NISAR मिशन: NASA र ISRO को पृथ्वी अवलोकनमा ऐतिहासिक सहकार्य
NASA-ISRO सिंथेटिक एपर्चर रडार (NISAR) उपग्रह पृथ्वीको सतहको निगरानीका लागि संयुक्त राज्य अमेरिका (NASA) र भारत (ISRO) को सहकार्यमा तयार पारिएको एक अग्रगामी पृथ्वी-अवलोकन मिशन हो। यो मिशन २०२५ जुलाई ३० भन्दा पहिला प्रक्षेपण नहुने तय भएको छ। NISAR अत्याधुनिक द्वैध-आवृत्ति रडार प्रविधिको प्रयोगद्वारा पृथ्वीको वातावरणीय, भूगर्भीय, र मानवीय गतिविधिहरूको निगरानी गर्नेछ।
NISAR उपग्रहको अवलोकन
मिशन पृष्ठभूमि
-
अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य: NISAR मिशन सन् २०१४ मा NASA र ISRO बीच भएको सहकार्य सम्झौताअन्तर्गत सुरु गरिएको हो। NASA ले L-ब्यान्ड SAR, GPS रिसिभर, डेटा रेकर्डर, र सञ्चार उपकरणहरू प्रदान गरिरहेको छ, भने ISRO ले S-ब्यान्ड SAR, उपग्रह बस, र GSLV मार्क II रकेट मार्फत प्रक्षेपण सेवा प्रदान गर्दैछ।
-
प्रक्षेपण विवरण: यो उपग्रह भारतको सतीश धवन अन्तरिक्ष केन्द्र, श्रीहरिकोटा बाट सूर्य-समकालीन निम्न-पृथ्वी कक्ष (SSO) मा प्रक्षेपण गरिनेछ। प्रारम्भमा यसको प्रक्षेपण मार्च २०२४ को लागि तय गरिएको थियो, तर प्रविधि सुधारको कारणले अब यो जुलाई ३०, २०२५ पछि मात्र सम्भव हुनेछ।
-
मिशन अवधि: NASA ले ३ वर्षसम्म L-ब्यान्ड रडार, र ISRO ले ५ वर्षसम्म S-ब्यान्ड रडार सञ्चालन गर्ने लक्ष्य राखेको छ।
-
लागत: मिशनको अनुमानित लागत १.५ अर्ब अमेरिकी डलर रहेको छ। ISRO ले करिब ₹७८८ करोड (~US$९३ मिलियन) योगदान दिइरहेको छ र बाँकी NASA द्वारा खर्च गरिँदैछ।
प्राविधिक विशेषताहरू
-
द्वैध-आवृत्ति रडार:
-
L-ब्यान्ड (१.२५ GHz / २४ सेमी तरंगदैर्घ्य): घना जंगल, जमिनको उच्चता, र भूगर्भीय चालहरू मापन गर्न प्रयोग हुन्छ।
-
S-ब्यान्ड (३.२० GHz / ९.३ सेमी तरंगदैर्घ्य): माटोको आर्द्रता र सतही परिवर्तनहरू बुझ्न उपयुक्त।
-
-
एन्टेना प्रणाली: उपग्रहमा १२ मिटर (३९ फिट) लामो सुनजडित तारको जालीयुक्त परावर्तक एन्टेना छ, जुन Astro Aerospace द्वारा निर्माण गरिएको हो।
-
इमेजिङ क्षमता:
-
स्वीप SAR प्रविधि प्रयोग गरी ५–१० मिटरको उच्च रिजोल्युसनसहित विस्तृत सतह क्षेत्र कभर गर्न सक्नेछ।
-
दिनरात र हरेक मौसममा कार्य गर्न सक्षम।
-
पृथ्वीको अधिकांश स्थल र हिम सतह हरेक १२ दिनमा एकपटक, र औसतमा हरेक ६ दिनमा पुनः स्क्यान हुनेछ।
-
-
वजन र शक्ति: उपग्रहको वजन झण्डै २,८०० किलोग्राम हो र यसमा ४ किलोवाट बराबरको सौर्य उर्जा उत्पादन हुने व्यवस्था छ।
-
डेटा उपलब्धता: सबै डेटा १–२ दिनभित्र निःशुल्क उपलब्ध हुनेछ, र आपतकालीन अवस्थामा केही घण्टाभित्रै प्रदान गरिनेछ।
निर्माण र परीक्षण
-
उपग्रहको अन्तिम संयोजन जनवरी २०२४ मा ISRO को ISITE केन्द्र, बेंगलुरु मा सम्पन्न गरिएको थियो।
-
रडार परावर्तकमा अधिक ताप देखिएपछि यसलाई NASA को Jet Propulsion Laboratory (JPL) मा फर्काएर विशेष परावर्तक कोटिंग गरिएको थियो।
-
परावर्तक NASA को C-130 विमान द्वारा भारत ल्याइएको थियो।
-
उपग्रहको अंशांकन (calibration) र कक्षा समायोजन कार्यहरूमा IIT कानपुर र IIT पटना संलग्न हुनेछन्।
वैज्ञानिक र व्यावहारिक उद्देश्यहरू
NISAR ले पृथ्वीको सतहमा भइरहेका प्राकृतिक र मानवजन्य परिवर्तनहरूलाई उच्च सटीकताका साथ नियमित रूपमा निगरानी गर्नेछ।
1. पारिस्थितिक तत्त्व र कृषि निगरानी
-
वनस्पति, बोटबिरुवा, बाली, र माटोको नमीको निगरानी।
-
६–१२ दिनको अन्तरमा खेतस्तरको माटो आर्द्रता मापन, जसले सिँचाइ योजना, खाद्य सुरक्षा र उत्पादनमा सुधार ल्याउनेछ।
2. हिम र ध्रुवीय अध्ययन
-
हिमनदी, हिमपात क्षेत्र, र समुद्री बरफ को निगरानी।
-
हिमनदीको पग्लिने दर र बग्ने गतिको निगरानी गरी जलवायु परिवर्तनको प्रभाव मापन।
3. प्राकृतिक विपद् मूल्यांकन
-
भूकम्प, ज्वालामुखी, भू–स्खलन, र सुनामी अघि, बेला, र पछि सतहको चाल वा परिवर्तन मापन।
-
विपद् व्यवस्थापनका लागि वास्तविक समयमा सहायता।
4. भू–गतिशीलता र टेक्टोनिक्स
-
पृथ्वीको सतहमा हुने सेंटीमीटर-स्तरको चाल वा विरूपण को निगरानी।
5. जलवायु परिवर्तन अवलोकन
-
समुद्र सतहको वृद्धि, भूजल स्तर, र पर्यावरणीय असन्तुलन मा आधारित आँकडाहरू संकलन।
किन NISAR एक क्रान्तिकारी मिशन हो
1. पहिलो द्वैध SAR उपग्रह
L-ब्यान्ड र S-ब्यान्डको संयोजनले बहुपर्यायी र पूरक जानकारी दिन सक्षम बनाउँछ—वनस्पति, माटो, र भूगर्भीय हलचलहरूलाई एकसाथ निगरानी।
2. हरेक मौसम, दिन–रात कार्यक्षम
बादल वा अँध्यारोको प्रभाव बिना सतत रूपमा अवलोकन।
3. तेज र नियमित विश्वव्यापी कभरेज
हरेक ६–१२ दिनमा सबै सतह स्क्यान गर्ने क्षमता—विपद् प्रतिक्रिया र विज्ञानमा क्रान्ति ल्याउने।
4. सेंटीमीटर स्तरको संवेदनशीलता
जमिन धसिने, हिमनदी सर्ने, वा भू–गतिशीलता मापनमा अपूर्व सटीकता।
5. मुक्त र शीघ्र डेटा उपलब्धता
सबैको पहुँचमा वैज्ञानिक र उपयोगी डेटा—खुला विज्ञान र नीति निर्माणमा क्रान्ति।
6. विपद् जोखिम व्यवस्थापनमा सुधार
समयमै चेतावनी र प्रभावकारी पुनर्स्थापना सहायता।
7. जलवायु विज्ञानमा योगदान
बर्फ पग्लिने, समुद्री सतह वृद्धि, र पारिस्थितिक प्रणालीहरूको विश्वसनीय मापन।
8. सटीक कृषि निर्णयहरू
खेतमा आधारित माटो नमी जानकारीले सिँचाइ, मलप्रयोग र उत्पादन योजना सुधार गर्न मद्दत पुर्याउनेछ।
9. अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्यको आदर्श
NASA र ISRO बीचको यो सहकार्य भविष्यका लागि नमूना हो—संयुक्त प्रयासले वैज्ञानिक उचाइहरू चुम्न सक्छ।
10. ऐतिहासिक प्रविधिको उत्तराधिकारी
NISAR ले NASA को SEASAT (1978) को प्रविधिलाई नयाँ युगमा लैजान्छ र २००७ को Decadal Survey मा उल्लेखित वैज्ञानिक मागहरू पूरा गर्छ।
चुनौतीहरू र ढिलाइ
-
प्राविधिक अवरोध: रडार परावर्तकमा अधिक तापका कारण थर्मल कोटिंग आवश्यक पर्यो।
-
ग्रहण ऋतु प्रभाव: फेब्रुअरी २०२५ सम्मको ग्रहणले परीक्षण प्रक्रियामा अवरोध पुर्याएको छ।
-
जटिल परिवहन: अमेरिका–भारत बीच रडार ल्याउन गरिएको बहुपर्यायी यात्रा नै अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्यको जटिलता देखाउँछ।
प्रयोग र सामाजिक लाभहरू
-
विपद् व्यवस्थापन: समयमै चेतावनी, प्रतिकार्य रणनीति र पुनर्स्थापनामा सहयोग।
-
कृषि र खाद्य सुरक्षा: माटो आर्द्रता जानकारीले सिँचाइ, उत्पादन, र जल संरक्षणमा मद्दत।
-
जलवायु अनुकूलन: समुद्र सतह, हिमनदी र तापमान परिवर्तन अवलोकनद्वारा योजना बनाउन सहयोग।
-
संसाधन व्यवस्थापन: भूजल, वनसम्पदा, र बाली उत्पादनमा वैज्ञानिक सहारा।
-
वैज्ञानिक अनुसन्धानमा योगदान: पृथ्वीको प्रणालीहरू—टेक्टोनिक्स, जल विज्ञान, पारिस्थितिकी—सम्बन्धी अनुसन्धानको उन्नति।
निष्कर्ष
NISAR मिशन पृथ्वीको अवलोकनमा सांस्कृतिक, वैज्ञानिक र सामाजिक दृष्टिले क्रान्तिकारी कदम हो। यसले पृथ्वीका परिवर्तनशील प्रणालीहरूलाई सेंटीमीटर-स्तरमा, द्वैध-आवृत्तिमा, र अत्यन्त नियमितता का साथ मापन गर्न सक्नेछ। NASA–ISRO बीचको यो ऐतिहासिक सहकार्यले देखाउँछ कि वैश्विक समस्या समाधानका लागि सहकार्य आवश्यक मात्र होइन, अपरिहार्य पनि हो।
थप जानकारीको लागि भ्रमण गर्नुहोस्:
NISAR मिशन: NASA र ISRO को पृथ्वी अवलोकनमा ऐतिहासिक सहकार्य https://t.co/43KfCTQkw6
— Paramendra Kumar Bhagat (@paramendra) July 29, 2025
