चीनको व्यापार अधिशेष: वैश्विक शक्ति वा संरचनात्मक कमजोरी?
हो, चीन संसारका अधिकांश देशहरूसँग व्यापार अधिशेष चलाउँछ। 2023 मा अनुमानित 181 मध्ये 150 देशहरू चीनसँग व्यापार घाटामा थिए—अर्थात् ती देशहरूले चीनबाट बढी आयात गरे, जुन चीनले तिनीहरूलाई निर्यात गरेको भन्दा धेरै थियो। यही ढाँचा 2024 मा पनि जारी रह्यो, जब चीनको कुल वैश्विक व्यापार अधिशेष लगभग 990 अर्ब अमेरिकी डलर को ऐतिहासिक उच्च स्तरमा पुग्यो। यस अधिशेषलाई निर्मित वस्तुहरूको निर्यात—विशेष गरी विद्युत गाडीहरू, लिथियम-आयन ब्याट्रीहरू, र सौर प्यानलहरू—ले अगाडि बढायो, यी क्षेत्रमा चीन छिट्टै एक प्रमुख विश्व आपूर्तिकर्ता बनेको छ।
चीन केही स्रोत निर्यात गर्ने राष्ट्रहरू—जस्तै अष्ट्रेलिया, ब्राजिल, र ताइवान—सँग व्यापार घाटामा रहन्छ, किनकि ती देशहरूले चीनका उद्योगहरूका लागि फलाम अयस्क, सोयाबिन, ऊर्जा, र सेमीकन्डक्टरजस्ता कच्चा पदार्थ र कम्पोनेन्ट आपूर्ति गर्छन्। तर यी घाटाहरू चीनले संयुक्त राज्य अमेरिका (2023 मा करिब 279 अर्ब डलर) र युरोपेली संघ (2023 मा करिब 396 अर्ब डलर) जस्ता उपभोक्ता बजारहरूसँग कमाएका विशाल अधिशेषहरूको तुलनामा अत्यन्तै साना छन्।
घरेलु पक्ष: कमजोर माग, शक्तिशाली कारखाना
चीनका लगातार अधिशेषहरू घरेलु आर्थिक असन्तुलनहरू को परिणाम हुन्। घरेलु खपत अझै कमजोर छ—2023 मा GDP को मात्र 38%—जबकि विश्व औसत 60–70% बीचमा छ। यसको विपरीत, चीनले निवेश-आधारित वृद्धि र औद्योगिक नीतिहरूमा ठूलो मात्रामा निर्भर गरेको छ, जसले इस्पात, विद्युत गाडी, र सौर उद्योगजस्ता क्षेत्रमा अत्यधिक उत्पादन क्षमता (overcapacity) पैदा गरेको छ। यस असन्तुलनले आयातलाई दबाउँछ र कम्पनीहरूलाई अतिरिक्त उत्पादन विश्व बजारमा धकेल्न बाध्य पार्छ।
यसका कारण चीनभित्र कैयौं समस्याहरू देखा परेका छन्:
मूल्य घट्ने दबाब (deflationary pressures)—2023–2024 मा उपभोक्ता मूल्यहरू घट्ने अवस्थामा पुगे।
नाफा घट्नु, किनभने निर्माताहरू बढी आपूर्तिको कारण सङ्घर्ष गरिरहेका छन्।
खपत-आधारित अर्थतन्त्र तर्फको सन्तुलन (rebalancing) ढिलो हुनु, जुन वर्षौँदेखि घोषणा भए पनि अझै लागू भएको छैन।
यदि पश्चिमी अर्थतन्त्रहरूमा मन्दी आयो, आपूर्ति शृङ्खलामा विविधीकरण भयो, वा शुल्क (tariffs) बढे भने यी कमजोरीहरू अझ गम्भीर हुन सक्छन्।
अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिक्रिया
चीनका अधिशेषहरूलाई अहिले बढ्दो रूपमा वैश्विक व्यापार असन्तुलन को कारणका रूपमा हेरिन्छ। युरोपका कार उत्पादकदेखि भारतका कपडा उद्योगसम्म, आयात-प्रतिस्पर्धी क्षेत्रमा रोजगारी गुम्दैछ र प्रतिस्पर्धात्मकता घट्दैछ। सरकारहरूले यसप्रति प्रतिक्रिया दिइरहेका छन्:
शुल्क र एण्टी-डम्पिङ उपायहरू (विशेष गरी अमेरिका, युरोपेली संघ, क्यानडा, मेक्सिको, ब्राजिल, र भारतद्वारा)।
सब्सिडी अनुसन्धान, विशेष गरी हरित-प्रविधि (clean tech) क्षेत्रमा।
युरोपमा “चाइना शक 2.0” को चेतावनी, जसले 2001 मा WTO मा चीनको प्रवेशपछि भएको पश्चिमी उद्योगहरूको अव्यवस्थालाई सम्झाउँछ।
यहाँसम्म कि उदीयमान बजारहरू पनि चिन्तित छन्, किनभने चीनको कमजोर घरेलु मागले गर्दा तिनीहरूका लागि त्यहाँ निर्यात अवसरहरू घट्न सक्छन्। यदि यो प्रतिक्रिया व्यापक व्यापार युद्ध मा परिणत भयो भने, चीनको निर्यात-निर्भर मोडल अस्थिर बन्न सक्छ।
चीनको हिसाब: छोटो समयको फाइदा, लामो समयको जोखिम
बीजिङको दृष्टिमा, यी अधिशेषहरूले छोटो अवधिमा फाइदा दिन्छन्:
3.2 ट्रिलियन डलरभन्दा बढी विदेशी मुद्रा भण्डार संकलन गर्न, जसले मुद्रा स्थिरता र वित्तीय ताकत दिन्छ।
उन्नत प्रविधि र हरित ऊर्जा मा रणनीतिक लगानीलाई वित्तीय सहयोग गर्न।
निर्माण क्षेत्रमा रोजगारी कायम गर्न, जुन सामाजिक स्थिरताको लागि महत्त्वपूर्ण छ।
तर यसको गम्भीर बेफाइदा पनि छन्:
अधिशेषहरूले अझै पनि कमजोर घरेलु माग र सरकारको सब्सिडी तथा सस्तो ऋण-नीतिमा अत्यधिक निर्भरतालाई देखाउँछन्।
अत्यधिक उत्पादन क्षमताले (overcapacity) आस्ति बुलबुला (asset bubbles) र अक्षम उद्योगहरू सिर्जना गर्न सक्छ।
व्यापारिक साझेदारहरूको प्रतिशोधी कदमहरूले चीनका दीर्घकालीन लक्ष्य—वैश्विक एकीकरण र स्थिर वृद्धि—लाई अवरुद्ध गर्न सक्छ।
चीनी नीति-निर्माताहरू यस द्विविधालाई बुझ्छन्। 2024 मा आधिकारिक भाषणहरूमा “द्वैध परिसंचरण (dual circulation)”—अर्थात् घरेलु खपतलाई बलियो बनाउन र निर्यात प्रतिस्पर्धा कायम राख्न—को आवश्यकतामा जोड दिइयो। तर व्यावहारिक कदमहरू, जस्तै घरेलु आय बढाउन सामाजिक सुरक्षा जाल विस्तार गर्नु वा बचत प्रवृत्तिहरू घटाउनु, अझै सीमित नै छन्।
निष्कर्ष
चीनका ऐतिहासिक व्यापार अधिशेषहरूले यसको उद्योग क्षमतालाई देखाउँछन्, तर साथै यसको आर्थिक संरचनागत कमजोरीहरूलाई पनि प्रकट गर्छन्। यी अधिशेषहरूले छोटो अवधिमा विदेशी मुद्रा भण्डार र प्रविधि महत्त्वाकांक्षालाई बल दिन्छन्, तर विश्वव्यापी प्रतिक्रिया निम्त्याउँछन् र खपत-आधारित अर्थतन्त्रतर्फको संक्रमणमा असफलतालाई उजागर गर्छन्। जबसम्म चीनले गम्भीर नीतिगत सुधारहरू गर्दैन—जस्तै घरेलु मागलाई प्रोत्साहित गर्नु र औद्योगिक अतिउत्पादन नियन्त्रण गर्नु—त्यतिबेलासम्म यसको अधिशेष, जतिसुकै प्रभावशाली देखिए पनि, अन्ततः कमजोरीकै कारण बन्न सक्छ।
चीनको व्यापार अधिशेष: वैश्विक शक्ति वा संरचनात्मक कमजोरी?
हो, चीन संसारका अधिकांश देशहरूसँग व्यापार अधिशेष चलाउँछ। 2023 मा अनुमानित 181 मध्ये 150 देशहरू चीनसँग व्यापार घाटामा थिए—अर्थात् ती देशहरूले चीनबाट बढी आयात गरे, जुन चीनले तिनीहरूलाई निर्यात गरेको भन्दा धेरै थियो। यही ढाँचा 2024 मा पनि जारी रह्यो, जब चीनको कुल वैश्विक व्यापार अधिशेष लगभग 990 अर्ब अमेरिकी डलर को ऐतिहासिक उच्च स्तरमा पुग्यो। यस अधिशेषलाई निर्मित वस्तुहरूको निर्यात—विशेष गरी विद्युत गाडीहरू, लिथियम-आयन ब्याट्रीहरू, र सौर प्यानलहरू—ले अगाडि बढायो, यी क्षेत्रमा चीन छिट्टै एक प्रमुख विश्व आपूर्तिकर्ता बनेको छ।
चीन केही स्रोत निर्यात गर्ने राष्ट्रहरू—जस्तै अष्ट्रेलिया, ब्राजिल, र ताइवान—सँग व्यापार घाटामा रहन्छ, किनकि ती देशहरूले चीनका उद्योगहरूका लागि फलाम अयस्क, सोयाबिन, ऊर्जा, र सेमीकन्डक्टरजस्ता कच्चा पदार्थ र कम्पोनेन्ट आपूर्ति गर्छन्। तर यी घाटाहरू चीनले संयुक्त राज्य अमेरिका (2023 मा करिब 279 अर्ब डलर) र युरोपेली संघ (2023 मा करिब 396 अर्ब डलर) जस्ता उपभोक्ता बजारहरूसँग कमाएका विशाल अधिशेषहरूको तुलनामा अत्यन्तै साना छन्।
घरेलु पक्ष: कमजोर माग, शक्तिशाली कारखाना
चीनका लगातार अधिशेषहरू घरेलु आर्थिक असन्तुलनहरू को परिणाम हुन्। घरेलु खपत अझै कमजोर छ—2023 मा GDP को मात्र 38%—जबकि विश्व औसत 60–70% बीचमा छ। यसको विपरीत, चीनले निवेश-आधारित वृद्धि र औद्योगिक नीतिहरूमा ठूलो मात्रामा निर्भर गरेको छ, जसले इस्पात, विद्युत गाडी, र सौर उद्योगजस्ता क्षेत्रमा अत्यधिक उत्पादन क्षमता (overcapacity) पैदा गरेको छ। यस असन्तुलनले आयातलाई दबाउँछ र कम्पनीहरूलाई अतिरिक्त उत्पादन विश्व बजारमा धकेल्न बाध्य पार्छ।
यसका कारण चीनभित्र कैयौं समस्याहरू देखा परेका छन्:
मूल्य घट्ने दबाब (deflationary pressures)—2023–2024 मा उपभोक्ता मूल्यहरू घट्ने अवस्थामा पुगे।
नाफा घट्नु, किनभने निर्माताहरू बढी आपूर्तिको कारण सङ्घर्ष गरिरहेका छन्।
खपत-आधारित अर्थतन्त्र तर्फको सन्तुलन (rebalancing) ढिलो हुनु, जुन वर्षौँदेखि घोषणा भए पनि अझै लागू भएको छैन।
यदि पश्चिमी अर्थतन्त्रहरूमा मन्दी आयो, आपूर्ति शृङ्खलामा विविधीकरण भयो, वा शुल्क (tariffs) बढे भने यी कमजोरीहरू अझ गम्भीर हुन सक्छन्।
अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिक्रिया
चीनका अधिशेषहरूलाई अहिले बढ्दो रूपमा वैश्विक व्यापार असन्तुलन को कारणका रूपमा हेरिन्छ। युरोपका कार उत्पादकदेखि भारतका कपडा उद्योगसम्म, आयात-प्रतिस्पर्धी क्षेत्रमा रोजगारी गुम्दैछ र प्रतिस्पर्धात्मकता घट्दैछ। सरकारहरूले यसप्रति प्रतिक्रिया दिइरहेका छन्:
शुल्क र एण्टी-डम्पिङ उपायहरू (विशेष गरी अमेरिका, युरोपेली संघ, क्यानडा, मेक्सिको, ब्राजिल, र भारतद्वारा)।
सब्सिडी अनुसन्धान, विशेष गरी हरित-प्रविधि (clean tech) क्षेत्रमा।
युरोपमा “चाइना शक 2.0” को चेतावनी, जसले 2001 मा WTO मा चीनको प्रवेशपछि भएको पश्चिमी उद्योगहरूको अव्यवस्थालाई सम्झाउँछ।
यहाँसम्म कि उदीयमान बजारहरू पनि चिन्तित छन्, किनभने चीनको कमजोर घरेलु मागले गर्दा तिनीहरूका लागि त्यहाँ निर्यात अवसरहरू घट्न सक्छन्। यदि यो प्रतिक्रिया व्यापक व्यापार युद्ध मा परिणत भयो भने, चीनको निर्यात-निर्भर मोडल अस्थिर बन्न सक्छ।
चीनको हिसाब: छोटो समयको फाइदा, लामो समयको जोखिम
बीजिङको दृष्टिमा, यी अधिशेषहरूले छोटो अवधिमा फाइदा दिन्छन्:
3.2 ट्रिलियन डलरभन्दा बढी विदेशी मुद्रा भण्डार संकलन गर्न, जसले मुद्रा स्थिरता र वित्तीय ताकत दिन्छ।
उन्नत प्रविधि र हरित ऊर्जा मा रणनीतिक लगानीलाई वित्तीय सहयोग गर्न।
निर्माण क्षेत्रमा रोजगारी कायम गर्न, जुन सामाजिक स्थिरताको लागि महत्त्वपूर्ण छ।
तर यसको गम्भीर बेफाइदा पनि छन्:
अधिशेषहरूले अझै पनि कमजोर घरेलु माग र सरकारको सब्सिडी तथा सस्तो ऋण-नीतिमा अत्यधिक निर्भरतालाई देखाउँछन्।
अत्यधिक उत्पादन क्षमताले (overcapacity) आस्ति बुलबुला (asset bubbles) र अक्षम उद्योगहरू सिर्जना गर्न सक्छ।
व्यापारिक साझेदारहरूको प्रतिशोधी कदमहरूले चीनका दीर्घकालीन लक्ष्य—वैश्विक एकीकरण र स्थिर वृद्धि—लाई अवरुद्ध गर्न सक्छ।
चीनी नीति-निर्माताहरू यस द्विविधालाई बुझ्छन्। 2024 मा आधिकारिक भाषणहरूमा “द्वैध परिसंचरण (dual circulation)”—अर्थात् घरेलु खपतलाई बलियो बनाउन र निर्यात प्रतिस्पर्धा कायम राख्न—को आवश्यकतामा जोड दिइयो। तर व्यावहारिक कदमहरू, जस्तै घरेलु आय बढाउन सामाजिक सुरक्षा जाल विस्तार गर्नु वा बचत प्रवृत्तिहरू घटाउनु, अझै सीमित नै छन्।
तुलनात्मक दृष्टिकोण: 1980 को दशकको जापान र आजको जर्मनी
चीनको अधिशेष-प्रधान मोडल नयाँ होइन। इतिहासमा यस्तै उदाहरणहरू भेटिन्छन्:
1980 को दशकको जापान: जापानले पनि ठूलो मात्रामा व्यापार अधिशेष चलाएको थियो, विशेष गरी अमेरिकासँग, जसले द्विपक्षीय तनाव बढायो। त्यसपछि अमेरिकाले प्लाजा सम्झौता (1985) लागू गरायो, जसअन्तर्गत येनको पुनर्मूल्यांकन (revaluation) गरियो। यसले असन्तुलन केही समयका लागि घटायो, तर यसले जापानमा आस्ति बुलबुला ल्यायो र अन्ततः “हराएका दशकहरू” (Lost Decades) सुरु गरायो। सबक: लगातार अधिशेषहरूले भू-राजनीतिक दबाब र घरेलु असन्तुलन दुवै निम्त्याउन सक्छ।
2000–2020 को जर्मनी: जर्मनी लामो समयदेखि ठूलो अधिशेषमा रहँदै आएको छ, विशेष गरी युरोजोन भित्र। यसको निर्यात-आधारित मोडल—कम वेतन वृद्धि र औद्योगिक दक्षतामा आधारित—युरोपेली साझेदारहरू र अमेरिकाबाट आलोचना भोग्दै आएको छ। जर्मनीले साझा मुद्रा प्रयोग गर्ने भएकाले विनिमय दरमा परिवर्तन गर्न नसक्ने भए पनि, यसमा चीनसँग मिल्दोजुल्दो कमजोरी छ: बाह्य मागमा अत्यधिक निर्भरता र राजनीतिक घर्षण।
चीनका लागि निष्कर्ष स्पष्ट छ: ठूलो अधिशेष औद्योगिक शक्तिको संकेत हुन सक्छ, तर दीर्घकालमा यो राजनीतिक रूपमा अस्थिर हुन्छ। यदि चीनले घरेलु खपततर्फ ध्यान दिएन भने, उसले जापानजस्तै ठहराव (stagnation) वा जर्मनीजस्तै कूटनीतिक अलगाव (diplomatic isolation)—वा सम्भवतः दुवै—को सामना गर्नुपर्ने हुन सक्छ।
निष्कर्ष
चीनका ऐतिहासिक व्यापार अधिशेषहरूले यसको उद्योग क्षमतालाई देखाउँछन्, तर साथै यसको आर्थिक संरचनागत कमजोरीहरूलाई पनि प्रकट गर्छन्। यी अधिशेषहरूले छोटो अवधिमा विदेशी मुद्रा भण्डार र प्रविधि महत्त्वाकांक्षालाई बल दिन्छन्, तर विश्वव्यापी प्रतिक्रिया निम्त्याउँछन् र खपत-आधारित अर्थतन्त्रतर्फको संक्रमणमा असफलतालाई उजागर गर्छन्। जबसम्म चीनले गम्भीर नीतिगत सुधारहरू गर्दैन—जस्तै घरेलु मागलाई प्रोत्साहित गर्नु र औद्योगिक अतिउत्पादन नियन्त्रण गर्नु—त्यतिबेलासम्म यसको अधिशेष, जतिसुकै प्रभावशाली देखिए पनि, अन्ततः कमजोरीकै कारण बन्न सक्छ।
चीनको रेकर्ड व्यापार अधिशेष: जापान, जर्मनी र वैश्विक व्यापारको भविष्य
कार्यकारी सारांश
पछिल्ला केही वर्षमा चीनको व्यापारिक प्रदर्शनले विश्व अर्थतन्त्रलाई पुनः परिभाषित गरेको छ। 2023 मा चीनले 181 मध्ये 150 देशहरू सँग माल व्यापार अधिशेष हासिल गर्यो। 2024 सम्ममा यसको वैश्विक अधिशेष करिब 990 अर्ब अमेरिकी डलर पुगेको छ—आधुनिक आर्थिक इतिहासकै सबैभन्दा ठूलो। यो अधिशेष मुख्यतः चीनको निर्मित वस्तुहरू—विशेष गरी विद्युत गाडी, ब्याट्री र सौर प्यानलहरू—को निर्यात क्षमता र कमजोर घरेलु माग का कारण बनेको हो, जसले आयातलाई दबाएको छ।
यो मोडेलले छोटो अवधिमा लाभ दिन्छ: यसले निर्माण क्षेत्रमा रोजगारी कायम राख्छ, विदेशी मुद्रा भण्डार (3.2 ट्रिलियन डलर भन्दा बढी) जम्मा गर्छ, र चीनको औद्योगिक प्रभावलाई मजबुत बनाउँछ। तर यसका दीर्घकालीन जोखिम पनि छन्। घरेलु रूपमा, चीनले मूल्य-घट्ने दबाब, कम्पनीहरूको नाफामा गिरावट, र उपभोग-आधारित अर्थतन्त्रतर्फको असफलता भोगिरहेको छ। अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा, विशाल अधिशेषले संरक्षणवादी प्रतिक्रिया उत्पन्न गरेको छ, जसले “चाइना शॉक 2.0” को आशंका बढाएको छ र व्यापार युद्धको सम्भावना बढाएको छ।
यस रिपोर्टले चीनको वर्तमान स्थिति 1980 को दशकको जापान र 2000–2020 को जर्मनी सँग तुलना गर्दै विश्लेषण गर्छ र अन्ततः चीन, यसको व्यापारिक साझेदारहरू र विश्व संस्थाहरूका लागि नीतिगत सिफारिशहरू प्रस्तुत गर्छ।
खण्ड I: चीनको व्यापार अधिशेष — परिप्रेक्ष्यमा
1. अधिशेषको पैमाना
2023–2024: चीनको 990 अर्ब डलरको अधिशेष इतिहासकै सबैभन्दा ठूलो हो। तुलना गर्न, जापानको अमेरिकासँग 1986 मा अधिकतम अधिशेष करिब 56 अर्ब डलर (आजको करिब 140 अर्ब डलर) थियो, जबकि जर्मनीको यूरोजोनसँगको अधिशेष 2010 को दशकमा करिब 300 अर्ब डलरसम्म पुगेको थियो।
क्षेत्रगत संरचना: 2023–2024 मा चीनको निर्यात वृद्धिको 40% भन्दा बढी हिस्सा हरित प्रविधिहरू (EVs, ब्याट्री, सौर प्यानल) बाट आएको हो।
भौगोलिक वितरण: अमेरिका (279 अर्ब डलर, 2023) र युरोपेली संघ (396 अर्ब डलर, 2023) सँग अधिशेष अत्यधिक छ, जबकि ब्राजिल र अष्ट्रेलियाजस्ता स्रोत आपूर्तिकर्ता देशहरूसँगको घाटा तुलनात्मक रूपमा सानो छ।
2. घरेलु चालकहरू
कमजोर घरेलु खपत: 2023 मा घरेलु खपत GDP को केवल 38% थियो—जबकि विश्व औसत 60–70% छ।
अतिउत्पादन क्षमता: लगानी-आधारित वृद्धिले इस्पात, रियल इस्टेट, EVs र सौर उद्योगमा अतिरिक्त क्षमता सिर्जना गरेको छ।
नीतिगत प्रोत्साहन: सरकारी सब्सिडी, सस्तो ऋण र कर छुटले उत्पादनलाई बढावा दिएको छ।
3. अन्तर्राष्ट्रिय प्रभाव
विकसित अर्थतन्त्रहरू: पश्चिमी निर्माण क्षेत्रमा (कार, इस्पात, हरित प्रविधि) रोजगारी गुम्दै।
उदीयमान बजारहरू: भारतदेखि मेक्सिकोसम्मका देशहरू चिन्तित छन् कि उनीहरूको निर्यात अवसर घट्दैछ।
भूराजनीतिक प्रतिक्रिया: ट्यारिफ, एन्टिडम्पिङ अनुसन्धान र औद्योगिक नीतिहरू (जस्तै अमेरिका CHIPS र IRA; यूरोप Net-Zero Industry Act)।
खण्ड II: 1980 को दशकको जापान
जापानको अनुभव चीनका लागि चेतावनी हो।
अधिशेष गतिशीलता: जापानले अमेरिकासँग लगातार अधिशेष चलायो, जसले द्विपक्षीय तनाव बढायो।
प्लाजा सम्झौता (1985): अमेरिकाको दबाबमा येनको पुनर्मूल्यांकन भयो। अधिशेष अस्थायी रूपमा घट्यो तर जापानको अर्थतन्त्र अस्थिर भयो।
आस्ति बुलबुला र ठहराव: सजिलो ऋण र गलत नीतिहरूले अचल सम्पत्ति र शेयर बजारमा बुलबुला ल्यायो, जुन 1990 को दशकको सुरुमा फुट्यो र “हराएका दशकहरू” सुरु भए।
चीनका लागि पाठ:
लगातार अधिशेषले घाटामा रहेका देशहरूको राजनीतिक प्रतिरोध बढाउँछ।
मुद्रा समायोजन (currency adjustment) जस्ता कठोर कदम उल्टो असर गर्न सक्छन्।
घरेलु पुनर्सन्तुलन (rebalancing) बिना बाह्य झटका आन्तरिक संकटमा परिणत हुन्छ।
खण्ड III: जर्मनीको स्थायी अधिशेष
जर्मनीको अनुभव अर्को उदाहरण हो।
यूरोजोन गतिशीलता: जर्मनीको अधिशेष कमजोर EU अर्थतन्त्रका लागि समस्याजनक बन्यो, जसले मुद्रा अवमूल्यन गर्न सक्दैनथे।
अमेरिकी आलोचना: अमेरिकी प्रशासनहरूले बारम्बार जर्मनीलाई विश्वव्यापी मागमा निर्भर भएको आरोप लगाए।
नीतिगत जडता: उपभोग र घरेलु लगानी बढाउने माग हुँदाहुँदै पनि जर्मनी निर्यातमा निर्भर रह्यो, जसले उसलाई विश्वव्यापी मन्दीप्रति संवेदनशील बनायो।
चीनका लागि पाठ:
अधिशेषले कूटनीतिक तनाव उत्पन्न गर्छ—even among allies.
संरचनात्मक सुधार कठिन हुन्छ तर अपरिहार्य।
बाह्य मागमा अत्यधिक निर्भरता अर्थतन्त्रलाई नाजुक बनाउँछ।
खण्ड IV: चीनका लागि सम्भावित जोखिम
1. घरेलु जोखिम
मूल्य घट्ने दबाब (Deflation)
नाफामा दबाब (अतिउत्पादनका कारण)
उपभोग संक्रमणमा ढिलाइ
2. अन्तर्राष्ट्रिय जोखिम
संरक्षणवाद: अमेरिका, यूरोप, भारत र ल्याटिन अमेरिकाबाट बढ्दो ट्यारिफ।
आपूर्ति शृंखला पुनर्संरेखण: कम्पनीहरू भियतनाम, भारत, मेक्सिकोमा सर्दै।
व्यापार युद्ध: दीर्घकालीन अमेरिका-चीन ट्यारिफ संघर्ष।
भूराजनीतिक अस्थिरता: व्यापार तनाव रणनीतिक प्रतिद्वन्द्वितामा परिणत।
खण्ड V: नीतिगत सिफारिशहरू
A. चीनका लागि
घरेलु खपत बढाउनुहोस्
सामाजिक सुरक्षा प्रणाली विस्तार।
मजदुरी वृद्धि।
अतिउत्पादन नियन्त्रण
सब्सिडी घटाउनु।
उद्योग विलय/सुधार प्रोत्साहन।
राजकोषीय/मौद्रिक नीति
प्रत्यक्ष राजकोषीय हस्तान्तरण।
ऋण जोखिम नियन्त्रण।
संरचनात्मक सुधार
सेवाक्षेत्र/नवाचारमा लगानी।
वित्तीय बजार उदारीकरण।
B. अमेरिका र यूरोपका लागि
लक्षित संरक्षणवाद।
औद्योगिक नीति (EVs, सेमीकन्डक्टर, हरित ऊर्जा)।
कूटनीतिक सहभागिता।
C. उदीयमान बजारका लागि
व्यापार विविधीकरण।
घरेलु उद्योग मज़बूत बनाउनु।
क्षेत्रीय एकीकरण।
D. विश्व संस्थाहरूका लागि
WTO सुधार।
अधिशेष अर्थतन्त्रहरूलाई खपत बढाउन प्रोत्साहित।
G20 स्तरमा “वैश्विक व्यापार सन्तुलन फोरम।”
निष्कर्ष
चीनको अधिशेषले यसको औद्योगिक शक्ति देखाउँछ तर यसको संरचनागत कमजोरीहरू पनि उजागर गर्छ। इतिहासले देखाएको छ—1980 को जापान वा 2000 को जर्मनी—लगातार अधिशेष दीर्घकालमा अस्थिर हुन्छन्। यदि चीनले उपभोगतर्फ सन्तुलन गरेन भने, उसले घरेलु ठहराव र अन्तर्राष्ट्रिय टकराव दुवै भोग्नुपर्ने हुन्छ।
चुनौती दुई तहमा छ:
चीनका लागि: उपभोग-आधारित अर्थतन्त्रतर्फ संक्रमण।
साझेदार देशहरूका लागि: उद्योगहरूको रक्षा तर व्यापार युद्धबाट बच्ने रणनीति।
सही ढंगले प्रबन्ध भएमा विश्व अर्थतन्त्र स्थिर रहन सक्छ। अन्यथा, विश्वले “चाइना शॉक 2.0” को सामना गर्नुपर्ने हुन सक्छ, जसले विकास, भू-राजनीति र विश्वव्यापीकरणको स्थिरतामाथि गहिरो असर पार्नेछ।
