अडान पूरा गर्नुको बदला उचाल्ने, पछार्ने, गाली गर्ने मानिसले यतिखेर के त्यस्तो करिस्मा भयो र राति आह्वान गरेका हुन् ? ......... उनले हामीलाई ‘झुक्याउन’ ललिपप देखाएका हुन् । पार्टीमा समझदारीका निम्ति हामीले केही बाँकी राखेका थियौं र ? ओली कार्यदलका संयोजक भीम रावललाई अपमानित तरिकाबाट पार्टीबाट निस्काशन गर्ने ? पार्टीलाई समझदारीमा ल्याउन खटेका नेता झलनाथ खनाल र माधवकुमार नेपाललाई पार्टीबाटै निस्काशन गर्ने ? ....... केपी शर्मा ओली सबैतिरबाट पराजित... पराजित.... भएपछि झुक्याउन गरिएको जाली काम हो । ......... ओलीले गर्न बाँकी राखेका केही छन् र ? उनले राष्ट्रपति संस्थालाई दुरुपयोग गरेका छन् । संविधानलाई धुजाधुजा बनाएका छन् ? राष्ट्रपति विद्या भण्डारीसँग राति २ बजे फोनबाटै प्रतिनिधि सभा विघटन गरिएको हेर्नोस् ? राति २ बजे प्रतिनिधि सभा भंग गरेको सदर हेर्नोस् ? दुनियाँ यस्तो पनि हुन्छ र ? ......
हामीलाई कुनै वास्ता छैन, तर ओली राजेन्द्र महतोलाई १० वटा मन्त्रालय दिन्छन् ? जबकि एकीकृत हुँदै आएको माओवादी ओलीले जम्माजम्मी सात वटा मन्त्रालय दिएका थिए । समान हैसियतमा एकता गरेको माओवादीलाई सात मन्त्री दिए, माधवकुमार नेपाललाई दुई वटा मन्त्री दिए । जम्मा १५-१६ सिट भएको राजेन्द्र महतोलाई १० मन्त्रालय दिइएको छ ।
........ अनि आह्वानमा जनवर्गीय संगठन ‘मूलभूतः’ पुरानै स्थापित हुनेछन् भन्ने बुँदा छ । यसमा पुरानै स्थापित हुनेछन् भनिसकेपछि ‘मूलभूतः’ किन जोड्नुपर्यो ? जेठ २ भन्दा अगावैका हुनेछन् मात्र किन लेखिएन ? र, किन लेखियो ‘मूलभूतः’ ? त्यो खेल्ने काम हो । त्यसमा समस्या परेमा कार्यदलले निर्णय लिनेछ भनिएको छ, यसमा किन कार्यदल चाहियो ? अनि कार्यदल राखेपछि महिनौ लम्बाई दिने र आफू प्रधानमन्त्री-अध्यक्ष भइरहने खेल हो ।
एमाले मिलाउन दोस्रो तहका नेता सक्रिय छलफलमा संस्थापनका तर्फबाट अर्थमन्त्री विष्णु पौडेल, स्थायी समिति सदस्य सुवास नेम्वाङ, प्रदिप ज्ञवाली तथा खनाल-नेपाल समूहबाट सुरेन्द्र पाण्डे, घनश्याम भुसाल र गोकर्ण विष्ट सहभागी छन् । ....... पार्टी विवाद समाधानका लागि प्रधानमन्त्रीसमेत रहेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले आइतबार ६ बुँदे प्रस्ताव राखेका थिए । त्यो प्रस्ताव अल्मल्याउने खालको भएको भन्दै नेता नेपालले ६ बुँदे नै जवाफ फर्काएर मान्य नभएको बताएका थिए । ...... नेपाल समूहले ओलीले प्रतिनिधि सभा विघटन गरेकोमा गल्ती गरे भनेर आत्मालोचना गर्नुपर्ने र पाटी समितिहरूलाई २०७५ जेठ २ गतेको अवस्थामा फर्काएपछि मात्रै पुनर्मिलन हुन सक्ने बताएको छ । ओलीले भने २०७५ जेठ ३ गतेको समितिका आधारमा मिल्ने भन्दै आह्वान गरेका छन् ।
ओली सरकारमा जाने मधेसीहरू वेदानन्द र बद्रीप्रसादका नयाँ अवतार क्रान्तिद्वारा जहानियाँ राणातन्त्र फालिएसँगै २००७ मा प्रजातन्त्र स्थापना भएलगत्तै मधेसमा पनि हक अधिकारको खोजी सुरु भएको थियो । त्यतिबेलै मधेस मुद्दामा चित्त नबुझेर कांग्रेसबाट छुट्टिएका असन्तुष्ट समूहले ‘तराई कांग्रेस’ स्थापना गरेका थिए । जसको नेतृत्व वेदानन्द झाले गरेका थिए । त्यो दशकमा मधेसकेन्द्रित राजनीति गर्ने अर्को व्यक्ति थिए, रघुनाथ ठाकुर । तत्कालीन मोरङ र हालको सुनसरी जिल्लामा जन्मिएका ठाकुरले २०१३ मा मधेस ‘जन-क्रान्ति’ नामक दल गठन गरेका थिए । मधेसमा मधेसीको स्वशासन उनको दलको प्रमुख माग थियो । .......... २०१५ सालको पहिलो आमनिर्वाचनमा मधेसकेन्द्रित राजनीतिको उभार ल्याउन नखोजेको होइन । तराई-कांग्रेस पार्टीले २१ निर्वाचन क्षेत्रमा उम्मेदवारी दिएका थिए । मधेसी बाहुल्य जिल्ला सिरहाको निर्वाचन क्षेत्र नम्बर-४० बाट उमेदवार थिए, वेदानन्द झा । उनले ३९९९ मत प्राप्त गरेका थिए । जबकि नेपाली कांग्रेसका उम्मेदवार माधवबाबु रेग्मी ७५ सय मत ल्याएर विजय भए । नेपाली कांग्रेसका नेता सुवर्ण शमशेर राणाले राजीनामा दिएपछि बारा क्षेत्र नम्बर-५२ को उपनिर्वाचनमा वेदानन्द झाले जम्मा १४०२ मत प्राप्त गरेका थिए ।
तराई कांग्रेसका २१ जनामध्ये कुनै पनि उमेदवारले विजय प्राप्त गर्न सकेनन् ।
........ कांग्रेस आफ्नो उदारवादी समावेशी लोकतान्त्रिक छविका कारण देशभरि जित हासिल गरेको हो । त्यो चुनावमा कांग्रेसले १०९ सिटमध्ये ७४ सिट जितेको थियो, अर्थात् कांग्रेसलाई मतदाताले दुई तिहाइ मत दिएका थिए । तराई कांग्रेसले हार बेहोर्नु परेपछि झा पञ्चायत र दरबार प्रवेश गरे । उनी दरबारलाई प्रयोग गर्दै भारतका लागि राजदूत भएका भए । अनि मन्त्री पनि । ...... उता रघुनाथ ठाकुरले मधेस मुद्दा उठाइरहेका थिए । उनले त्यतिबेलै लेखेको लेख, ‘परतन्त्र मधेस और उन की संस्कृति’ एउटा दस्तावेजका रूपमा रहेको छ । त्यसैमा ठाकुरको संक्षिप्त जीवनी समावेश गरेर पुस्तकका रूपमा प्रकाशित गरिएको थियो । पुस्तकमा उल्लेख गरिएअनुसार ठाकुरको प्रवासमै रहेका बेला २०३८ सालमा रहस्यमय ढंगबाट मृत्यु भएको थियो । ......... २०४७ मा जनकपुर महाधिवेशनबाट सद्भावना पार्टीको विधिवत् जन्म भएको थियो । त्यतिबेला सद्भावना पार्टीको मुख्य माग नागरिकता समस्या सामाधान र भुमिसुधार हुने गथ्र्यो । २०४८ संसदीय चुनावमा ६ सिट जितेका थिए । सरकारमा सहभागी हुने वा नहुने विषयमा २०५२ पछि सिंह र तिवारीबीच मतभेद सुरु भयो । तिवारी सरकारमा सहभागी हुनुहुँदैन भने पक्षमा थिए । सरकारमा जाने कदमको विरोध हुने थालेपछि सिंहले तिवारीलाई पार्टीबाटै निष्काशित गरिदिए । रामजन्म तिवारीले आफ्नै नेतृत्वमा सद्भावना (आर) गठन गरे । ....... सत्ताका लागि टुक्रिने र नाम मधेसको जप्ने होडबाजी चल्यो । लोकतान्त्रिक आन्दोलन पछि २०६४ सालमा राजेन्द्र महतो, अनिल झा लगायतले बेग्लै-बेग्लै सद्भावनाको दोकान चलाइरहे । ....... एउटा विद्यालयमा अध्यापन गर्ने शिक्षकबाट वामपन्थी नेता, माओवादीप्रति सहानुभूति राख्ने राजनीतिज्ञ उपेन्द्र यादवले मधेसी जनअधिकार फोरमको ब्यानरमुनि माइतीघर मण्डलामा संविधान जलाए । यादव प्रक्राउ परे । आन्दोलनकै क्रममा लहानमा मधेसी युवा रमेश महतो मारिए । मधेस विद्रोह सुरु भयो । ....... सरकार र आन्दोलनरत पक्षका वार्ता समिति गठन भएको थियो । सरकारी वार्ता टोलीको नेतृत्व महन्थ ठाकुरले गरेको थियो भने आन्दोलनरत पक्षको नेतृत्व उपेन्द्र यादवले गरेका थिए । सरकार सँग २२ बुँदे सहमति भएको थियो । तर उपेन्द्रलाई पहिलो गाँसमै ढुंगा परेको थियो ।
फोरमको वरिष्ठ उपाध्यक्ष भाग्यनाथ गुप्ता समूहले उक्त सम्झौतालाई धोकाको संज्ञा दिँदै उपेन्द्र यादवलाई पार्टीबाट निलम्बन गरे । ....... उता उपेन्द्र यादवले पनि ती समूहलाई पार्टीबाट अलग गरिदिएको घोषणा गरिसकेका थिए ।
मधेस आन्दोलनपछिको सहमति हुँदै गर्दा फोरम दुई टुक्रामा विभाजित भइसकेको थियो । मधेस आन्दोलनको राप र ताप यति ज्यादा थियो कि स्थापित पार्टीका मधेसी नेताहरू आफ्नो भविष्य मधेसको राजनीतिमा खोजी गर्न थालेका थिए । .......... दोस्रो मधेस आन्दोलन सरकार सँग ८ बुँदे सहमति गर्दै टुंगिएको थियो । पहिलो संविधान सभाको निर्वाचनको तयारी समय थोरै थियो । छोटो समयमा यी पार्टीहरू चुनावमा होमिए पनि मधेसकेन्द्रित दलहरूले ८३ सिट जितेका थिए । उपेन्द्र यादव नेतृत्वको फोरमले प्रत्यक्षमा ३० र समानुपातिकतर्फ २२ सिट जितेका थिए । देशको चौथो शक्तिका रूपमा उदाएका थिए । ....... माधवकुमार नेपाल सरकारमा सहभागी हुने कि नहुने विवाद उपेन्द्र र गच्छदारबीच सुरु भयो । २०६६ सालमा गच्छदारले २८ सभासद्का साथ पार्टी फुटाइदिए । मधेसी जनअधिकार फोरम (लोकतान्त्रिक) गठन गर्दै माधवकुमार नेपाल सरकारमा उप-प्रधानमन्त्री बन्न भ्याइहाले । ....... २०६८ सालमा उपेन्द्रको पार्टीबाट १३ सभासद् लिँदै जेपी गुप्ताले पार्टी फुटाउँदै गणतान्त्रिक फोरम गठन गरे । गच्छदारको पार्टी फोरम लोकतान्त्रिक पनि धेरै समय एक ढिक्का रहन सकेन । २०६९ सालमा शरत्सिंह भण्डारीले लोकतान्त्रिक फोरमको केही सभासद लिँदै राष्ट्रिय समाजवादी पार्टी गठन गरे । त्यसपछि पनि फोरमको टुट-फुट रोकिएन । यी सबै टुट-फुटको अभिप्रायः सत्ता प्राप्ति थियो । ......... पार्टीले सरकारबाट फिर्ता बोलाउने रणनीति बनाएपछि महेन्द्र यादवले २०६७ पुस १६ मा तमलोपा विभाजन गर्दै आफ्नै नेतृत्वमा तमलोपा-नेपाल गठन गरे । ....... त्यो बेला महन्त ठाकुरले पार्टी विभाजनको दोष एमालेलाई लगाएका थिए । उनले भनेका थिए ‘कुनै सिद्धान्त र मुद्दाको आधारमा होइन सत्ता स्वार्थको कारणले पार्टी विभाजन भएको हो ।' जुन दोष उपेन्द्र यादवले महन्थलाई लगाउँदैछन् । यसरी विभिन्न कालखण्डमा टुक्रिएर बनेका मधेसकेन्द्रित दलहरू २०७० सालको निर्वाचनमा नराम्रो पराजय भोगे । ......... सत्ताविहीन हुँदा टिक्न नसक्ने उपेन्द्र यादवले मधेस मुद्दामा प्राप्त गरेको मत मधेसी मुद्दाका घोर विरोधी केपी शर्मा ओलीलाई जिम्मा लगाउँदै उप-प्रधानमन्त्री पद हात पारे । तर्क उही पुरानो थियो, मधेस मुद्दा सम्बोधनका लागि सरकारमा सहभागी भएको । ........
उपेन्द्रको उपयोगिता सकिएपछि ओलीले आफ्नो नीतिअनुरूप नै उपेन्द्रलाई बेइज्जतपूर्ण तरिकाले सरकारबाट हटाइदिए ।
........ त्यो अध्यादेशमा दल विभाजनको व्यवस्था सहज गरिएको थियो । यो अध्यादेशले कहिले मिल्न नसक्ने ठाकुर र यादव आफ्नो अस्तित्व बचाउन राता-रात आफ्नो पार्टी एकीकरण गर्न बाध्य भए । नयाँ पार्टी जन्माए, ‘जनता समाजवादी पार्टी ।’ दुई प्रमुख नेताको हस्ताक्षरमा गरिएको एकताको सहमति पत्रमा वैचारिक सवालहरू मौन थियो । नेकपाको एकीकरण जस्तै यो पनि सैद्धान्तिक र वैचारिक धरातलमा गरिएको एकीकरण थिएन । भविष्यमा सत्ताको खेलमा लाग्न एकै ठाउँमा जम्मा भएका भीड थिए । ....... सतामा पुग्न दल विभाजन गर्नैपर्ने पुरानो रोगबाट मधेसकेन्द्रित दलहरू मुक्त हुन सकेका छैनन् । .......
ओलीको दल विभाजन अध्यादेशका कारण एकीकरण भएको दल फेरि पनि ओलीकै सता टिकाउन विभाजन भएको छ । योभन्दा गैरराजनीतिक क्रियाकलाप के हुन सक्छ ?
....... २०६४ सालको ५ वर्र्ष एउटा न एउटा मधेसी नेताले कृषि मन्त्रालय पाए । तर मधेसको खेतीलाई आधुनिकीकरण गर्ने, भूमिसम्बन्धी सुधार्ने वा उत्पादन बढाउने एउटा पनि योजना मधेसमा पुगेन । उपेन्द्र यादव दुईपटक परराष्ट्र र एकपटक स्वास्थ्य मन्त्रालय चलाएकै हुन् । विदेशी भूमिमा कामदारका रूपमा जाने नेपाली युवामध्ये अधिकांश मधेसकै हुन्छन् । ती कामदारको हितमा त्यहाँका सरकार सरकारसँग एउटा वार्ता हुन सकेन । ....... मधेसको स्वास्थ्य क्षेत्रको अवस्थासँग कोही पनि बेखबर छैन । राजेन्द्र महतो र अनिल झा उद्योग मन्त्रालयमा पुगेकै हुन् । आफ्ना मान्छेलाई सरकारी संस्थान/प्रतिष्ठानका प्रमुख बनाउने र जागिर खुवाउनेबाहेक अरु काम गरेनन् ।
ओली जेठ ३ अघि फर्कन तयार देउवालाई प्रधानमन्त्री बनाउन सर्वोच्चमा बुझाएको हस्ताक्षर खनाल–नेपाल समूहले फिर्ता लिनुपर्ने सर्त नेपालको प्रतिक्रिया– ‘यो षड्यन्त्र हो, सर्वोच्चको हस्ताक्षर नैतिकताका आधारमा फिर्ता लिन मिल्दैन, ओलीले नै प्रतिनिधिसभा भंग गर्ने निर्णय फिर्ता लिऊन्’ ........ रघुजी पन्तले पनि अदालतमा प्रस्तुत मुद्दालाई कमजोर बनाउन ओलीको प्रस्ताव आएको ..... ओलीजीको आह्वान पत्रको सम्पूर्ण रणनीति बाहिरबाट मुभ गरेर सर्वोच्चमा विचाराधीन विषय कमजोर गराउने षड्यन्त्र हो ....... एकलौटी मन्त्रिपरिषद् पुनर्गठन गर्ने, संविधान संशोधन गर्न कार्यदल बनाउने, अध्यादेशबाट मुलुक चलाउने, संसद् मास्नेजस्ता कुरा उहाँले फिर्ता नगर्ने, हामीले अदालतमा बुझाइसकेको हस्ताक्षर फिर्ता गर्ने भन्ने हुँदैन । ....... कथम् प्रतिनिधिसभा पुनःस्थापना भयो भने अर्को सरकार नबनोस् भन्ने ओलीको सचेत प्रयत्नकै कारण उनले पार्टीभित्र एकता कायम गर्न खोजेको बुझाइ खनाल–नेपाल समूहको छ । ....... ‘सम्भवतः उहाँलाई अहिले पनि प्रतिनिधिसभा पुनःस्थापना हुन्छ भन्ने लागेको छ । ....... प्रदीप ज्ञवालीले प्रधानमन्त्री ओलीले पार्टी एकताका लागि आफ्नोतर्फबाट गर्न सक्ने गरेको ...... ओली जेठ २ मा फर्किन तयार भए निःसर्त पार्टी एकता गर्नॅपर्छ भनेर पहल गर्दै आएका भट्टराईसहित विघटित प्रतिनिधिसभाका केही सांसद ओली खेमामा लाग्न सक्ने आकलन नेपाल र उनको समूहमा रहेका केही नेताले पनि गरेका छन् । ‘हाम्रो विचार समूहमा फुटाऊ र राज गर भन्ने ओलीजीको नीति नै हो’
अहिलेसम्म ओलीसँग अर्धविद्रोह, अबको सम्भावना ‘पूर्णविद्रोह’ : माधव नेपाल ‘पूर्णविद्रोह भनेको अर्को पार्टी घोषणा हुने हो । ओली नसुध्रने र वार्ताको कुनै अर्थ नरहने अवस्था भयो भने हामीले अन्तिम विन्दुमा पुगिसकेपछि पूर्णविद्रोह गर्नुपर्ने हुन्छ । अहिलेसम्मका लक्षणले त्यही दिशामा लगिरहेको छ, केपीमा पटक्कै सुधार छैन ।’ .......
पहिले पनि राजतन्त्रसँग संघर्ष, रुपान्तरण र एकताको पक्षमा थियौं । राजसंस्था रुपान्तरण भएन । त्यसपछि एकताको संभावना सकियो
...... नेपालले भने, ‘कम्युनिष्ट पार्टीभित्र एकता, संघर्ष र उन्नतस्तरको एकताको नीति लागु हुन्छ । अर्थात् एकताको भावना राख्ने, विभिन्न विचारमा आलोचनात्मक संघर्ष गर्ने र राम्रो वातावरण बनेपछि पुनः उन्नतस्तरको एकताको प्रयोग हुन्छ । कोही सुुध्रिएनन् भने रुपान्तरणलाई छोडेर संघर्ष र निषेधको नीति हुन्छ । निषेश भनेको समाप्त । हामीले राजा ज्ञानेन्द्रसँग पनि अन्तिममा यही गरेको हो ।’ ....... ओलीसँग ‘पूर्णविद्रोह’ मा उत्रँदा केही पूर्वसहकर्मी छुट्नेतर्फ संकेत गर्दै नेता नेपालले त्यस्ता नेताहरुमा समर्पणवादी चिन्तनले काम गरेको ठहरिने बताए । ‘लामो यात्रामा साथ दिनेहरु साथ दिन्छन्, नदिनेहरु छुट्छन् । केहीले त अहिले नै साथ छोडे । तिनले साथ छोड्दा यात्रा सकिन्छ र ? सकिन्न नि ! मान्छेको जाँच समयमा हुन्छ ।
मलाई धेरै कमरेडले साथ दिनुहुन्छ, कसैमा समर्पणवादी चिन्तन देखियो भने त्यो उसको समस्या हो ।’
मधेसी दलितलाई नागरिकता दिन सफल होला त नागरिकता अध्यादेश ? नेपाल नागरिकता अध्यादेश २०७८ को आधारमा विपन्न, दलित र पहुँच नभएका समुदायले जन्मसिद्ध बाबुआमाका सन्तानले वंशज नागरिकता सहज तरिकाले प्राप्त गरिहाले भने पनि यसले मधेसी दलितको विशाल जनसंख्या मध्ये ५ देखि १० प्रतिशतको नागरिकता समस्या समाधान गर्ला ।
मधेसी दलितभित्र नागरिकताबाट बन्चित बाँकी ९० प्रतिशत जनसंख्याले कहिले पाउने हो नागरिकता, यसको पहल कसले गरिदिने हो, सरकारको चक्षु कहिले खुल्ने हो
, दलित अधिकारकर्मी पचुलाल माझी मुसहरको प्रश्न छ । ......... पुस्तौंदेखि नेपालमा बसोबास गर्दै आए पनि नेपालका भूमिपुत्र मुसहर, चमार, डोम, दुसाधलगायतका मधेसी दलितले आफ्नै देशमा वर्षौदेखि अनागरिक भएर बाँच्नु परेको तितो यर्थाथ सबैको सामु छ । अनुसन्धानमूलक अभियानी संस्था भोरले गरेको एक अध्य्यनले देखाएअनुसार नेपालमा ५० प्रतिशतभन्दा बढी मधेसी दलित आज पनि नागरिकताविहिन छन् । मधेसी दलितभित्रको पनि सबैभन्दा पछाडि परेको मुसहर समुदायमा अहिले पनि ८० प्रतिशतभन्दा बढी नागरिकताविहिन रहेको अध्य्यनले देखाउँछ । मुसहर अगुवाहरुको दक्षिण एसियास्तरीय सेमिनार २०१८ को प्यानल डिस्कसनमा प्रदेश २ सरकारका मुख्य न्यायाधिवक्ता दीपेन्द्र झाले पनि नेपालका ८० प्रतिशतभन्दा बढी मुसहर अझै पनि नागरिकताविहिन रहेको तथ्य सार्वजनिक गरेका थिए । ........ मधेसी दलितको अधिकांश जनसंख्या चरम गरिबी, विभेद, बहिष्करण, अन्यायमा रहेको छ । दैनिक ज्यालादारीमा आश्रित भएर जीवनयापन गर्न बाध्य छन् मुसहरलगायतका मधेसी दलितहरु । ........
शक्ति र पहुँचभन्दा निकै टाढा रहेको मधेसी दलितले प्रहरी प्रशासन सरकारी कार्यालय जान पनि डराउँछ ।
'हिम्मत गरेर ती अड्डाहरु गइहाले पनि उक्त कार्यालयहरुमा मधेसी दलितले सहयोग नपाउने प्रवृतिले गर्दा पनि उनीहरु ती सरकारी अड्डाहरु जान डराउँछन्,' दलित अधिकारकर्मी महेन्द्र राम बताउँछन् । ......... फुसको झुप्रो, कागजात राख्ने सुरक्षित सामाग्रीको अभाव र कागजातको महत्वबारे अनभिज्ञ रहेका कारणले गर्दा मधेसी दलितले नागरिकतालगायतका प्रशासनिक प्रमाणपत्र पाउन निकै ठूलो सकस झेल्नु परेको छ । गरिब, दलित र पहुँच नभएकाका लागि झन्झटिलो प्रक्रिया र लामो समय लाग्ने कारणले गर्दा मधेसी दलितलाई नागरिकता प्राप्तीको मूलप्रवाहीकरणमा ल्याउन बाधक रहेको नेपाल राष्ट्रिय मुसहर संघका अध्यक्ष चन्देश्वर सदा बताउँछन् । ....... बालविवाह गराउने चलन र बालविवाह सम्बन्धी कानुनी व्यवस्थाले गर्दा विवाह दर्ता, जन्मदर्ता बनाउन मधेसी दलितभित्र ठूलै समस्या छ । कम उमेरमा विवाह हुने गरेको, विवाह लगत्तै कम उमेरमा नै बच्चा जन्मिने हुनाले पनि विवाह दर्ता र जन्मदर्ता नहुने गरेको पाइन्छ । विवाहदर्ता वा जन्मदर्ता समयमा न हुने भएपछि उनीहरुको नागरिकता पनि नबन्ने अर्को कारण रहेकोछ । ........... आवश्यक कागजातको अभाव, समाजका शक्तिशाली व्यक्तिहरुको मधेसी दलितप्रतिको उदासिनता, नागरिकता बनाउन मधेसी दलितभित्र उत्सुकतामा कमी, प्रहरी प्रसाशन कार्यालायमा मधेसी दलित समुदाय जान डराउने समस्याले गर्दा मधेसी दलितलाई नागरिकता प्रदान गर्न नेपाल सरकारले स्थानीय सरकार प्रदेश सरकारसितको समन्वय र सहकार्यमा
एकपटकको लागि विषेश नागरिकता अभियान नै सञ्चालन गर्नुपर्ने आवश्यकता छ ।
समथर नेपालतिरको यात्रा सातै प्रदेशमा स्टक एक्सचेन्ज बनाउन उपयुक्त नहोला तर बहु–एक्सचेन्ज, धेरै ब्रोकरेज र पुँजी बजार सूचीकृत गर्ने प्रक्रियाको सरलीकरण अबको आवश्यकता हो । .......... काठमाडौंका धेरै सम्पन्न मानिसको सम्पत्तिको राजनीतिक जरो छ । सम्पन्न र धेरै जग्गा भएका अधिकांश व्यक्तिको जग्गाजमिन पुराना दरबारका केन्द्रको छेउछाउमा छ । विसं १९४२ को काण्डमा विजयी पक्षका समर्थकहरू र तिनका नजिकका मान्छेहरूकै अधीनमा अझसम्म काठमाडौंको केन्द्रको धेरैजसो जग्गा छ । यसले धेरैलाई आश्चर्य पनि नपार्ला— हाम्रो मुलुकमा विसं २०४६ को परिवर्तनसम्म पनि ठूलो बजार थिएन र जमिन नै उत्पादनको साधन थियो । आयको स्रोत भनेकै बिर्ता, जमिन, ठेक्कापट्टाजस्ता सरकारी आशीर्वादले पाइने विषयहरू मात्र थिए र त्यो आशीर्वाद पाउने समूह सीमित थियो । ....... प्रमुख रूपमा जमिन नै सम्पत्तिको तथा मुलुकको उत्पादनको स्रोत भयो ....... लगभग नियन्त्रित आयात–निर्यात भएको मुलुकमा त्यो क्षेत्र पनि सत्तानिकटस्थहरूलाई नै गयो ....... विसं २०४८ पछि सुनामी आएजस्तो गरी नयाँ बजारमैत्री कानुनहरू आए । त्यसअघि पासपोर्टलाई युवाहरूको नैसर्गिक अधिकारका रूपमा कृष्णप्रसाद भट्टराईको अन्तरिम सरकारले मान्यता दियो । यसले धेरै नेपालीलाई विदेश पुर्यायो, बिस्तारै मुलुकमा विदेशी मुद्राको कमी हुन छोड्यो र वार्षिक आयात गर्न सक्ने हाम्रो क्षमता पनि ह्वात्तै बढायो । ....... आव २०५९–६० देखि आव २०७७–७८ का बीचमा अर्थतन्त्र लगभग साढे ४ खर्बबाट दस गुना बढ्दा ..........
आयातकर्ता र मुलुकभित्र वितरण नेटवर्क राम्रो भएका या बनाउन सकेका व्यक्ति नै अहिलेको बीस वर्षमा सबैभन्दा सम्पन्न भएका व्यक्ति हुन्
....... विसं २०५८ को दरबार हत्याकाण्ड पनि १९४२ सालको दरबार हत्याकाण्डजस्तै महत्त्वपूर्ण वर्ष बनेको छ, मुलुकभित्रको औद्योगिकीकरण र असमानताका लागि ......... धेरै साधारण मानिसले सुरु गर्ने उद्योग या त कृषिमा आधारित हुन्छन् या ‘डर्टी’ श्रममा आधारित (इँटाभट्टा वा गिट्टी–बालुवा उत्खननसँग आधारित) । ती उद्योगहरू निकै जोखिमपूर्ण त हुन्छन् नै, तिनलाई अपग्रेड गरेर सेयर बजारमा दर्ता हुने स्थितिसम्म पुर्याउन कसैले जोड दिएको देखिँदैन । साधारण मान्छेहरूको स्वामित्व हुने उद्योग भएकाले राष्ट्रिय मिडियामा तिनले राम्रोभन्दा नराम्रो प्रचार पाउँछन् । मिडियामा धेरैले ती उद्योगीलाई ‘डन’ भनिदिन्छन् र तिनीहरूमा भएको विविधतालाई मतलब गर्दैनन् । ........... ‘डर्टी’ उद्योगले गाली खाए पनि मुलुकमा असमानता कम गर्ने ड्राइभर फेरि तिनै हुन् । ...... आर्थिक दृष्टिले समथर नेपाल बनाउन कम्तीमा तीन सर्त छन् । एक, द्रुत यातायात लगायतका पूर्वाधारको व्यापक फैलावट । ..... काठमाडौंको बजारलाई धेरै मान्छेको एक–दुई घण्टाको दूरीमा ल्याइदिन्छन् । यो जनता–बजार इन्टिग्रेसनबाट क्षमतावान् व्यक्तिलाई ठूलो बजार उपलब्ध हुन्छ भने, यसले सम्पत्तिका केन्द्रहरू काठमाडौंदेखि बाहिर लान सहयोग गर्छ । .... दुई, प्रशासनिक केन्द्रहरूको यथासम्भव विकेन्द्रीकरण । ..... सरकारी अनुमति आफैंमा बहुमूल्य हुने मुलुकमा अनुमति प्रक्रियाको विकेन्द्रीकरण नै सम्पत्तिको भौगोलिक विकेन्द्रीकरणको ड्राइभर हो । ........ तीन, पुँजी बजार र पुँजीमा पहुँचमा गुणात्मक फड्को । ...... महुली, सप्तरीमा केन्द्रीय कार्यालय भएको महुली लघुवित्तको पुँजी २२ करोड रुपैयाँ हो तर आज यसको मार्केट भ्यालु भने २ अर्ब रुपैयाँभन्दा बढी छ । .......
मुलुकको सबैभन्दा प्रमुख खाद्य व्यवसायमध्येको एक कुखुरापालन
........... नब्बेको दशकका तीनवटा निर्णय निकै महत्त्वपूर्ण थिए— एक, लघुवित्त कम्पनीहरूको स्थापना; दुई, क्षेत्रीय बैंकहरूको स्थापना; र तीन, यी संस्थाहरूलाई मुलुकको पुँजी बजारभित्र जोड्ने निर्णय । .......
मुलुकमा लामो समयसम्म को कुन घरमा कुन थर लिएर जन्मेको थियो भन्नेले उसको आर्थिक हैसियत निर्धारण गथ्र्यो । अब मुलुक समथर बनाएर कर्म र ज्ञानले मानिसको आर्थिक स्थिति आफ्नै जीवनमा परिवर्तित हुने स्थिति बनाउनुपर्ने आवश्यकता छ ।
नजिर र विधि होइन, अदालत पनि ओली सरकारजस्तै तजबिजका आधारमा चलाउन दबाब ओलीले गरे ससर्त युद्धविराम घोषणा एमालेलाई २ जेठ होइन, ३ जेठ (बादलहरूसहित) को संरचनामा फर्काउने र मातहतका कमिटी ‘मूलरूपमा’ पूर्ववत् अवस्थामा चलाउने ओलीको प्रतिबद्धता, संसद् विघटनविरुद्ध सर्वोच्चमा दायर रिटबाट हस्ताक्षर फिर्ता लिन सर्त चुरे खन्न आएका डोजर अब महाभारत खन्न उकालो लागिसके : चन्द्रकिशोर, पत्रकार ‘चुरे भनेको गिटी, ढुंगा र बालुवा मात्र होइन, नेपालको राजनीति हो, अर्थनीति हो र कूटनीति तथा समग्र रणनीति हो ।’ ......... चुरे सकिएपछि तराईमा भावर क्षेत्र पर्छ । यो एक ‘बफर जोन’ हो । नेपालमा यसलाई चुरे, चुरिया, चुलाचुली पनि भन्छन् । खासमा भू–स्खलनको स्वभाव भएको क्षेत्र हो, यो । ....... खासमा महाभारत पर्वतमा मान्छेको बसोवास प्राचीनकालदेखि नै छ । हिमालय क्षेत्रमा पनि बसोवास पुरानो हो । चुरे क्षेत्रमा बसोवास थिएन । हाम्रा पुर्खाहरूसँग जो ज्ञान थियो, त्यसले के मान्यता स्थापित गर्यो भने चुरे क्षेत्रमा बसोवास गर्न मिल्दैन । तराईमा पनि मान्छेहरू नदीको छेउछाउमा बसे । तर, तराईको नजिक भएर पनि मान्छेहरू चुरेमा बसेनन् । बरु, चुरेलाई ‘चुरियामाई’ नामबाट पुकारियो, पूजा गरियो । त्यसको कारण के हो भने चुरेबाट आएको मलिलो माटोले भावर र पूरै तराईलाई मलिलो बनायो । अझ त्योभन्दा बढी चुरे भावरले पानीको भण्डारणको काम ग¥यो । चुरे र भावरले गर्दा नै तराई चिरकालदेखि सभ्यता र संस्कृतिको गुल्जार क्षेत्र बनेको हो । ........... खासमा पूर्व–पश्चिम राजमार्ग, जसलाई देशको ‘लाइफलाइन’ भनिन्छ, त्यसको निर्माण नै चुरेमाथिको संगठित हस्तक्षेप हो । राजमार्ग बनेपछि चुरेको छेउमै बस्ती बसे । तीव्र र अव्यवस्थित रूपमा बस्ती फैलियो । अहिले पूर्वमा काँकडभिट्टादेखि, बिर्तामोड, धरान, इनरुवा, रूपनगर, लहान, बर्दिवास, हेटौँडा, बुटवल, र गड्डाचौकीसम्मका बस्ती सबै चुरे क्षेत्रमै बने । पूर्वदेखि पश्चिमसम्म घरले घर नै जोडिने अवस्था आयो, यो तीव्र रूपमा तर अव्यवस्थित रूपमा सहरीकरण भयो । ती बस्तीले चुरेलाई दोहन गरिरहेका छन् । ........ मदन भण्डारीको नाममा लोकमार्ग चुरेमाथि नै बनाइँदै छ .........
पुर्खाको ज्ञानले के भन्थ्यो भने चुरे ‘बफर जोन’ हो, त्यहाँ बस्ती बस्नुहुँदैन ।
चारकोसे झाडी भन्छौँ नि हामी, त्यो पनि अब किताबमा मात्र छ । राजमार्गछेउमा जंगलैजंगल थियो, अब छैन । ........ नदीमा पहिले मलिलो माटो आउँथ्यो । अहिले ढुंगा, बालुवाको मात्रा बढ्दै गयो । पहिले नदीहरू गहिरा हुन्थे, माछालगायतका जलजन्तुहरू हुन्थे । कतिपय नदी यति गहिरा हुन्थे कि हात्तीले नदी तर्दा पनि माथिबाट देख्न सकिँदैनथ्यो । तर, चुरे दोहन र त्यसवरपरका वनमाथिको अतिक्रमणले गर्दा नदीको चरित्र र स्वभावमा परिवर्तन आयो । माथिबाट आएको बालुवाले नदीका गहिराइ भरिन थाले । नदीहरू अब गहिरा छैनन्, दायाँ–बायाँ फैलिन थाले । ........ चुरेको विनाशले नदी र मान्छेको सम्बन्ध टुट्न पुग्यो । ....... अब तराईमा हेर्नुस् न, अन्नका भकारी हराए । हुनेखानेले पनि अन्न स–साना ड्रममा राखेका छन् । ......... अहिले माटोको स्वरूप नै परिवर्तन भएको छ । खासमा बालुवाकरण बढ्दै गएको छ । ....... पानीको अभाव त कतिसम्म बढ्यो भने चुरेवरिपरिका कतिपय ठाउँमा दाहसंस्कारमा जाँदा मान्छे घरमै नुहाएर जान्छन् । पहिले नदीमै नुहाउँथे, अचेल घरमै नुहाउँछन्, अथवा घरबाट पानी बोकेर जान्छन् । नदीमा पानी नै छैन । ....... काठमाडौंबाट मिडियाले हेर्दा चुरे भनेको ढुंगा, गिटी, बालुवा मात्र हो, तराईमा यो जनजीवनको लडाइँ हो । जलजीवन सखाप भयो, खेती खुम्चियो । अब त सीमित पानीमाथिको आधिपत्यको लडाइँ सुरु भइसकेको छ । .......... राणाकालमै नेपालको सीमासम्म मात्र होइन, नेपालभित्रै रेल किन आयो ? नेपालको काठ लिन, वन्यजन्तुको सिकार गरेर ओसार्न । पञ्चायती व्यवस्था जोगाउन पनि तराईको जंगल मासियो । हो, पञ्चायतले नै चारकोसे झाडी मासेको हो, अहिलेको व्यवस्थामा सक्रिय दलहरूले चुरे मासे । ........ पहिचानको कुरा गर्ने हो भने तराईको पहिचान र अस्तित्व नै चुरेसँग जोडिएको छ । .........
नेपालको ७७ वटै जिल्लामा सबैभन्दा बढी ढुंगा, गिटी निकासी हुने जिल्ला रूपन्देही हो भन्ने तथ्यांक नै छ । आज रूपन्देहीबाट अर्थमन्त्री हुनुहुन्छ ।
रूपन्देही लुम्बिनी प्रदेशमा पर्छ, त्यहाँकै मुख्यमन्त्री हुनुहुन्छ । उहाँहरू गिटी, ढुंगा, बालुवा निकासीका लागि नीति बनाउने र त्यसको पक्षमा वकालत गर्न किन आतुर हुनुहुन्छ ? के योे संयोग मात्र हो ? ........ अहिले राजनीति, प्रशासन र ठेकेदार, सबै मिलेर लुट मच्चाएका छन् । फेरि यसमा ‘कर्पाेरेट इन्ट्रेस्ट’ पनि जोडिएको छ । ........ भारतमा प्राकृतिक स्रोतको दोहन झन् डरलाग्दो छ । त्यहाँ झन् भयानक खनन माफिया छन्, उनीहरूको पहुँच झन् बलियो छ । उनीहरूले त्यहाँ सकेजति गरेकै छन्, उनीहरूले आफ्नो जोगाएर यता आएका होइनन् । तर, उनीहरूलाई त्यहाँको स्रोतले पुगेको छैन । खासमा बिहार, उत्तर प्रदेशमा विकासका नयाँ आयामहरू तीव्र गतिमा अघि बढिरहेका छन् । त्यसका लागि पनि गिटी, बालुवा, ढुंगा चाहिन्छ । उनीहरू आफैँले पनि पहाडका पहाड सम्याइसके । थप स्रोत खोज्दै उनीहरू सीमा काटेर नेपालका चुरे र त्यहाँ हुँदै पहाडसम्म उक्लिन खोजेका छन् । .......... राष्ट्रपतिको रूपमा भारत भ्रमण गर्दा डा. रामवरण यादवले प्रधानमन्त्री डा. मनमोहन सिंह, उत्तर प्रदेशका ठूला नेता मुलायम सिंह यादव, बिहारका ठूला नेता लालुप्रसाद यादवलाई राखेर भन्नुभएको थियो, ‘चुरे खत्तम भयो भने भारतको सघन आवादी भएको क्षेत्रको जनजीवन फेरबदल हुन्छ ।’ मैले छेउबाटै यो कुरा सुनेको थिएँ । तर, उनीहरूले यो विषयलाई वास्तै गरेनन् । ......... चुरेको संकटले सम्पूर्ण गंगाको मैदानी भागलाई असर पारेको छ । ........ सरकार भनिरहेको छ कि अहिले बजेटबाट ल्याएको नीति चुरेसँग सम्बन्धित छैन, यो त महाभारत पहाडको विषय हो । चुरे संरक्षण गरौँला, महाभारतका पहाड त खन्न देऊ
कांग्रेसको ‘पर्मानेन्ट आइसोलेसन’ कम्युनिस्ट फुट्छन्, सत्ता हातमा आउँछ र निर्वाचन जितिन्छ भन्ने राजनीतिक ‘न्यारेटिभ’मा कांग्रेस ढुक्क देखिन्छ ......... कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा यतिखेर के सोचिरहेका छन्, बुझ्न कठिन छ । उनले मुलुकबारे केही सोचिरहेका छन्, यो अनुमान गर्न झनै मुस्किल छ । मुलुकमा के भइरहेको छ र नागरिकको स्थिति कसरी चौतर्फी घेराबन्दीमा पर्दै छ भनी कांग्रेसका प्रभावशाली नेताहरूले बुझी पनि रहेका छन् या कांग्रेस ‘ग्रस’मा ‘पर्मानेन्ट आइसोलेसन’मा गयो, भेद छुट्याउनै नसकिने भएको छ । .......
कांग्रेसको ‘महाराजा चालले’ राजनीतिक दुर्घटना निम्त्याउने हो कि
...... अन्यथा, कांग्रेसबारे लेख्न र बोल्न रुचि लाग्दैन हिजोआज । ....... कम्युनिस्टप्रति भरोसा र विश्वास गर्ने नागरिकको निराशा र कुण्ठाको ‘वेभ’ भने सम्पूर्ण राजनीतिक प्रणालीमाथि नै आक्रमणको मुडमा छ । ...........
समाजका हरेक क्षेत्रमा जसरी कोरोनाको त्राहिमाम छ, त्योभन्दा खतरनाक प्रधामन्त्री ओली र तिनका आसेपासेको भ्रष्टाचार र कुशासनको भाइरस मडारिरहेको छ ।
.......... कम्युनिस्ट भाइरस डरलाग्दा यसकारण छन् कि यिनले कुनै वैधानिक पदमा बसेर मन्त्रालय या विभाग चलाएका छैनन् । तिनले पार्टी, आफ्ना बाबुबाजे र नातागोताका नाममा सम्पूर्ण सरकारी ‘सिस्टम’ र स्रोत–साधनमाथि कब्जा जमाएका छन् । नेपालको स्वास्थ क्षेत्रदेखि, ऊर्जा, सुरक्षा र सडक, सर्वत्र अवैधानिक व्यक्तिको शासन चलिरहेको छ । यो रोक्ने तागत अब प्रधानमन्त्रीलगायत कुनै कम्युनिस्ट मन्त्रीमा छैन । ......... उनीसँग न सरकार चलाउने टिम छ, न समयमै महाधिवेशन गराउने स्पिरिट नै देखिन्छ ...... अहिले तोकिएको समयमा महाधिवेशन नहुने स्थिति देखिँदै छ ....... भारतीय कांग्रेसमा २३ जना सिनियर नेताले नेतृत्वलाई पार्टी सुधारका उपाय लिखित रूपमै दिएका छन्, भर्खर । पाँचवटा राज्यमा गत महिनाको चुनावमा कांग्रेस नराम्ररी पराजित भयो ......... कम्युनिस्ट फुट्छन्, सत्ता हातमा आउँछ र निर्वाचन जितिन्छ । यो राजनीतिक ‘न्यारेटिभ’मा कांग्रेस ढुक्क देखिन्छ । यस्तो मनोदशा थाकेको नेतृत्वमा देखिने लक्षण हो ।
प्रधानमन्त्री ओली जति अस्वस्थ छन्, त्यति नै ऊर्जाहीन छ कांग्रेसको नेतृत्व ।
.......... विचार, संगठन र नेतृत्व सबै ‘आउटडेटेड’ भएका छन् । थाकेको नेतृत्वले यसमा ऊर्जा भर्न सम्भव छैन । कैयन् कांग्रेस विचारमा शीतयुद्धकालीन संसारमै छन् । कम्युनिस्टको भूत त्यसैको लक्षण हो । अझ कैयन् कांगे्रसी मध्ययुगीन चर्चको शासन युगमा छन् । ........ बिपी, गणेशमान, गिरिजाप्रसाद सबैको विगत हेर्दा यिनले पार्टीलाई जीवन्त राख्न केही समाजसँग, केही कार्यकर्तासँग र केही तत्कालीन व्यवस्थासँग जोडिएका विषयमाथि टिप्पणी वा विचार प्रवाह गरिरहन्थे । ........ चार वर्ष खिया लागेर नचली बस्ने संगठन झगडा गर्न र महाधिवेशन र चुनावको समयमा पद लिन सक्रिय हुन्छ । अहिले कांग्रेस महाधिवेशन नै क्रियाशील सदस्यको झगडाले नहुने परिस्थिति निर्माण भयो । ‘बोगस क्रियाशील’को अभियानमा रमाएर कांग्रेस आफ्नो वैधानिकता नै समाप्त गर्न लागिरहेको छ । ........ कांग्रेसमा मेसेन्जर नै छैन अहिले । को हो पार्टीको मेसेन्जर ? ........ गणेशमान, कृष्णप्रसाद भट्टराई र गिरिजाप्रसादको बाटो बिपीभन्दा केही फरक छ । गणेशमान सिंहले राजनीतिक इन्जिनियरिङ गर्नुभएको हो, प्रजातन्त्रका लागि तीन दशकपहिले । वाममोर्चासँगको ‘एलायन्स’ सुविचारित थियो तिनताका । तर, गिरिजाप्रसादको माओवादीसँगको सहकार्य खासै सुविचारित र दूरगामी सोचको साबित हुन सकेन । तत्कालीन राजनीतिक परिस्थितिको उपज थियो यो सहकार्य ।
केपी ओली हामीलाई ‘गिनी पिग’ बनाउन चाहन्छन् : जगन्नाथ खतिवडा माधव नेपाल पक्षका हार्डलाइनर नेताका रुपमा चिनिने खतिवडाले भने, ‘केपी ओली समूहसँग आदर्शको मृत्यु भइसकेको छ । आत्मसम्मानयुक्त राजनीतिक वातावरणमा सँगै मिलेर काम गर्न सकिने अवस्था छैन ।’
ओलीको प्रस्ताव ‘कपटपूर्ण’ भएको खनाल–नेपाल पक्षको ठहर प्रधानमन्त्री एवं नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी ओलीले जेठ ३ पूर्वको अवस्थामा फर्कन राखेको प्रस्ताव माधव–झलनाथ समूहले अस्वीकार गर्ने भएको छ । आफूहरुले जेठ ३ को अवस्थामा नभएर जेठ २ पूर्वको अवस्थामा फर्कनुपर्ने माग गर्दै आएको सो समूहका नेताहरुको भनाइ छ । ........ ‘ओलीको प्रस्तावमा झेली कुरा देखियो, उहाँले जेठ २ गते ३८ जना नयाँ केन्द्रीय सदस्यहरु मनोनयन गर्नुभएको थियो, हामीले त्योभन्दा अघिको अवस्थामा फर्कनुपर्छ भनेका हौं’ माधव समूहका एक नेताले रातोपाटीसँग भने, ‘२०३ जनाको केन्द्रीय कमिटीले मान्यता पाउनुपर्छ भन्ने हाम्रो बटमलाइन हो, उहाँले जेठ ३ को कुरा गरेर २४१ लाई मान्यता दिने कुरा गर्नुभयो, त्यसमा पनि एकताबाट आएका भनेर बादल समूहका २३ जनालाई घुसाएर आफ्नो बहुमत पुर्याउने चालबाजी बुँदा नम्बर १ मा प्रष्ट देखियो । ’ ...... ‘माधव कमरेडहरुमाथिको कारवाही फिर्ताको कुरै गरिएको छैन, संसद विघटन गरिएकोमा कुनै पश्चाताप वा आत्मालोचना गरिएको छैन । एक व्यक्ति, एक पदको कुरा गरिएको छैन, यस्तो अवस्थामा हामीले हस्ताक्षर फिर्ता लिने कुनै सम्भावना छैन ।’
गण्डकी प्रदेश ‘ओली पथ’ मै लम्किने संकेत इजरायलमा १२–१६ वर्ष उमेरका बालबालिकालाई कोभिड विरूद्धको खोप दिन सुरू ओलीका ३ कदम : राजनीतिक चलाखी वा आत्मघाती गोल ? ओलीले हानेका पछिल्ला तीनवटा ‘आत्मघाती गोल’ हुन्– दोस्रोपटकको संसद विघटन, नागरिकतासम्बन्धी अध्यादेश र जसपालाई सरकारमा सहभागी गराउने निर्णय । ...... राजनीतिक विश्लेषक प्रा.डा लोकराज बराल ओलीको यो कदमले उनी संविधान र संवैधानिक व्यवस्था मान्छन् भन्ने जनविश्वास टुटेको बताउँछन् । ....... अहिले सर्वोच्च अदालतमा सरकारका प्रतिनिधि (महान्यायाधिवक्ता) ले नै ‘न्यायाधीशमाथि विश्वास छैन’ भन्दै कार्यपालिकाको हस्तक्षेपको बाछिटा अदालतसम्म प्रवेश गराएका छन् । ....... ओलीले चालेको दोस्रोपटकको संसद विघटनको कदम संविधानविपरीत मात्र होइन, राजनीतिकरुपमा समेत अपरिपक्व ठहरिएको छ । पटक–पटक संसद विघटन गर्ने ओलीले ताजा जनादेशका लागि भोट माग्ने नैतिक आधार के हो भन्न्ने प्रश्नसमेत उठेको छ ........ उपप्रधानमन्त्री महतोको भनाइबाट तरंगित बनेका ओली समूहका केही एमाले नेताहरु
‘सर्वोच्चको फैसलापछि नयाँ पार्टी घोषणा हुन्छ, ओलीसँग एकताको सम्भावना क्षीण’ अनौपचारिक कुराकानी अहिले पनि चलिरहेको छ त्यो चल्दै जान्छ : युवराज ज्ञवाली ...... नयाँ क्रान्तिकारी पार्टी गठन गरेर देशको कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई एकतावद्ध बनाउनुपर्छ भन्ने हाम्रो निश्कर्ष हो । ....... गण्डकी र लुम्बिनी प्रदेशमा हेर्नुभयो भने ओली पक्षीय अध्यक्षहरुले नै कुनै हालतमा पार्टी एकता गरेर जानुपर्छ भन्नुभएको छ । जहाँ ओली समूहको नै पकड भएको ठानिन्छ, त्यहाँका अध्यक्षहरुले नै वक्तव्य निकालेका छन् । अथवा देशभरीकै कार्यकर्ताको मान्यता जेठ २ को संगठनात्मक ढाँचामा गएर त्यहीबाट पार्टीलाई एकीकृत गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता जर्वजस्त देखिन्छ । ८० प्रतिशत भन्दा बढी कार्यकर्ता हामीले एकीकरणको सन्दर्भमा उठाएका मापदण्ड वा शर्त जे छन्, त्यसलाई स्वीकार्न तयार भएको अवस्था छ । ..... उहाँ प्रतिगमनको यात्रामा निरन्तर, अनवरत र उल्टो दिशामा हिँडिरहनुभएको छ । ...... भर्चुअल रुपमा पनि हाम्रा जिल्ला जिल्लामा बैठकहरू बसेकै छन् । ...... हाम्रो चाहाना पार्टी एकता गर्ने नै हो । अर्को पार्टी बनाउने हाम्रो चाहाना भन्दा पनि बाध्यता हो । ..... त्योबेला तत्कालीन परिस्थितिको ठोस विश्लेषण गरेर त्यो अवस्थामा नयाँ पार्टी औपचारिक रुपमा खोल्ने अबस्थामा पुग्छौं । तर, पनि त्यो बाटोमा जानु नपरोस् भन्ने हाम्रो सोच हो । ........ सर्वोच्चको निर्णय के हुन्छ भन्ने कुराले हामीलाई निष्कर्षमा पुग्न मद्दत पुग्नेछ । ....... पहिला मुलुक र राष्ट्रियता त्यसपछि संविधान र लोकतन्त्र जोगाउँदै त्यसपछि कम्युनिस्ट आन्दोलन जोगाउन चाहान्छौँ ।
हस्ताक्षर फिर्ता लिन तयार होला माधव समूह ? हस्ताक्षर फिर्ताले सर्वोच्चमा विचाराधीन मुद्दा कमजोर हुने मात्र होइन, संसद विघटन र मध्यावधि निर्वाचन घोषणालाई सदर गर्ने बाटो खुल्नेछ ।
राजेन्द्र महतो : काम एउटा भनाइ अर्कै ‘बहुलताको कुरा गर्यो कि गोर्खे राष्ट्रवाद ह्वात्तै उम्लिहाल्छ ।’ ....... लावती लेख्छन्– नेपालमा धेरै ‘राष्ट्र’ भयो भनेर डराउनुपर्ने कुनै कारण छैन । किनभने, नेपाल एउटा राज्य हो, एउटा राज्यमा धेरै ‘राष्ट्र’ अटाएर बस्न सक्छन् र बस्छन् पनि । ...... यता विश्लेषक सीके लालले पनि राजनीतिशास्त्रीद्वय ड्यारेन एचिमग्लु र जेम्स ए. रोबिन्सनको परिभाषा अनुसार समावेशिता नभएका राज्य असफल हुने कुरा बताएका छन् । उनले लेखेका छन्, ‘सफल राज्यका संस्थाहरू समावेशी हुन्छन् । नेपाल राज्य भने सामथ्र्यका नाउँमा एकलजातीय संरचना निर्माण गरिएको छ ।’ ......
समावेशिता र बहुलता स्वीकार गर्न नसक्दा नेपाल राज्यका सबै समस्या कायम रहेको
प्रदेश-२का ४ मन्त्री बर्खास्त मुख्यमन्त्री लालबाबु राउतले ठाकुर समूहका मन्त्रीहरू जितेन्द्र सोनल, डिम्पल झा, अभिराम शर्मा र सुरेश मण्डललाई बर्खास्त गरेका हुन् । ...... आइतबार साँझ मुख्यमन्त्री राउतले मन्त्रीहरूलाई बर्खास्त गरेका छन् । यो कदमभन्दा पहिलेजनता समाजवादी पार्टीका अध्यक्ष उपेन्द्र यादव खेमाले राउतलाई संसदीय दलको नेता चयन गरेको थियो ।
ठाकुर पक्षमा लागेका एक मन्त्री सहित ४ हटाइए, ठाकुर पक्षद्वारा स्वागत उपप्रधानमन्त्री महतो अभिव्यक्तिको पक्षमा ८१ जनाको समर्थन सहित विज्ञप्ती साझा वंश, इतिहास, संस्कृति, भाषा र साझा क्षेत्र वा भूगोलमा आवाद गरेका जनताहरुको समहुलाई ‘राष्ट्र’ भनिने उनीहरुको जिकिर छ । नेपालको जनगणना २०६८ ले नेपालमा १२५ भन्दा बढी राष्ट्र÷जातीहरु रहेको उल्लेख गर्दै उनीहरुले पृथ्वीनारायण शाहको गोर्खा साम्राज्य विस्तार भएपछि सैन्य बल प्रयोग गरेर यहाँका बहुलराष्ट्रहरु माथि जातीय संहारमार्फत एकलराष्ट्रिय राज्य बनाउने काम भएको जनाएका छन् । ........ ‘गोर्खालीहरुको यस्तो एकलराष्ट्रिय राज्य गणतन्त्रमा पनि कायम रहनु भनेको आन्तरिक औपनिवेशिकता हो,’ विज्ञप्तिमा उनीहरुले भनेका छन्, ‘हजारौं वर्षदेखि यस भूमिलाई आवाद गरेका भूमि पुत्र÷पुत्रीहरुको सामाजिक–सांस्कृतिक, आर्थिक र राजनैतिक प्रणालीलाई सैन्य बल तथा औपनिवेशिक कानुनमार्फत समाप्त पारेर एकल हिन्दु राष्ट्रिय राज्य निर्माण गर्दै अन्य सार्वभौम राष्ट्रहरुलाई राज्यविहीन बनाउने औपनिवेशिक परियोजनालाई २१आंै शताब्दीका नेपालका सार्वभौम जनताहरुले अस्वीकार गर्दछ ।’
पार्टी एकताका लागि नेपाल समुहको मागअनुसार जेठ ३ अघिको अवस्थामा फर्कन तयार भए ओली (पूर्णपाठसहित) नवराज सिलवाल गृहमन्त्री र महेश बस्नेत सञ्चार मन्त्री बन्ने ! एमाले अध्यक्ष ओलीद्वारा एकता प्रस्ताव : हस्ताक्षर फिर्ता लिनुस् जेठ ३ मा फर्कन तयार छु ओली सत्ताकब्जाको कम्बोडियन मोडल खोज्दै छन् : शेखर कोइराला डा. शेखर कोइरालाले नेपाल कुनै पनि हालतमा बहुराष्ट्रिय देश हुन नसक्ने बताएका छन् । ...... भोलि संसद् पुनःस्थापना भएर शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री भए पनि त्यो सरकारले पनि निर्वाचन नै गर्ने बताउँदै कोइरालाले नेपाली कांग्रेसको नेकपा (माओवादी केन्द्र)सँगको मेलमिलाप भनेको संसद् पुनःस्थापना गर्नको लागि भएको स्पष्ट गरे । ....... चुनाव नहुने देखिन्छ । ...... संविधान बचाउन र संविधान ट्रयाकमा ल्याउन्जेलसम्म हो, माओवादी अनि कम्युनिस्टसँगको गठबन्धन । तर, कांग्रेस चुनावमा आफ्नै बाटो लागेर जानुपर्छ ....... “संसद् पुनःस्थापना हुन्छ । संसद् पुनःस्थापनाले पनि बाटो त चुनाव नै हो । संसद् चल्न सक्दैन भन्ने पनि हामीले बुझेका छौँ । ओलीजीको नेतृत्वमा निष्पक्ष चुनाव हुन सक्दैन । ....... ओलीलाई तानाशाह बनाउन बाटो सहज गरिदिने काम कांग्रेसले गरेको बताउँदै उनले जसरी, जुन दिन ओली प्रधानमन्त्री बनेका थिए, त्यसपछिका क्रियाकलाप सत्ताकब्जा गर्दै जानेतर्फ उन्मुख भएको सुनाए । सम्पत्ति शुद्धीकरण, राजस्व अनुसन्धान विभाग आदिलाई कब्जा गर्दै जानु र कांग्रेस चुप लागेर बस्नुले पनि मनोबल बढेको बताउँदै कोइरालाले भने, “सडक र संसद् दुवैतिरबाट कांग्रेसले जोडदार ढंगले जवाफ दिएको भए आज ओलीको मन बढ्ने थिएन ।” ......... ओली सत्तामा आउनुअघि नै एउटा कार्यक्रममा सत्ताकब्जा कसरी गर्न सकिन्छ भनेर अभिव्यक्ति नै दिएको ....... “कतिपटक त कम्बोडिया नै गएजस्तो लागेको छ । कि विपक्षीलाई सखाप बनाएर जाने बंगलादेशी मोडलमा जान खोजेको हो ? तीसवर्षे पञ्चायत पनि आन्दोलनले ढलेको थियो । अब ओलीलाई ढाल्ने विकल्प आन्दोलन मात्र हो ।” ....... काठमाडौंमा जम्मा भएर महाधिवेशन गर्न सक्ने अवस्था छैन । संविधानले पनि दलहरुको निर्वाचन गर्नुपर्छ भनेको छ । अधिवेशन भनेको छैन ........ २०१४ साल र त्यसअघि जसरी जिल्ला–जिल्लामा निर्वाचन हुन्थ्यो, मतगणना केन्द्रमा ल्याएर गणना हुन्थ्यो । सभापति, केन्द्रीय पदाधिकारीको त्यसरी नै चुनाव हुनुपर्छ ।
आफ्नो पक्षमा नआएपछि प्रदेश २ का महन्थ पक्षीय मन्त्रीहरू बर्खास्तीमा उनीहरूलाई जसपाका अध्यक्ष उपेन्द्र यादव समूहमा आउन आइतबार साँझसम्मको समय दिइएको थियो । तर उनीहरूले कुनै प्रतिक्रिया नदिएपछि बर्खास्तीमा परेका हुन् । ...... उपेन्द्र पक्षधर आइतबार नै संसदीय दलको नेतामा मुख्यमन्त्री लालबाबु राउतले चयन गरेको छ । उनीहरूले आफू अनुकूल विधानसमेत पारित गरेका छन्
उहाँ संविधानानुसारको प्रक्रियामै जानुभएको छैन, जान चाहनु नै भएन । संसदीय व्यवस्थामा संसद्लाई बेवास्ता गरेर, संसद्मा फेस नगरीकन, संसद्मा फेस गर्नुपर्ला भनेर जस्केलाबाट भागेर हिँडेपछि संवैधानिकता भन्ने कुरा प्रधानमन्त्रीमा रहँदैन ।
...... जवाफदेही नबनीकन संसद्बाट अर्को सरकार बन्ने आधार हुँदाहुँदै पनि हठात् रुपमा धारा ७६ (४्र) बमोजिमको प्रक्रियाको प्रयोग नै नगरीकन, संसद् अधिवेशन नबोलाइकन, उहाँ प्रधानमन्त्री पदबाट मुक्त नभईकन र प्रधानमन्त्री पद रिक्त नभईकन ७६ (५) बमोजिमको सरकार गठनका लागि आह्वान गर्नुभयो, आह्वान मात्र गर्नु भएन, आफैँ दाबी पनि गर्न जानुभयो । ......... विघटन सदर हुने ठाउँ मैले देखेको छैन । ७६ (३) को अवस्थाले उपधारा ४ अनुसार पूर्णता पाइसक्दा प्रधानमन्त्रीले विश्वासको मत नपाएको अवस्थामा मात्र उपधारा ५ को अवस्था आउने हो । .......
एउटा बहालवाला प्रधानमन्त्रीले अर्को धाराअनुरुपको प्रधानमन्त्री बनाइदिनुस् भन्दै निवेदन हाल्नै पाउँदैन ।
...... नेपालको संविधानले दुईवटा प्रधानमन्त्रीको परिकल्पना गरेकै छैन । धारा ७६ (३) को प्रधानमन्त्री बहाल रहँदारहँदै धारा ७६ (५) को प्रधानमन्त्री हुने कुराको कुनै परिकल्पना संविधानले गरेको पनि छैन । संसारमा यस्तो हुन पनि सक्दैन । ....... धारा ७६ (३) को प्रधानमन्त्रीले धारा ७६ (४) को प्रक्रिया नै प्रयोग नगरीकन त्यसलाई निस्क्रिय बनाएर एकैचोटि हामफालेर ७६ (५) को सरकार बनाउने परिकल्पना हाम्रो संविधानले गरेको छैन । ....... म त ७६ (३) अनुसारकै प्रधानमन्त्री, म कसरी छोड्न सक्छु’ भ्रन्न सक्नुहुन्थ्यो । उता, राष्ट्रपतिले नियुक्त गरिसकेपछि शेरबहादुरजी पनि प्रधानमन्त्री बन्नुहुन्थ्यो । ..... मार्गप्रशस्त त विश्वासको मत फेल भएर हुन्छ, राजीनामा दियो भने प्रशस्त हुन्छ, विघटन गरे पनि उहाँ पदमुक्त भएर काम चलाउन हुने हो । तर, उहाँ त्यो पनि मान्न चयार हुनु हुन्न र आफूलाई कार्यकारी हुँ भन्न छोड्नु हुन्न । .........
यदि शेरबहादुरजी प्रधानमन्त्री हुनुभएको भए उहाँले अर्को लफडा गर्नसक्ने ठाउँ राख्नुभएको थियो ।
...... बेलायतमा ‘फिक्स टर्म पार्लियामेन्ट एक्ट’ छ । त्योबमोजिम संसद् विघटन गर्नै पाइन्न । ....... संसद्बाट सरकार बन्दासम्म संसद् विघटन गर्न पाइँदैन भन्ने संसदीय व्यवस्था भएका मुलुकहरुबाट स्थापित रिसेन्ट ट्रेन्ड छ । ६६ मुलुकले त्यो अभ्यास गरिरहेका छन् । ........ हरेक मुलुकमा संसद्ले नीति, कार्यक्रम र बजेट पारित गरेन भने मात्रै विघटन गर्न पाउने, सरकार जन्माउने अवस्था भएन भने मात्र विघटन गर्न पाउने व्यवस्थाको अभ्यास गरेका छन् । ......... प्रधानमन्त्रीलाई मन लाग्दैमा विघटन गर्न पाइन्छ भन्ने अवस्था अन्तर्राष्ट्रिय रुपमै अन्त्य भएको छ । ........ त्यसकारण प्रतिनिधिसभा पुनःस्थापना नहुने आधार देखिँदैन । त्यसकारण प्रतिनिधिसभा पुनःस्थापना हुन्छ भन्ने कुरामा १०० मा १०० प्रतिशत म विश्वस्त छु । ....... धेरै रिटले जटिल संवैधानिक विषय नभएकाले अन्तरिम आदेशमार्फत नै गलत कदम सच्याउन माग गर्दैै बृहत् इजलासबाट सुनुवाइ माग गरेका छन् । ........ धेरै व्याख्या अघिल्लो फैसलामै भइसकेको छ । त्यसैले हिजोजस्तो महिनौँ बहस गर्नुपर्छ भन्ने मलाई लाग्दैन ...... ७६ (३) बाट ४ को प्रक्रियामै प्रवेश नगरी ७६ (५) मा जान सक्छ कि सक्दैन भन्ने र ७६ (३) को अनुरुप नियुक्त भई विश्वासको मत नलिएको र राजीनामा पनि नदिएको प्रधानमन्त्रीले सिफारिस गरेर ७६ (५) को प्रधानमन्त्री को प्रक्रिया सुरु हुन्छ कि हुँदैन भन्ने प्रश्न निरुपण गर्नुछ । अर्को, सरकार बन्न सकेन भनेर त्यही प्रधानमन्त्रीले विघटन सिफरिस गर्न सक्छ कि सक्दैन भन्ने कुरा मात्र सेटल गर्ने हो । अन्य कुरा सबै सेटल भइसकेको अवस्था छ । यदि, अदालतले इजलासबाट राम्रोसँग व्यवस्थापन गर्न सक्यो भने मलाई लाग्छ, सबै मुद्दाहरु एक सातामा सेटल गर्न सक्ने खालका छन् ।
कांग्रेसले धर्म निभाएको छैन नेताहरुले राजनीति र व्यवस्थाप्रति नै वितृष्णा फैलाए सरकारको नेतृत्व गर्ने पार्टी र आफ्नै पार्टीका सभापति मिलेर लोकतान्त्रिक व्यवस्था समाप्त पार्ने खेलमा लागेको आरोप लगाएका छन् .......
देउवा पार्टीको अस्तित्व नै समाप्त पार्ने दिशामा अग्रसर भएको
...... सत्ता हत्याएपछि, सत्तामा पुगेपछि, चाहे त्यो पार्टीको सत्ता होस्, चाहे त्यो राज्यको सत्ता, जब सत्तामा पुग्छन् अनि
त्यहाँ बसेर अन्धाधुन्ध कमिसनको खेल चल्छ । अर्बौँका खेलहरु हुन्छन् ।
.......... हामीचाहिँ यहाँ जोखना हेरेर बस्ने ? जोखना हेरेर बस्दा पहिलो अवसर गुम्यो । जुन बेलामा एमाले र माओवादी बनाएर अदालतले फैसला गरेको थिएन । .............. केपी ओली हटाउने भनेर पार्टीले निर्णय गर्ने, पार्टी नेतृत्वले चाहिँ आलटाल गरेर बस्ने काम भयो । ....... वैधानिकता र अवैधानिकता बारे हाम्रो पार्टीको नेतृत्वले परवाह नै गर्न छोड्यो । ........ हाम्रो पार्टीको कार्यकाल सकिएको त डेढ वर्ष भइसक्यो । अहिले पनि मानिसहरुलाई चिठ्ठी काटिँदै छ । नियुक्ति बाडिँदै छ । देशभरि त यो विभागको, प्रतिष्ठानको, उपशाखाको सदस्य भइस् भन्दै मान्छेहरुलाई अन्धाधुन्ध अवैधानिक तरिकाबाट पत्र काट्ने काम भइरहेको छ । ......... अधिवेशन समयमा सम्पन्न नहुँदा हाम्रो पार्टीको वैधानिकता नै संकटमा पर्छ । पार्टी विधानमा त संकट परिसक्यो । पार्टीको विधानले त हामी सदस्य नै होइनौँ । शेरबहादुरजी सभापति पनि होइन । म केन्द्रीय सदस्य पनि होइन । अब देशको संविधानअनुसार भदौभन्दा उता हामी कोही पनि सदस्य रहँदैनौँ । कोही पनि पदाधिकारी रहँदैनौँ । हाम्रो कुनै पनि दाबी पार्टीमा हुँदैन ।
गाउँ-गाउँमा सिकिस्त बिरामी यत्तिकै बसिरहेका त छैनन् भन्ने शंका उब्जाएको छ।
..... कोरोनाबाट बच्न खोप एक मात्र अचुक उपाय हो। अबको अभियान धेरैभन्दा धेरैलाई खोपको व्यवस्था नै हो। ..... धेरैभन्दा धेरैलाई खोपको व्यवस्था हुन नसके र सुरक्षाका मापदण्ड पालना नगरे यो महामारीले अर्को रुप नलेला भन्न सकिन्न। दोस्रो लहरको उत्कर्षमा भोग्नु परेको बेहाल अवस्था फेरि पनि आइलागे धान्न सक्ने धैर्यता सायद नरहन सक्छ।
जसपा विग्रहको छायाँ : प्रदेश २ मा हावी हुँदै बाबुराम-उपेन्द्र जसपाका ५५ प्रदेश सभा सदस्यमध्ये बाबुराम-उपेन्द्र पक्षमा ३५ जना खुलेको दाबी ...... पछिल्लो समय जसपा ध्रुविकरण बढ्दै गएपछि तत्कालीन राजपा पक्षका सांसदहरू बाबुराम–उपेन्द्र पक्षतिर तानिन लागेका हुन्। मुख्यमन्त्री लालबाबु राउत बाबुराम–उपेन्द्र पक्षका भएकाले मन्त्री पद र अन्य प्रलोभनमा पारेर आफ्नो कित्तातिर तानेको महन्थ ठाकुर-राजेन्द्र महतो पक्षका एक प्रदेश सभा सदस्यले बताए। ..... प्रदेश सभामा बहुमत भएकाले बाबुराम–उपेन्द्र पक्ष पेलेरै जाने रणनीतिमा छ। मुख्यमन्त्री राउतलाई संसदीय दलको नेता बनाएर उनीहरूले त्यसको शुरुआत गरिसकेका छन्। ..... आफ्नो पार्टीमा बहुमत हुँदासम्म विकल्प नखोजिने बाबुराम-उपेन्द्र पक्षका एक नेताले बताए। ....... ‘अहिले जसपाकै एकल बहुमत छ। यस्तो अवस्थामा अर्को पार्टीसँग बहुमतका लागि किन गुहार्नु पर्यो? महन्थ-राजेन्द्र पक्ष निस्कने अवस्था आएमा कांग्रेस र माओवादीसँग सहकार्य गरेर हाम्रै सरकार बन्छ’
"Keep cool. Have unlimited patience. Never corner an opponent, and always assist him to save face. Put yourself in his shoes—so as to see things through his eyes. Avoid self-righteousness like the devil—nothing is so self-blinding."
पार्टी फुटफाट हुने काम राम्रो होइन। उपेन्द्र यादव र राजेन्द्र महतो ले विशेष पहल गर्नुपर्छ।
जॉन केनेडी लाई अति मन परेको यो कथन। लोकतंत्र भनेको एकले अर्का लाई स्वीकार गर्ने व्यवस्था हो।
धारा ७६ (५) को प्रयोग कसले गर्ने? के यसबाट बन्ने सरकार निर्दलीय हो? नेकपा (एमाले)का आधा सांसदहरूले शेरबहादुर देउवालाई समर्थन गर्दा निर्दलीय सरकार बन्छ, जुन संविधानले परिकल्पना गरेको बहुदलीय प्रतिस्पर्धात्मक व्यवस्थाको विपरीत हुनेछ। ........ धारा ७६ को उपधारा (५) मा ‘उपधारा (३) बमोजिम नियुक्त प्रधानमन्त्रीले उपधारा (४) बमोजिम विश्वासको मत प्राप्त गर्न नसकेमा उपधारा (२) बमोजिमको कुनै सदस्यले प्रतिनिधि सभामा विश्वासको मत प्राप्त गर्न सक्ने आधार प्रस्तुत गरेमा राष्ट्रपतिले त्यस्तो सदस्यलाई प्रधानमन्त्री नियुक्त गर्नेछ’ भनिएको छ। यो व्यवस्थामा संविधानको धारा ७६ का तीनवटा उपधारा उल्लेख गरिएको छ।
संसद पुनर्स्थापना हुँदैन भने मलाई धेरै आश्चर्य लाग्नेछ। संसद फर्केर आए पछि त उपधारा (२) को सरकार बनिसक्यो। एमाले र जसपा। महामारी को समयमा चुनाव गराउने प्रयास चरम गैरजिम्मेवार कदम हुनेछ। (Masking, Social Distancing, Handwashing) यो पुरै पुस्ता बदनाम हुन्छ। उपधारा (२) बाट शुरू भएर (१) हुँदै फेरि (२) मा पुगेकै हो। उपधारा (३) बाट उपधारा (२) मा जान मिल्छ। नजीर छ। (संसद पुनर्स्थापना को पुर्ण संभावना छ)
संसद पुनर्स्थापना हुनै पर्छ, किनभने संविधान संसोधन जुन गर्नु छ। नागरिकता अध्यादेश लाई कानुन मा परिणत गर्नु छ। चुरे संरक्षण को काम गर्नु छ। चट्टान निर्यात गर्ने, त्यस का लागि महाभारत पर्वत काटने। काठमाण्डु तराई फ़ास्ट ट्रैक मा सुरुंग किन बनाउने? पहाड़ काटेर निर्यात गरे हुँदैन? चुरे विनाश को बाटो मधेस का लागि मात्र होइन सारा देश का लागि आत्म हत्या को बाटो हो। सिक्किमीकरणमा कमसेकम सिक्किम बाँकी रहन्छ। चुरे विनाश पछि तीन करोड़ नेपाली नै शरणार्थी।
मैथिलि मा भनिन्छ हौवत्ति। जसपा ले हौवायेर २०० ठाउँमा संसोधन गर्ने प्रयास गर्नु हुँदैन। केही नगरी नहुने कुरा हरु छन। जस्तो कि राष्ट्रिय सभा मा प्रत्येक प्रदेश को समानुपातिक प्रतिनिधित्व। होइन भने मधेस माथि पहाड़ को भिटो लादने काम भएको छ। मुख्य त नागरिता समस्या समाधान। (नागरिकता मानव अधिकार है, समाधान डिजिटल है) प्रदेश सरकार हरु लाई थप शक्ति प्रदान। मधेसमा स्थानीय इकाई हरुको संख्या बढाउने।
अमेरिका को दोस्रो हो कि तेस्रो राष्ट्रपति, त्यस पछि लामो समय सांसद भएर बसे। वरीयता भनेको के? पार्टी महाधिवेशन को चुनाव हुन्छ। संसदीय दलको चुनाव हुन्छ। त्यसको लोकतान्त्रिक नतिजा मानने भन्ने हुन्छ। (उपेन्द्र यादव: देर आए, दुरुस्त आए)
बढीमा यस पटक म पार्टी भित्र हारें, मैले भने जस्तो भएन भन्ने अनि पार्टी एक ढिक्का रहन्छ। राख्ने। अनि राजनीतिक भविष्य रहन्छ। होइन भने खुट्टामा बन्चरो हान्ने कदम हरु राम्रो होइन। (मोहम्मद इश्तियाक राई)
चुनाव
संसद आफ्नो पुरा काल रहेर चुनावमा जाँदा यदि संविधान संसोधन भएछ भने ओली को पार्टी सँग गठबंधन पनि हुन सक्छ। ओली जबज मानने एमाले हो। एमाले एउटा कैडर बेस्ड पार्टी बाट मास बेस्ड पार्टी बन्ने बाटोमा छ। त्यस्तो मास बेस्ड पार्टी लाई संगठन अलि अलि चोइटिदा धेरै फरक पर्दैन। समानुपातिक पनि निर्वाचन भएको व्यवस्थामा एउटै पार्टी ले बहुमत ल्याउने भनेको धेरै गारहो हुन्छ। तर एमाले र जसपा एक पद एक उम्मेदवार मा गए फेरि सत्तामा आउने संभावना भने रहन्छ। (जसपा सरकारमा जानु का असर हरु)
त्यो कांग्रेस ले गर्न सक्ने कुरा होइन। कांग्रेस जस्तो अनुशासनहीन पार्टी ले माओवादी र अन्य सँग चुनावी गठबंधन बनायो भने जहाँ जहाँ उसले आफ्नो उम्मेदवार खड़ा गर्दैन त्यहाँ त्यहाँ उसको बागी उम्मेदवार खड़ा हुन्छ। (Oli Deuba)
जसपा भने ३० बाट ६० पुग्न सक्छ। १०-२० सीट पहाड़मा पनि जित्ला। कम्फ़र्टेबल सरकार बन्छ।
मन्त्रिपरिषद् पुनर्गठन : एउटा छोटो टिप्पणी राजनीतिमा आफू भन्दा जुनिएर व्यक्ति नै उपप्रधानमन्त्री भएको भन्दै हृदयेश त्रिपाठी मन्त्रीबाट बिदा भएका छन् । ........ उनलाई ओलीले सिधा नहटाए पनि हटोस् भन्ने तवरबाट जुनयिरलाई माथिल्लो तहमा ल्याएका थिए । त्रिपाठी कोभिड खोप खरिदमा ओलीको निकट बिचौलियालाई साथ नदिएको भन्दै खोप खरिदबाट प्रक्रियाबाट समेत बाहिरिएका थिए । ....... ओली स्वयंले सात मन्त्रालय राखेर माधव नेपाल समूहसँग वार्ता जारी राखेका छन् । एमाले भित्रको झगडा मिलाउन उनले शक्तिशाली सहित सात मन्त्रालय राखेका छन् । जसको कारण उनले माधव नेपाल समूहबाट केही नेता आफूतिर आकर्षित गर्न सक्नेछन् । ..... माधव नेपाल स्वयंले पनि ओलीसँग वार्ता र नयाँ दल दर्ता प्रक्रियासँगै लैजाने आजको भर्चुअल बैठमा पनि बोलेका छन् । यो पाटोबाट हेर्दा एमाले मिलाउन पनि ओली लागेको देखिन्छ । ....... ओलीले पनि शपथपछि आफ्ना नेताहरुसँग बोल्दै भने,‘अब, सबै मिल्दै जानेछ । राम्रोसँग काम गरौँ । बिदा भएका साथीहरुले पनि महाधिवेशनको तयारी गराउनु हुनेछ ।’ यसरी ओलीको आत्मविश्वास देख्दा सहभागी जसपा नेताहरु आफैँमा दंग थिए । यो मन्त्रीमण्डल केही दिनको हो भन्ने धारणा सार्वजनिक भइरहँदा ओलीले उनीहरुलाई ढाडस दिँदै भने,‘यहाँहरुले राम्रोसँग काम गर्नुपर्छ हामीले नै चुनाव गराउने हो ।’ ...... उता उपप्रधानमन्त्रीमा आफू भन्दा जुनियर व्यक्ति आएको भन्दै बाहिरिएको दाबी गर्ने त्रिपाठीले यसअघि पनि राजनीतिमा आफूभन्दा तल्लो वरियताको व्यक्ति आफूभन्दा माथिल्लो वरियतामा हुँदा भने किन मन्त्री पद ओगटे ? आज अर्थमन्त्री विष्णु पौडेल पहिलो वरियताको उपप्रधानमन्त्री, जसपाका वरिष्ठ नेता राजेन्द्र महतो र एमालेकै रघुवीर महासेठ उपप्रधानमन्त्री भएका छन् । उनीहरु राजनीतिको हिसाबले त्रिपाठी भन्दा जुनियर हुन् । तर,
यसअघि उपप्रधानमन्त्री रहेका ईश्वर पोखरेल पनि त्रिपाठीभन्दा जुनियर हुन् ।
त्रिपाठीले भने : वरीयता नमिलेकाले मन्त्रिपरिषदबाट बाहिरिएँ ‘वरीयता नमिलेको कारण म आफैं हटेको हुँ योबारे धेरै बोल्न चाहन्नँ’ उनले भने । ...... भारतबाट रोकिएको कोरोनाभाइरस विरुद्धको खोप दुई साताभित्रै आइपुग्ने ...... चीनबाट २० लाख डोज खोप खरीदको वार्ता अन्तिम चरणमा पुगेको
‘संसद भंग गरेर संविधान संशोधनको कुरा गर्नु जनताको आँखामा छारो हाल्नु हो’ पार्टी विभाजन हुन्छ भन्ने मलाई लाग्दैन, विभाजन गर्न पनि हुँदैन । ....... अहिले केपी ओलीले देखाएको प्रतिबद्धता मधेशी र आदिवासी जनताको मागलाई सम्बोधन गर्नका लागि होइन । यो जनताको आँखामा छारो हाल्नका लागि हो । किनभने उहाँसँग बहुमत भएको समयमा हामीले सरकारलाई समर्थन गरेका थियौं, उहाँले कागजमा सबै काम गर्छु भन्नुभएको थियो । ......
जतिवेला दुई तिहाइ थियो, त्यतिवेला संविधान संशोधन हुनसक्थ्यो । अहिले कसरी संविधान संशोधन हुन्छ ?
....... यदि संसद जीवित भएको भए सबै समस्याको हल गर्ने ठाउँ संसद हो । जनताले पाँच वर्षका लागि चुनेको संसद किन तीन वर्षमा विघटन गर्नुभयो ?
६ महीनाभित्र चुनाव हुन सकेन भने ठूलो संकट आउँछ ।
....... मुलुक तानाशाहतर्फ जान्छ, मुलुक अस्तव्यस्त हुन्छ । ......... संविधान संशोधन हुने ठाउँ संसद हो । संसद भएको भए रेशम चौधरी, संविधान संशोधन लगायतका माग त्यहाँ उठाउन सकिन्थ्यो । विगतमा एमालेकै कारणले संविधान संशोधन हुन नसकेको हो । ..... अहिले लाल आयोगको प्रतिवेदन समेत सार्वजनिक भएको छैन ।
ओली मनोविज्ञान र उनको विकल्प प्रधानमन्त्री खड्गप्रसाद ओली सितिमिति सरकारबाट जाँदैनन् । ओलीले अझै राष्ट्रपतिसँग मिलेर केही उत्पात मच्चाउँछन् भन्ने ‘न्यारेटिभहरू’ राजनीतिक वृत्तमा चर्चामा छन् । भारत र जनता समाजवादी पार्टीको महन्थ खेमा पनि ‘ओली–भण्डारी’ गुटसँग समाहित छ भनी विश्वास गरिन्छ ।
यी चारै चोकडी एकै ठाउँ उभिएर बाङ्लादेशमा शेख हसिनाको सरकार जस्तो भारतपक्षीय सरकार अकण्टक नेपालमा राज चलाउने योजनामा छ
भनी राजधानीका कोठे बैठकहरूमा बहस र छलफल चलिरहेको छ । ......... प्रम ओलीलाई नजिकबाट चिन्नेहरू ‘यिनले सत्ता आफूबाहेक अरूलाई दिनुपरे संविधान च्यात्छन्’ भन्छन् । ..... यिनले प्रम हुन मात्र संविधान रातारात जारी गरेका रहेछन् भन्ने आधारहरू उनी स्वयम्को व्यवहारले प्रमाणित गर्दैछ । ....... प्रम ओलीलाई असंवैधानिक र अराजनीतिक कर्म गर्ने छुट राष्ट्रपतिले मात्र दिएको होइन, उनलाई बेलगाम हुने छुट प्रतिपक्षका नेता शेरबहादुर देउवा र को–पाइलट भनिने पुष्पकमल दाहालले पनि दिएका हुन् । .. माओवादी नेता दाहाल ‘फुर्के’ रहेछन् ।
खुला राजनीतिको कच्चा खेलाडी भन्दा पनि हुन्छ दाहाललाई । आज प्रम ओलीले गैरसंवैधानिक रूपमा सत्ता चलाएका छन् भने यो अवस्था आउन प्रचण्डको भूमिका प्रमुख छ ।
......... कांग्रेस नेता देउवा झिनामसिना आफ्ना मान्छे नियुक्ति गर्न बालुवाटार जानाले आज ओली सबैलाई हेपेर बोल्ने भएका हुन् । ....... भारतको सातौैं राष्ट्रपति ज्ञानी जैल सिंह थिए । उनी ‘विचरा’ राष्ट्रपति नामबाट चिनिन्थे । प्रम इन्दिरा गान्धी उनलाई नचाउँथिन् । ......... भारतमा यस्ता प्रमको आदेशपालक राष्ट्रपति पनि थिए भनेर उनलाई गणतन्त्रको मजाक राष्ट्रपति भनिन्छ । तर त्यही ज्ञानी जैल सिंह पनि एउटा ठाउँमा पुगेपछि इन्दिरा गान्धीसँग भड्किए, उनको स्वाभिमान जाग्यो र अटेरी भएर स्वर्ण मन्दिर गए । ....... नोकर सरह व्यवहार गर्ने इन्दिरा गान्धीसँग एउटा स्टेजमा ज्ञानी जैल सिंहले स्ट्याण्ड लिए । ....... नेपालीले गणतन्त्र नेपालमा ज्ञानी जैल सिंह पनि पाएनन् संविधानको रक्षा गर्न । ........
पटक–पटक राजनीतिक विवादमा न्यायालय तानिनु भनेको नेपालका राजनीतिक दलहरू अक्षम छन् भनी प्रमाणित हुनु हो ।
.......... नेपाल यतिखेर कोरोना महामारीबाट प्रताडित पहिलो राष्ट्र बन्न पुगेको छ । परीक्षणबाट एकतिहाइ कम्तीमा कोरोना पोजेटिभ देखिएका छन् । ....... के नेपालका न्यायाधीशहरू अर्कै ग्रहमा बस्छन् र तिनको परिवार, इष्टमित्र र आफन्त छैनन् भनी बुझ्ने प्रमको जस्तो ? कि सबै न्यायाधीशका छोराछोरी, बुवाआमा र आफन्त अमेरिका वा बेलायत गएका छन् ? जहाँ दोस्रो डोजको खोप पनि धेरैले लगाइसकेको अवस्था छ । ........
प्रम ओलीको अबको पाँच महीनामा चुनाव गराउने सनक सन्तुलित दिमागको उपज हुन सक्छ भनी कुनै राजनीतिक, वैज्ञानिक र मनोविज्ञले भन्न सक्तैन ।
.......... प्रम ओली सबै नेपालीलाई मृत्युको मुखमा पुर्याउन ६ महीनाभित्र चुनाव गराउन किन उद्यत भएका होलान् ? ....... निर्वाचन आयोग र सर्वोच्च अदालतले प्रमको लहडलाई नियन्त्रण गर्न कठोर निर्णय गर्न ढिलो भएको होइन ? प्रमको यस्तो परपीडक सोच र अट्टहासको पछाडि कुन मनोविज्ञानले काम गर्दछ । नेपालको प्रम अध्ययन र अनुसन्धानको विषय भएका छन् । ........... प्रम ओली आजीवन यही पदमा बस्छु भनी हठ गरे र राष्ट्रपतिले पनि समर्थन जारी राखिन् भने नेपालको संविधानले के व्यवस्था गरेको छ हटाउन ? कि सडक मात्र विकल्प रहन जान्छ ? दलहरू यो अवस्थाको लागि पनि तयार रहनुपर्यो । ........ प्रमको अट्टहास र प्रहसनले नागरिक पीडित छन् । म प्रत्येक घर कोरोनाबाट त्राहि–त्राहि भएको देख्छु । ........ आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक रूपले काठमाडौं तहसनहस भएको छ ।
ज्याला गरेर खाने श्रमजीवी वर्गको काखको बच्चाले ‘खान देऊ आमा’ भन्दा आमाले बच्चालाई कुट्ने स्थिति आइसक्यो ।
माक्र्सको ‘सामाजिक एलिनिनेशन’ बाट गुज्रेको र विक्षिप्त बन्दै गएको देख्दछु म नेपालको श्रमजीवी वर्गलाई । किसानको बेहाल निरर्थक छ भन्नलाई चिनियाँ क्रान्तिका नायक माओले पनि रुँदै यहाँका कम्युनिष्टलाई धिक्कार्ने छन् । .............. प्रम ओलीको यो अर्थहीन निर्वाचन घोषणालाई डटेर बहिष्कार गर्नुको विकल्प केही छ ? चुनावको सक्रिय बहिष्कार गरौं जबसम्म खोप सबै नेपालीको पाखुरामा लाग्दैन । .............. ओलीको विकल्प खासै आकर्षक छैन । ....... देउवा नेतृत्वले ओलीको विकल्पमा राष्ट्रियस्तरको ओज र प्रभाव छोड्ला भनी सोच्नु मूर्खतापूर्ण हुनेछ । नागरिक पत्याउन तयार छैनन् । ......... ओलीलाई किन हटाउनुपर्छ भन्ने सार्थक संवाद नागरिकसँग गर्न सक्ने सन्देशवाहक नेता यतिखेर ओली विरोधी गठबन्धनमा कोही देखिंदैन । .......
विगतमा झैं सर्वोच्च अदालतबाट संसद पुनस्र्थापना भएमा प्रम ओलीको विकल्प संसदले दिनेछ भनी प्रत्याभूति पनि देउवा गठबन्धनले दिनसकेको छैन ।
........ कांग्रेस, माओवादी, जसपाको उपेन्द्र खेमा र एमालेको नेपाल–खनाल समूह । यो चौकडीमा सामान्य फेरबदल भएमा देउवा फेरि प्रतिपक्षको नेतामा पुग्छन् । ...... देउवा प्रतिपक्षमा रहँदा र अहिले फेरि सरकारको नेतृत्वमा जाने अवसर पाउँदा पनि राजनीतिको केन्द्रमा आउन नसक्नु विडम्बना हो ।
‘संविधान जारी गर्दा दीपावली गर्ने र ब्ल्याक आउट गर्नेको घाँटी कसरी जोडियो ?’ भट्टराईले पहाडी मतदाता ठग्ने र क्षेत्रीयतावादका कुरा गरेर मधेसी मतदाता ठग्ने एकै ठाम ...... ‘यक्ष प्रश्न–संविधान जारी हुँदा दीपावली गर्ने र ब्ल्याकआउट गर्नेको घॉटी कसरी जोडियो ? अन्धराष्ट्रवादको नारा दिएर पहाडी मतदाता ठग्ने र क्षेत्रीयतावादका कुरा गरेर मधेसी मतदाता ठग्ने कसरी एकै ठाम ?’ भट्टराईले ट्वीटरमा लेखेका छन्, ‘ नाकाबन्दीका कट्टर समर्थक र विरोधीको सालनाल कहॉ जोडिएको रहेछ ? दुबैको मुकुण्डो उत्रिएन त ?’
यक्ष प्रश्न-संविधान जारी हुॅदा दीपावली गर्ने र ब्ल्याकआउट गर्नेको घाॅटी कसरी जोडियो?अन्धराष्ट्रवादको नारा दिएर पहाडी मतदाता ठग्ने र क्षेत्रीयतावादका कुरा गरेर मधेसी मतदाता ठग्ने कसरी एकै ठाम? नाकाबन्दीका कट्टर समर्थक र विरोधीको सालनाल कहाॅ जोडिएको रहेछ? दुबैको मुकुण्डो उत्रिएन त?
रक्षा र गृहसहित सात मन्त्रालय प्रधानमन्त्री ओलीकै मातहतमा मन्त्रिपरिषद् हेरफेर गरेका ओलीले रक्षा मन्त्रालय, गृहमन्त्रालय, कृषि मन्त्रालय, उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालय, सामान्य प्रशासन मन्त्रालय र पर्यटन मन्त्रालय अरुलाई जिम्मा दिएनन् ।
शुक्रबार साँझ शीतल निवासमा जे देखियो ! (फोटो फिचर) आजको दिनदेखि उक्त जनता समाजवादी पार्टी फुटे सरह भएको छ । त्यो पनि प्रधानमन्त्री ओलीकै कारणले । ओलीकै कारणले गठन भएको पार्टी ओलीकै करणले फुट्यो । र, पार्टी फुटाएवापत जसपाको एउटा समूह सरकारमा सम्मिलित भएको छ ।
महन्थ ठाकुर र उपेन्द्र यादव आफ्नो लाइनमा आएको ह्रदयश त्रिपाठीको दावी स्वतन्त्र राजनीतिक समूहका संयोजक एवं स्वास्थ्य तथा जनसंख्यामन्त्री हृदयेश त्रिपाठीले आफू लिएको लाइनमा जनता समाजवादी पार्टीका अध्यक्ष महन्थ ठाकुर र उपेन्द्र यादव आएकोमा आफूलाई खुशी लागेको बताउनु भएको छ । आज आफ्नो गृहजिल्ला नवलपरासी पुग्नु भएका मन्त्री त्रिपाठीले आफू एमालेको साथ गठबन्धन बनाएर चुनाव लड्दा उहाँहरुले नै टिप्पणी गर्नुभएको थियो तर आज उहाँहरु पालैपालो एमालेको लाइनमा आइरहेको बताउनुभयो । जसपा नेपालका अध्यक्ष महन्थ ठाकुरसँग आफ्नो भेटघाट भएपनि पार्टी गठन सम्बन्धी कुनै कुरा नभएको दावी गर्नुभयो । उहाँले भन्नुभयो, हामीले नयाँ पार्टी दर्ता गराउने सोचिरहेका छौं तर महन्थ ठाकुरको साथ गराउन जुन हल्ला छ त्यो निराधार हो ।’ जसपाका महन्थ ठाकुर पक्ष सरकारमा सामेल भइरहेको बारेमा पत्रकारले जिज्ञासा राख्दा उहााले ‘१९ महिना सरकारमा बसेर जानुभएका उपेन्द्र यादवलाई बिदाई गरेपछि अहिले महन्थ ठाकुरलाई स्वागत गर्न पाउँदा नैतिक र राजनीति विजयी भएको महसुस गरेको प्रतिकृया दिनुभयो ।
उपेन्द्रजी ले राजनीतिक अपरिपक्वता देखाउँदै हुनुहुन्छ : अभिराम शर्मा मलाई बताइदिनु की दुई बुँदे सम्झौता गरेर सरकारमा जानुभएका उपेन्द्रजी ले मधेश मुद्दा सम्बोधन गराउन सक्नु भयो ? के भयो त दुइ बुँदे सम्झौता ? अहिले तपाइँ हेर्नसक्नुहुन्छ की ठाकुरजीको नेतृत्वमा भइरहेको पहलका कारण न हामीलाई अहिले सम्म सरकारमा जानु परेको छ न त कुनै लिखित सम्झौता नै । र त्यसका बाबजुद पनि हामीले धेरै मुद्दा सम्बोधन गराउन सफल भएका छौ र यो क्रम जारी नै छ । आफु सरकारमा जाँदा केही गराउन नसक्ने तर ठाकुरजी सरकारमा नगइकन मधेशमा माग सम्बोधन भइराख्दा आदरणीय उपेन्द्रजी ले राजनीतिक अपरिपक्वता देखाउँदै हुनुहुन्छ । ...... हाम्रो पार्टी संघीय संसदमा गणितीय हिसाबले कमजोर रहेता पनि संसदिय परिस्थितीले गर्दा केपीजी लगायत अन्यदलका नेताजीहरु समेत जसपाको साथ पाउनको लागि ठाकुरजी संग सम्बाद गर्न आउने अवस्था सिर्जना भयो । र हाम्रा य अध्यक्ष ठाकुरजीको दुरगामी सोँचको कारण हाम्रो पार्टीले तटस्थ भूमिका खेली मधेश आन्दोलनका मागहरु सम्बोधन गर्न तर्फ पाइला चाल्नुभयो । फलतः आज नागरिकता मुद्दा समाधान भएको छ, आन्दोलनकारीहरुमा माथि लगाइएको झुठा मुद्दाहरु फिर्ता हुने अन्तिम चरणमा छ । पश्चिम मधेशमा थारुका सपुत माननीय रेशम चौधरीलाई जसरी फसाइएको थियो आज उहाँलाई छोड्ने वातावरण बनेको छ । यथासम्भव उहाँ रिहा हुनुहुन्छ होला । ......... हामीले प्रचण्डजी, माधवजी लगायत शेरबहादुरजी र अन्य सबैको कार्यकाल हेरेका छौ । ओलीजी लाई पनि हामी बडो चातुर्यका साथ वाच गर्दै आइरहेका थियौ । ........ मधेश आन्दोलनको बेला थमन बिक भन्ने एकजना सुरक्षाकर्मीको हत्या भएको थियो । उक्त हत्याकाण्डमा पनि दर्जनौ ब्यक्तिलाई मुद्दा चलाइएको छ । म माथि समेत मुद्दा लगाएको छ । म अहिले साधारण तारिखमा छु । कती सम्म भने
जो मानिस उक्त हत्या भएको बखत बिदेश मा थिए, जसको देहान्त भइसकेको छ त्यस्ता ब्यक्तिहरुमाथि समेत मुद्दा चलाएको छ ।
............ टिकापुर घटना भएको बेला जो मानिस प्रमुख जिला अधिकारी संग मिटिंगमा थिए, जो काठमाण्डौको रिपोर्टस क्लबमा पत्रकारहरुसंगको साक्षात्कार मा थिए त्यस्ता ब्यक्तिहरु मुद्दा लगाइएको छ । दर्जनौ थारु आन्दोलनकारीहरु माथि लगाइएको मुद्दा राजनीतिक मुद्दा हो । ......
देशको पाँच प्रतिशत भूगोलमा २१ प्रतिशत जनसंख्या छ र देशको कुल बजेटको झण्डै दुई प्रतिशत बजेट हाम्रो प्रदेशसंग छ । तर यी सिमीत श्रोत साधनका बीच हाम्रो सरकारले क्षमताले भ्याएसम्म यो महामारी नियन्त्रणमा लागि परेको छ ।
......... जलेश्वर अस्पताल जम्म पन्द्रह शैयाको थियो । प्रदेश सरकार कै देन हो आज यो अस्पताल पचास शैयाको भएको छ । ........ यो महामारी संग जुध्न कुनै रचनात्मक आइडिया कसंसँग छ भने हामीलाई साँझा गर्न आग्रह समेत गर्दछु । ........ हुलाकी सडकको निर्माण तिब्र गतिमा बढ्यो र हाम्रो क्षेत्रमा पर्ने हुलाकी खण्ड लगभग पुरा भएको अवस्था छ । यसमा ठाकुरजीले निरन्तर फलोअप गर्नुभयो र फलस्वरुप यसले तिब्रता पायो ।
कामचलाउ सरकारमा तीन उपप्रधानमन्त्री, १२ मन्त्री थपिँदा १३ जना विदा भए मौजुदा मन्त्रिपरिषदबाट एक उपप्रधानमन्त्री, ९ मन्त्री र तीन मन्त्रीलाई हटाएका छन् । ...... परराष्ट्रमन्त्री प्रदीप ज्ञवाली, स्वास्थ्य तथा जनसंख्यामन्त्री हृदयेश त्रिपाठी, संस्कृति पर्यटन तथा नागरिकमन्त्री भानुभक्त ढकाल, कृषि तथा पशुपक्षी विकासमन्त्री पद्माकुमारी अर्याल, सञ्चारमन्त्री र्पावत गुरुङ र भूमि व्यवस्था, सहकारी तथा गरिबी निवारणमन्त्री डा. शिवमाया तुम्बाहाम्फे विदा भएका छन् ।
के जन्मसिद्धका सन्तानलाई नागरिकता दिँदा राष्ट्रियता मासिन्छ ? राजा महेन्द्रको राष्ट्रवाद नागरिकतामा झल्किँदा त्यसको असर पछिसम्म नेपालकै आदिवासी तर नेपाली बोल्न नजान्ने नागरिकमा पर्यो । राज्यले जानाजान कतिपयलाई अंगीकृत नागरिकता थमायो, कति नागरिकता लिनबाट वञ्चित भए । यसको असर दोस्रो, तेस्रो पुस्तासम्मले पनि भोग्नुपर्यो । ....... २०१९ मा संविधानमै नागरिकतासम्बन्धी व्यवस्था गरियो, सोहीबमोजिम नागरिकताको संशोधन पनि भयो । संविधानले नागरिकता वितरणको व्यवस्थालाई कठोर बनायो । नेपालको संविधान २०१९ मा नेपाली राष्ट्रभाषा बोल्न र लेख्न जान्ने, नेपाली उत्पत्तिको व्यक्ति हुनुपर्नेजस्ता वाक्यांश प्रयोग गरियो, त्यही आधारमा नागरिकता ऐन २०२० बन्यो । ......... मुलुकको दुर्गम ग्रामीण क्षेत्रमा नेपाली भाषा लेख्न र बोल्न जान्ने नेपालीको संख्या अत्यन्तै न्यून छ भन्ने हेक्का त्यतिखेरको राज्यले राख्दै राखेन । नेपाली उत्पत्तिको व्यक्ति भनेको के हो, न संविधान न नागरिकता ऐनले नै स्पष्टै पारे । राजा महेन्द्रको राष्ट्रवाद नागरिकतामा झल्किँदा त्यसको असर पछिसम्म नेपालकै आदिवासी तर नेपाली बोल्न नजान्ने नागरिकमा पर्यो । त्यसले तराईवासी मात्रै हैन, पहाडी र हिमाली भेगका नेपाली बोल्न नजान्ने नेपालीसमेत अप्ठ्यारोमा परे । राज्यले जानाजान कतिपयलाई अंगीकृत नागरिकता थमायो, कति नागरिकता लिनबाट वञ्चित भए । यसको असर दोस्रो, तेस्रो पुस्तासम्मले पनि भोग्नुपर्यो । ......... नागरिकता ऐनले बुबाको नामबाट मात्रै वंशजको नागरिकता लिन पाइने व्यवस्था गरेसँगै मुलुकको पहिलो नागरिकता ऐनले उल्लेख गरेको आमा वा बुबामध्ये एक जना नेपालमा जन्मिए नागरिकता दिने प्रावधान स्वतः खारेज भयो । २०२० पछि नै प्रमाणपत्र हुने तराईवासीलाई जन्मसिद्ध नागरिकताका लागि नाम दर्ता गर्ने निर्देशन राज्यले दियो तर जमिनदारी प्रथाका कारण आफ्नै नाममा जग्गा हुनेहरू तराईमा निकै कम थिए । यसैको प्रभावस्वरूप नागरिकता पाउने तराईवासीको संख्या न्यून भयो तर राज्यले दिने सेवासुविधाका लागि नागरिकता अनिवार्य कागजात बन्ने प्रावधान बलियो गरी राखियो । ..........
भलै २०३२ अघिसम्म नागरिकता लिने नेपालीको संख्या उस्तो बढेको थिएन ।
...... अहिले पनि तराईको भित्री गाउँहरूमा नागरिकताविहीनको संख्या धेरै छ तर उनीहरूको कुरा कसले उठाइदिने ? ........ २०३२ देखि २०३८, २०४३, २०४४ देखि २०४५, २०४६, २०६३ र २०७० मा टोली बनाएरै नागरिकता वितरण गरिएको छ । औलो रोग उन्मुलन भएपछि नेपालको पहाडी क्षेत्रबाट तराई मधेसमा बसाइँसराइ गर्नेको संख्या ह्वात्तै बढ्यो । ....... २०४७ सालको संविधानले नागरिकतासम्बन्धी पुरानै कानुनलाई सदर गर्यो । २०५१ मा एमालेको सरकारले सांसद धनपति उपाध्यायको नेतृत्वमा उच्चस्तरीय नागरिकता आयोग गठन गर्यो । आयोगले मुलुकभर ३४ लाख बालिग व्यक्ति नागरिकताविहीन भएको प्रतिवेदन दियो । ............ पञ्चायतदेखि गणतान्त्रिक मुलुकको पछिल्लो सरकारसम्मले नागरिकताको विषयलाई प्राथमिकता दिने र मधेसका खास भूमिहीन र नागरिकता पाउनुपर्ने वर्गलाई नसम्झिने गर्दा समस्याको गाँठो फुस्किन सकेन । ......... माओवादीले सशस्त्र संघर्षका बेला र मधेसकेन्द्रित दलहरूले मधेस आन्दोलनमा नागरिकताको विषयलाई जोडतोडका साथ उठाए । २०६३ मा अन्तरिम संविधान जारी हुनुभन्दा पहिले नागरिकतासम्बन्धी ऐन बनाइयो । अन्तरिम संविधानले पछि ऐनको बाधा अड्काउ फुकायो । नागरिकता ऐन २०६३ को दफा ४(१) ले चैत मसान्तभित्र जन्मेकालाई जन्मका आधारमा नागरिकता दिने व्यवस्था गर्यो । गृह मन्त्रालयको अभिलेखअनुसार त्यो बेला सरकारले देशभर ५ सय ६१ टोली खटाएर २६ लाख १५ हजार ६ सय १५ नागरिकता वितरण गर्यो । ........... ‘अब नेपाली नागरिकको सन्तान भएपछि उनीहरूले कहाँको नागरिकता पाउँछन् त ?’ यद्यपि उनले एउटै आमाबाबुबाट जन्मेका दाजुदिदीले नागरिकता पाउने तर भाइबहिनीले नपाउने समस्या भने रहेको बताए । ‘अहिले समस्या त छ,
दाजुदिदीहरूले जन्मसिद्ध पाएको, भाइबैनीले नपाएको
भन्दै धेरै हाम्रो सम्पर्कमा आएका छन् तर यो त राज्यको पोलिसी हो । उनीहरूले अब नागरिकता पाउँदैनन् ।’ मौजुदा नेपालको संविधान र ऐनले वंशज या अंगीकृत नागरिकताको मात्रै प्रावधान गरेको छ । ......... ०६३ को नागरिकता ऐनले विशेष व्यवस्था गरेर ०४६ साल असोज मसान्तसम्म नेपालमा जन्मिएकालाई जन्मसिद्ध नागरिकता दिने व्यवस्था गरेको थियो । २ वर्षभित्रमा उनीहरूबाट जन्मिएका करिब ६ लाख बालिग अहिले नागरिकता पाउनबाट वञ्चित भएको मधेसकेन्द्रित राजनीति गर्ने दलहरूको दाबी छ । ....... त्यो बेला सबैभन्दा धेरै जन्मसिद्ध नागरिकता लिने झापामा नै थिए । ........ जन्मसिद्ध नागरिकतालाई मधेससँग मात्रै जोडिएको भए तापनि १३ पहाडी जिल्लाहरूमा बसोबास गर्नेले पनि यो नागरिकता लिएका थिए । .......... खिलराज रेग्मी सरकारका पालामा अध्यादेशमार्फत जन्मसिद्धका छोराछोरीलाई नागरिकता त दिइयो तर अध्यादेशको अवधि जम्मा ६ महिनामात्रै भएकाले धेरैले त्यो सुविधा लिन सकेनन् । ..........
नेपालको संविधान २०७२ ले जन्मसिद्धका सन्तानलाई वंशजको नागरिकता दिने स्पष्टै व्यवस्था गरेको भए पनि त्यसअनुरूपको ऐन नबनेको भन्दै राज्यले नागरिकता दिइरहेको थिएन । संविधानमा उल्लेख भएको विषय ५ वर्षसम्म कानुन नआउँदा नागरिकता नै नभएर करिब ६ लाख नागरिकको जनजीविका अप्ठ्यारोमा परिरहेको छ ।
....... नागरिकता विधेयक पास गर्ने सन्दर्भमा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीसहितको नेकपाको नेतृत्वले नै अफबाह फैलाउँदा त्यसले राष्ट्रवाद मासिने न्यारेटिभ बन्यो । नागरिकतासित मधेस जोडिँदा राष्ट्रवादको भाव उर्लिनुको मूल कारण पनि नेताहरूको तथानाम भाषणबाजी नै हो, त्यसमा निःसन्देह एमाले अगाडि छ ।
